Συνάντηση Εργασίας “Ανάπλαση εγκαταλειμμένων καπναποθηκών στην πόλη της Καβάλας για σκοπούς κοινωνικής πολιτικής και στέγασης» Καβάλα, 19 Ιανουαρίου 2024 Δημαρχείο Δήμου Καβάλας (υβριδική εκδήλωση) Η συνάντηση εργασίας στην Καβάλα τον Ιανουάριο του 2024 με τίτλο «Ανάπλαση Εγκαταλειμμένων Καπναποθηκών στην Πόλη της Καβάλας για Σκοπούς Κοινωνικής Πολιτικής και Στέγασης» διοργανώθηκε από κοινού από την Παγκόσμια Τράπεζα και τον Δήμο Καβάλας σε συνέχεια του εργαστηρίου «Αξιοποίηση Εγκαταλειμμένων – Ανενεργών Κτιρίων στο Πλαίσιο του Σχεδιασμού της Αστικής Ανάπτυξης» που υλοποιήθηκε στην Αθήνα τον Νοέμβριο του 2023 στο πλαίσιο του έργου Τεχνικής Βοήθειας για τη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη που υλοποιείται από την Παγκόσμια Τράπεζα και χρηματοδοτείται από τη Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Πολιτικής και Αστικής Ανάπτυξης (DG REGIO) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Ειδικότερα, η συνάντηση εργασίας υλοποιήθηκε σε συνέχεια της πρότασης που παρουσιάστηκε στο εργαστήριο από το Υπουργείο Πολιτισμού για την ανάπλαση των εγκαταλειμμένων καπναποθηκών στην πόλη της Καβάλας για σκοπούς κοινωνικής στέγασης. Η πρόταση επιλέχθηκε από την Παγκόσμια Τράπεζα ως μελέτη περίπτωσης για τη διερεύνηση της διαθεσιμότητας και των δυνατοτήτων ανάπλασης του συνολικού υφιστάμενου κτηριακού αποθέματος ιδιωτικών και δημόσιων καπναποθηκών στην Καβάλα, με την ενσωμάτωσή τους στον πολεοδομικό σχεδιασμό και τις στρατηγικές κοινωνικής πολιτικής σε τοπικό επίπεδο. Συμπληρωματικός στόχος της συνάντησης εργασίας ήταν επίσης η ανάπτυξη και διαβούλευση γενικότερων προτάσεων σχετικά με τις πιθανές χρήσεις και επιλογές ανάπλασης του υφιστάμενου αποθέματος ανενεργών και εγκαταλειμμένων κτιρίων στις Ελληνικές πόλεις. Στο πλαίσιο αυτό συζητήθηκαν επίσης θέματα που άπτονται του νομοθετικού πλαισίου και των δυνατοτήτων χρηματοδότησης σχετικών επενδύσεων. Την έναρξη εργασιών της συνάντησης έκανε ο Δήμαρχος Καβάλας Θεόδωρος Μουριάδης και συμμετείχαν στελέχη και σύμβουλοι του Δήμου, εκπρόσωποι της Διαχειριστικής Αρχής του Περιφερειακού Προγράμματος Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, του Υπουργείου Πολιτισμού (Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης) και της Ελληνικής Εταιρείας Συμμετοχών και Περιουσίας (Υπερταμείο). Στη συνάντηση συμμετείχαν επίσης εκπρόσωποι Υπουργείων και λοιπών φορέων μέσω διαδικτυακής σύνδεσης. Το παρόν σημείωμα συνοψίζει τα βασικά σημεία της συνάντησης και τα ζητήματα που τέθηκαν από τους συμμετέχοντες. Η πρόταση του Υπουργείου Πολιτισμού Η Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης του Υπουργείου Πολιτισμού, μέσω της Γενικής Διεύθυνσης Αναστήλωσης, Μουσείων και Τεχνικών Έργων, κατέθεσε πρόταση για την υλοποίηση ενός προγράμματος βιώσιμης αξιοποίησης των ανενεργών καπναποθηκών της Καβάλας, στη βάση της πρότυπης ερευνητικής πρότασης της Σοφίας Γκουβούση, Δρ. Αρχιτέκτων του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), με θέμα την «Αξιοποίηση ανενεργών καπναποθηκών Greece Sustainable Cities and Regions through Integrated Territorial Investments Technical Facility This project is carried out with funding by the European Commission’s Directorate-General for Regional and Urban Policy (DG REGIO) σε εφαρμογή στεγαστικής πολιτικής για τους νέους: κοινωνικός αντίκτυπος και ποιότητα ζωής» (Παραρτήματα Α.1 & Α.2). Η πρόταση συνδυάζει την προστασία, την αποκατάσταση και την ανάδειξη της αρχιτεκτονικής και βιομηχανικής κληρονομιάς, καθώς και τη μέριμνα για την αντιμετώπιση των προβλημάτων στέγασης που αντιμετωπίζουν ιδίως οι νέοι στο πλαίσιο της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Ο πρόσφατος νόμος στεγαστικής πολιτικής για τους νέους (Ν. 5006/2022, ΦΕΚ Α' 239/2022) περιλαμβάνει διατάξεις για την ανάπλαση της δημόσιας περιουσίας για σκοπούς κοινωνικής στέγασης. Οι κύριες φάσεις του προτεινόμενου έργου είναι: • 1η φάση: διερεύνηση της δυναμικότητας των κτηρίων καπναποθηκών στην πόλη της Καβάλας, που έχουν χαρακτηριστεί ως δομές βιομηχανικής κληρονομιάς, προς ανάπλαση για σκοπούς κοινωνικής στέγασης. • 2η φάση: εκπόνηση προγραμματικής πρότασης σχεδιασμού για το συγκρότημα τεσσάρων (4) κτηρίων καπναποθηκών στη συμβολή των οδών Φιλίππου και Ηπείρου ιδιοκτησίας του Ελληνικού Δημοσίου, για τη μετατροπή του σε χρήσεις κοινωνικής στέγασης για νέους, λαμβάνοντας υπόψη (i) τα ιστορικά στοιχεία και τα τυπολογικά και μορφολογικά χαρακτηριστικά των κτηρίων, και (ii) τις εγκεκριμένες χρήσεις γης στην περιοχή. • 3η φάση: υλοποίηση του προτεινόμενου έργου. Το έργο προτείνεται να υλοποιηθεί από διεπιστημονική ερευνητική ομάδα, που θα συσταθεί με τη συμμετοχή της Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, η οποία θα συμβάλλει στον καθορισμό των προδιαγραφών έρευνας, μελέτης και υλοποίησης του έργου και θα το συνεπιβλέπει. Η πρόταση άπτεται των αρχών της βιώσιμης αστικής ανάπλασης και διατήρησης και προστασίας της αρχιτεκτονικής / βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης, καθώς και του στόχου της αποτελεσματικής διαχείρισης της δημόσιας περιουσίας και του δομημένου περιβάλλοντος που μπορεί να συμβάλει στην οικονομική ανάπτυξη των πόλεων. Αναφορικά με τα ζητήματα αστικής ανάπλασης, το προτεινόμενο έργο μπορεί να συμβάλει στη δημιουργία ενός λειτουργικού και οπτικά ελκυστικού αστικού ιστού στο ιστορικό κέντρο της πόλης και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των πολιτών. Έτσι, το έργο ευθυγραμμίζεται με τις βασικές αρχές της ατζέντας για τη Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη. Οι αρμόδιοι χωροτάκτες και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής σε τοπικό επίπεδο μπορούν επίσης να λάβουν υπόψη τις τρέχουσες ευρωπαϊκές τάσεις, όπως την αναδυόμενη νέα πρωτοβουλία Bauhaus. Η πρόταση μπορεί να προσαρμοστεί κατάλληλα για την αντιμετώπιση και άλλων στόχων κοινωνικής πολιτικής (π.χ. υποστηριζόμενες εγκαταστάσεις διαβίωσης για άτομα με αναπηρία ή για ηλικιωμένους). Σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία ειδικότερα, υπάρχει ένα ευρύ φάσμα πιθανών χρήσεων επανάχρησης κτηρίων καπναποθηκών για διαφορετικές χρήσεις κοινωνικού σκοπού και με οικονομικά βιώσιμο χαρακτήρα. Ο σχεδιασμός του προτεινόμενου πιλοτικού έργου θα πρέπει να λάβει υπόψη τα ιστορικά και δομικά χαρακτηριστικά των κτηρίων, καθώς και τις εγκεκριμένες χρήσεις γης. Το έργο θα πρέπει επίσης να ενσωματωθεί στον τοπικό χωροταξικό σχεδιασμό και να εμφανίζει συνέργειες με τον υπάρχοντα και εξελισσόμενο οικονομικό και κοινωνικό ιστό της ευρύτερης περιοχής. Σημειώνεται ότι λόγω της χωροθέτησης των καπναποθηκών το έργο αντιμετωπίζει ειδικά προκλήσεις ως προς το υπάρχον χωροταξικό πλαίσιο της πόλης. Το ισχύον Πολεοδομικό Σχέδιο (Σχέδιο Πόλης) της Καβάλας χρονολογείται από το 1984 και προβλέπει παρεμβάσεις που είτε έχουν ξεπεραστεί είτε έρχονται σε σύγκρουση με νεότερα χωροταξικά δεδομένα. Στον κύριο χώρο των κτηρίων καπναποθηκών (πλατεία Μακέδου) το Πολεοδομικό Σχέδιο προβλέπει κατεδάφιση των καπναποθηκών και ανέγερση σχολικών κτηρίων, ενώ το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο του 20131 χαρακτηρίζει τις ίδιες καπναποθήκες ως διατηρητέα κτήρια από το Υπουργείο Πολιτισμού. Κατά συνέπεια, ο Δήμος Καβάλας εξετάζει το ενδεχόμενο να αναθέσει την εκπόνηση Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου (ΕΠΣ) σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 4759/2020 και σε συνέχεια της πρότασης που υποβλήθηκε τον Νοέμβριο του 2023 από τους συμβούλους του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Από το Υπουργείο Πολιτισμού επισημάνθηκε ότι για την προτεινόμενη ανάπλαση που αφορά συγκεκριμένη ομάδα κτηρίων ενδέχεται να μην ενδείκνυται η εκπόνηση Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου, καθώς οι χρονοβόρες διαδικασίες για την προετοιμασία ΕΠΣ θα μπορούσαν να καθυστερήσουν την υλοποίηση του έργου για τουλάχιστον δύο χρόνια, ενώ επαρκεί η εκπόνηση Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου (ΤΠΣ)2 για το Δήμο Καβάλας, το οποίο έχει ενταχθεί προς χρηματοδότηση από το Πρόγραμμα Ανατολικής Μακεδονίας & Θράκης 2021-20273 και θα αντικαταστήσει το Γενικό Πολεοδομικό του 2013. Επιπλέον, η νομοθεσία του Υπουργείου Πολιτισμού προβλέπει τη δυνατότητα έκδοσης Κοινού Προεδρικού Διατάγματος κατόπιν εισήγησης των Υπουργείων Περιβάλλοντος και Ενέργειας και Πολιτισμού για την επιβολή ειδικών ρυθμίσεων για την προστασία των μνημείων. Καθώς η πρόταση του Υπουργείου Πολιτισμού αφορά τη μετατροπή συγκεκριμένων καπναποθηκών δημόσιας ιδιοκτησίας, οι συμμετέχοντες στη συνάντηση εργασίας πρότειναν επιπλέον την επιδίωξη μιας πιο στρατηγικής και περιεκτικής προσέγγισης που θα μπορέσει κατ’ επέκταση να διαμορφώσει δυνατότητες ανάπλασης και για το απόθεμα των ιδιόκτητων αποθηκών της πόλης και να φέρει σε επαφή ιδιοκτήτες και δυνητικούς επιχειρηματίες – επενδυτές στο πλαίσιο μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής αστικής ανάπτυξης. Η πόλη της Καβάλας διαθέτει μεταξύ 52 και 744 κτήρια καπναποθηκών που έχουν χαρακτηριστεί ως κτήρια βιομηχανικής κληρονομιάς και προστατευόμενες κατασκευές από το Υπουργείο Πολιτισμού. Μόνο ένα μικρό μέρος αυτών ανήκουν στον Δήμο ή σε άλλους δημόσιους φορείς, ενώ η πλειοψηφία βρίσκεται στα χέρια περίπου 150 ιδιωτών. Στην περίπτωση της Καβάλας, ο σημαντικός αριθμός ιδιόκτητων και εγκαταλειμμένων καπναποθηκών, σε συνδυασμό με τις θεωρούμενα περιορισμένες διαθέσιμες επιλογές για την οικονομικά βιώσιμη ανάπλασή τους, έχει οδηγήσει ακόμη και σε προτάσεις για την κατεδάφιση ορισμένων από τις λιγότερο σημαντικές κατασκευές με σκοπό τη δημιουργία δημόσιου ανοικτού χώρου. Δεδομένου όμως ότι οι δομές των καπναποθηκών στην Καβάλα αποτελούν αναπόσπαστα στοιχεία της πολιτιστικής κληρονομιάς της πόλης και έχουν 1 ΦΕΚ 69/ΑΑΠ/11-03-2013. 2 Το ΤΠΣ περιλαμβάνει την διάρθρωση των χρήσεων γης εντός και εκτός των οικισμών του δήμου, τις οικιστικές περιοχές και τις επεκτάσεις τους, τις Περιοχές Προστασίας, τις Περιοχές Παραγωγικών και Επιχειρηματικών Δραστηριοτήτων, τις Ειδικές Περιοχές Προστασίας με ίδιο καθεστώς, Περιοχές Ελέγχου Χρήσεων Γης, κλπ. 3 Δράση RSO5.2.γ: Τοπικά πολεοδομικά και ειδικά χωρικά σχέδια, Έγγραφο 3ης Εξειδίκευσης Περιφερειακού Προγράμματος «Ανατολική Μακεδονία και Θράκη» 2021–2027. 4 Οι συμμετέχοντες στη συνάντηση ανέφεραν και τους δύο αριθμούς. χαρακτηριστεί ως διατηρητέα, αυτή η πρόταση δεν μπορεί να ληφθεί περαιτέρω υπόψη στο πλαίσιο του παρόντος έργου. Οι συμμετέχοντες ανέφεραν ότι η προηγούμενη εμπειρία από ανακατασκευές καπναποθηκών στην Καβάλα αφορά μόνο σε μεμονωμένες περιπτώσεις στην περιφέρεια της πόλης και με ανάπτυξη εμπορικών χρήσεων. Επιπλέον έκριναν, ότι το εύρος των προτάσεων και των μελετών που εκπονήθηκαν τα τελευταία 10 χρόνια δεν οδήγησε σε ολοκληρωμένα αποτελέσματα και σε επιλογές για την ανάπλαση του υπάρχοντος αποθέματος καπναποθηκών στην πόλη. Ούτε τα χρηματοδοτικά μέσα που ήταν διαθέσιμα σε διαφορετικές προγραμματικές περιόδους χρησιμοποιήθηκαν αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση των υφιστάμενων αναγκών αστικής ανάπτυξης όπως η παροχή στέγης μεικτού εισοδήματος στην πόλη. Ως εκ τούτου, η πρόταση του Υπουργείου Πολιτισμού ενδείκνυται να λειτουργήσει ως πιλοτική εφαρμογή προκειμένου να αποτελέσει παράδειγμα για τις ευρύτερες επιλογές ανάπλασης του αποθέματος των ιδιόκτητων καπναποθηκών στην πόλη. Μια τέτοια προσέγγιση θα απαιτούσε τη χάραξη εναλλακτικών σεναρίων αξιοποίησης του αποθέματος διατηρητέων κτιρίων, καθώς και μια ενδελεχή ανάλυση της τοπικής αγοράς ακινήτων και τη διατύπωση των ειδικών αναγκών για ένα μείγμα κοινωνικής κατοικίας στην πόλη της Καβάλας. Για το σκοπό αυτό είναι σημαντικό να ληφθεί ειδικότερα υπόψη το θεσμικό πλαίσιο που ισχύει για την αξιοποίηση των ιδιωτικών καπναποθηκών, καθώς και η διαπίστωση ότι δεν είναι όλα τα κτίρια των καπναποθηκών κατάλληλα για χρήσεις στέγασης. Εφόσον το έργο σχεδιαστεί και υλοποιηθεί επιτυχώς, η επανάχρηση των εγκαταλειμμένων καπναποθηκών και παρόμοιου κτηριακού αποθέματος θα μπορούσε ενδεχομένως να αναπαραχθεί και σε άλλες πόλεις. Ως εκ τούτου, το έργο αποσκοπεί επίσης στην έναρξη μιας ευρύτερης διαβούλευσης για τις επιλογές ανάπλασης διαφορετικών τύπων εγκαταλειμμένων κτηρίων σε άλλους δήμους της Ελλάδας. Για το σκοπό αυτό, απαιτείται η ενεργός καθοδήγηση εκ μέρους των αρχών σε εθνικό επίπεδο, δηλαδή των Υπουργείων Πολιτισμού και Περιβάλλοντος και Ενέργειας, σε στενό συντονισμό και σύμπραξη με τους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης. Θέματα κοινωνικής στέγασης για την πόλη της Καβάλας Ενώ οι πολιτικές κοινωνικής κατοικίας κατέχουν εξέχουσα θέση σε πολλά από τα κράτη - μέλη της ΕΕ, η Ελλάδα εμφανίζει περιορισμένο ιστορικό έκθεσης σε τέτοια μέσα πολιτικής, καθώς και χαμηλές κρατικές δαπάνες για πολιτικές στέγασης. Οι συμμετέχοντες στη συνάντηση εργασίας τόνισαν την έλλειψη ενός θεσμικού πλαισίου και εργαλείων κοινωνικής κατοικίας στην Ελλάδα, όπως τη λειτουργία συνεταιρισμών ή δημοτικών φορέων στέγασης, τα υφιστάμενα κενά ανάμεσα στην εθνική και την κοινοτική νομοθεσία για την κοινωνική στέγαση, καθώς και την αναποτελεσματικότητα των προσεγγίσεων που έχουν υιοθετηθεί μέχρι τώρα από τις εθνικές και τοπικές αρχές για την αντιμετώπιση των αυξανόμενων αναγκών για οικονομικά προσιτές ευκαιρίες στέγασης στα αστικά κέντρα. Ως εκ τούτου, η ανάπλαση εγκαταλελειμμένων κτιρίων για κοινωνική στέγαση θεωρείται μια καινοτόμος προσέγγιση για την Ελλάδα, ιδίως στην περίπτωση όπου η τοπική αυτοδιοίκηση καλείται να λειτουργήσει ως φορέας υλοποίησης. Ωστόσο, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και οι επαγγελματίες – μελετητές στην Ελλάδα μπορούν να επωφεληθούν από την αποκτηθείσα εμπειρία άλλων χωρών και τις διεθνείς καλές πρακτικές. Όσον αφορά την Καβάλα ειδικότερα, οι υφιστάμενες δημογραφικές τάσεις υποδηλώνουν μείωση του πληθυσμού, ενώ η πόλη δεν έχει επωφεληθεί μέχρι στιγμής από τις υπάρχουσες τουριστικές ροές προς την ευρύτερη περιοχή. Ενδεχομένως λοιπόν να μην προκύπτει ουσιαστική ανάγκη παροχής πρόσθετης στέγασης στην πόλη. Ωστόσο, μια πιθανή αύξηση των τουριστικών ροών στο μέλλον ως αποτέλεσμα του επαναπροσδιορισμού της Καβάλας ως προορισμού τουρισμού πόλης, σε συνδυασμό με τις τάσεις επανάκαμψης της ζήτησης για κατοικίες στο κέντρο της πόλης, θα μπορούσε να δημιουργήσει την ανάγκη παροχής πρόσθετων και οικονομικά προσιτών ευκαιριών στέγασης σε συγκεκριμένες και περισσότερο ευάλωτες πληθυσμιακές ομάδες. Τα παραπάνω θα πρέπει να συνδυαστούν με κατάλληλες διατάξεις χωροταξικού σχεδιασμού και επενδύσεις αστικής ανάπλασης, ενώ κρίνεται απαραίτητη η εκπόνηση μελέτης του δημογραφικού προφίλ της Καβάλας, καθώς και των στεγαστικών αναγκών που διαμορφώνονται από τις τρέχουσες και τις μελλοντικά πιθανές συγκυρίες. Δυνατότητες Χρηματοδότησης Τα έργα κοινωνικής στέγασης, ιδίως εάν αφορούν την επανάχρηση υφιστάμενων κτηριακών κατασκευών, μπορούν να απαιτούν υψηλά κόστη επένδυσης και συντήρησης, ενώ συνήθως παράγουν χαμηλές αποδόσεις επένδυσης, π.χ. με τη μορφή επιδοτούμενων ενοικίων. Τα ζητήματα αυτά είναι σημαντικά και πρέπει να ληφθούν υπόψη για τον καθορισμό της βιωσιμότητας της προτεινόμενης ανάπλασης των καπναποθηκών για σκοπούς κοινωνικής στέγασης. Κατά συνέπεια, οι προκαταρκτικές ενέργειες θα πρέπει να περιλαμβάνουν μία μελέτη σκοπιμότητας που να εξετάζει εναλλακτικά σενάρια πιθανών νέων χρήσεων, να εντοπίζει και να αξιολογεί τις διαθέσιμες επιλογές χρηματοδότησης και να παρέχει ανάλυση κόστους-οφέλους. Δυνατότητες χρηματοδότησης για επενδύσεις που υλοποιούνται από φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης για την ανακαίνιση, αναβάθμιση και ανάπλαση δημόσιων κτηρίων, όπως οι καπναποθήκες στην Καβάλα, μπορούν να παρέχονται με τη μορφή κρατικών ενισχύσεων (επιχορηγήσεις) του ΕΤΠΑ μέσω του Περιφερειακού Προγράμματος Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης ή με τη μορφή δανείων και εγγυήσεων από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων Το Πρόγραμμα InvestEU παρέχει επίσης υποστήριξη για δημόσιες (και ιδιωτικές) επενδύσεις σε τομείς πολιτικής που αφορούν κοινωνικές υποδομές και υποδομές στέγασης καθώς και την πολιτιστική κληρονομιά. Οι συμπράξεις του δημοσίου με τον ιδιωτικό τομέα προωθούνται επίσης ευρέως ως κατάλληλα χρηματοδοτικά εργαλεία που μπορούν να μοχλεύσουν ιδιωτικούς πόρους για έργα κοινωνικής στέγασης υπό την ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η Ελλάδα έχει σημαντική εμπειρία από την αποτελεσματική εφαρμογή ΣΔΙΤ σε όλη τη χώρα και σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των επενδύσεων για κοινωνικές υποδομές (κυρίως στην εκπαίδευση και την υγεία) και για βιώσιμες αστικές υποδομές και έχει αναπτύξει καινοτόμους τρόπους χρηματοδότησης έργων ΣΔΙΤ5. Το 2020 η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (ΕΤΑΑ) συνεργάστηκε με το Υπουργείο Ανάπτυξης της Ελλάδας για τη δημιουργία μηχανισμού προετοιμασίας των ΣΔΙΤ. Ωστόσο, σε ότι αφορά 5Μελέτη της Επιτροπής REGI του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου αναγνωρίζει την Ελλάδα ως πρωτοπόρο χώρα στον συνδυασμό των επιχορηγήσεων της ΕΕ και της ιδιωτικής κεφαλαιακής χρηματοδότησης των προγραμμάτων ΣΔΙΤ. έργα ΣΔΙΤ που σχεδιάστηκαν και εκτελέστηκαν από φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης, η Ελλάδα έχει επιδείξει μέχρι στιγμής περιορισμένο αριθμό έργων. Η μίξη ευρωπαϊκών και ιδιωτικών πόρων και η χρήση του εργαλείου JESSICA κατά την προγραμματική περίοδο 2014-2020 αποτελούν πολύτιμες και δοκιμασμένες καλές πρακτικές που πρέπει να αξιοποιηθούν περαιτέρω. Η ανακαίνιση και αποκατάσταση μιας παλιάς καπναποθήκης στην πόλη της Δράμας, η οποία μετατράπηκε σε πολυτελές ξενοδοχείο πέντε αστέρων, αποτελεί μια από τις εμβληματικές επενδύσεις του JESSICA στην Ελλάδα. Οι διατηρητέες καπναποθήκες της Καβάλας αποτελούν επίσημα αναγνωρισμένα στοιχεία πολιτιστικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Οι κρατικές ενισχύσεις μπορούν να λάβουν τη μορφή επενδυτικών ενισχύσεων για την κατασκευή ή την αναβάθμιση πολιτιστικών υποδομών και λειτουργικών ενισχύσεων. Στον τομέα της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς ορισμένα μέτρα στήριξης με δικαιούχους κράτη - μέλη ενδέχεται να μην συνιστούν ενίσχυση, για παράδειγμα επειδή ο δικαιούχος δεν ασκεί οικονομική δραστηριότητα6. Οι επενδύσεις κοινωνικής στέγασης μπορούν επί της αρχής να χρηματοδοτηθούν από το κράτος μέσω των Υπηρεσιών Γενικού Οικονομικού Συμφέροντος (ΥΓΟΣ). Σύμφωνα με τη νομοθεσία της ΕΕ, οι πάροχοι κοινωνικής στέγασης εξαιρούνται από την κοινοποίηση κρατικών ενισχύσεων, ωστόσο οι εταιρείες στις οποίες ανατίθενται τέτοιες υπηρεσίες κοινής ωφέλειας μπορούν να παρέχουν κοινωνική στεγαστική βοήθεια μόνο σε «μειονεκτούντες πολίτες που δεν μπορούν να βρουν στέγη σε συνθήκες αγοράς ». Στην απόφαση της 28ης Νοεμβρίου 2005 7 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επιβεβαίωσε ότι η κοινωνική στέγαση που παρέχεται σε κοινωνικά μειονεκτούσες ομάδες μπορεί να θεωρηθεί ως ΥΓΟΣ και ότι το κόστος για την παροχή της εν λόγω υπηρεσίας μπορεί να αντισταθμίζεται από τα κράτη μέλη σύμφωνα με τους κανόνες που ορίζονται στην παρούσα απόφαση. Αν και η κοινωνική στέγαση είναι ΥΓΟΣ, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καθώς και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αναφέρουν σαφώς ότι η παροχή στέγης σε μειονεκτούντες πολίτες συνιστά οικονομική δραστηριότητα και ως εκ τούτου η οργάνωση και η χρηματοδότησή της πρέπει κατ' αρχήν να συμμορφώνονται προς τους εσωτερικούς κανόνες αγοράς και ανταγωνισμού. Στην απόφασή της για τις ΥΓΟΣ στις 20 Δεκεμβρίου 2011 (2012/21/ΕΕ), η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρει ότι «οι αρμόδιες επιχειρήσεις για την παροχή κοινωνικών υπηρεσιών, συμπεριλαμβανομένης της παροχής κοινωνικής στέγης για μειονεκτούντες πολίτες ή για κοινωνικά λιγότερο ευνοημένες ομάδες, που λόγω περιορισμών φερεγγυότητας δεν είναι σε θέση να αποκτήσουν στέγης με όρους αγοράς, μπορούν επίσης να κάνουν χρήση της εξαίρεσης από προηγούμενη κοινοποίηση ». Ως εκ τούτου, οι αποζημιώσεις που παρέχονται από τα κράτη - μέλη που έχουν καθορίσει συστήματα κοινωνικής στέγασης σύμφωνα με το πακέτο ΥΓΟΣ θα υπόκεινται σε λιγότερο αυστηρό έλεγχο των κρατικών ενισχύσεων. Ωστόσο, στη συγκεκριμένη περίπτωση ανακατασκευής των καπναποθηκών Καβάλας για σκοπούς κοινωνικής στέγασης, βασικός παράγοντας για τον προσδιορισμό της κατάλληλης πηγής χρηματοδότησης από την οπτική των κρατικών ενισχύσεων της ΕΕ θα είναι ο 6 Ο Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 733/2-7-2013 του Συμβουλίου6 καθορίζει τους όρους για τις κρατικές ενισχύσεις στον πολιτισμό. Οι ενισχύσεις για τη διατήρηση του πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς, θεωρούνται συμβατές με την εσωτερική αγορά κατά την έννοια του Άρθρου 107, Παράγραφος 1. 7 Απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής της 28ης Νοεμβρίου 2005 σχετικά με την εφαρμογή του Άρθρου 86, Παράγραφος 2 της συνθήκης ΕΚ (νέο Άρθρο 106, Παράγραφος 2 της ΣΛΕΕ). προσδιορισμός του μελλοντικού ιδιοκτησιακού και λειτουργικού συστήματος και του τύπου δικαιούχων / ενοικιαστών του αναστυλωμένου κτιρίου. Ο αρμόδιος φορέας τοπικής αυτοδιοίκησης, ως ιδιοκτήτης των κτιρίων καπναποθηκών, μπορεί να επιλέξει (i) να εφαρμόσει και να λειτουργήσει ο ίδιος το στεγαστικό σχέδιο, ή (ii) να αναθέσει την ανακατασκευή και τη λειτουργία σε τρίτο μέρος (σε ιδιώτη κατασκευαστή και φορέα λειτουργίας). Στην πρώτη περίπτωση, αν υποτεθεί ότι το έργο θα δημιουργήσει έσοδα μίσθωσης από μισθωτές που δεν χαρακτηρίζονται ως «μειονεκτούντες πολίτες», ισχύουν οι κανόνες των κρατικών ενισχύσεων που επιτρέπουν να υποστηρίζεται το έργο από όση ενίσχυση απαιτείται για τη γεφύρωση του «χρηματοδοτικού χάσματος», πχ τη διαφορά ανάμεσα στο αρχικό κόστος της επένδυσης και την τρέχουσα αξία των αναμενόμενων καθαρών λειτουργικών εσόδων που είναι τα μελλοντικά ακαθάριστα έσοδα μείον τα μελλοντικά λειτουργικά κόστη. Στη δεύτερη περίπτωση, το έργο θα αντιμετωπιστεί ως ιδιωτική επένδυση και θα λάβει στήριξη σύμφωνα με το περιφερειακό επιτρεπόμενο ύψος ενίσχυσης. Αυτό ισχύει επίσης για έργα ΜΚΟ σε μη κερδοσκοπική βάση. Για επενδύσεις του ιδιωτικού τομέα παρέχονται κατάλληλες ευκαιρίες χρηματοδότησης και κίνητρα από τα Προγράμματα του ΕΣΠΑ 2021-2027 8 και τον Αναπτυξιακό Νόμο 4887/2022, με την επιφύλαξη της επιλεξιμότητας του είδους της επιχειρηματικής δραστηριότητας, του λειτουργικού σχήματος και του μεγέθους του προϋπολογισμού της επένδυσης. Σημαντικοί παράγοντες - φορείς που μπορούν να βοηθήσουν στον εντοπισμό ευκαιριών και εργαλείων χρηματοδότησης είναι οι ακόλουθοι: • Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού των Περιφερειακών Προγραμμάτων (ΕΥΣΠεΠ), Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών. • Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού και Παρακολούθησης Δράσεων Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΥΣΕΚΤ), Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών. • Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Προγράμματος Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. • Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (EIB), Λουξεμβούργο/Αθήνα. • Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), Λονδίνο/Αθήνα. Συμπληρωματικές ενέργειες υποστήριξης Η πρόταση του Υπουργείου Πολιτισμού προβλέπει τη σύσταση μιας διεπιστημονικής επιστημονικής ομάδας που θα επιφορτιστεί με τη διαχείριση και τον συντονισμό της υλοποίησης του έργου. Η διεπιστημονική επιστημονική ομάδα θα αποτελείται από εμπειρογνώμονες που θα επιλεγούν και θα υποστηρίζονται από την Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (Υπουργείο Πολιτισμού)9. Μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα ωστόσο, προκρίνεται ωστόσο η σύσταση ενός Φορέα Διαχείρισης με πρωτοβουλία ή συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης που θα αναλάβει να συντονίσει την υλοποίηση του έργου και τη μελλοντική του λειτουργία . Στο πλαίσιο διερεύνησης ενός κατάλληλου λειτουργικού μοντέλου, η Παγκόσμια Τράπεζα διοργάνωσε στις 27 Μαρτίου 2024 το θεματικό εργαστήριο «Προσεγγίσεις Στεγαστικής Πολιτικής στο Πλαίσιο της Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης» , όπου παρουσιάστηκε η περίπτωση του 8 Συγχρηματοδοτούμενα Προγράμματα από το ΕΤΠΑ / ΕΚΤ στη βάση του Εταιρικού Συμφώνου Περιφερειακής Ανάπτυξης 2021-2027. 9 Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει ήδη ετοιμάσει Πλαίσιο Σχεδίου Δράσης για τον συντονισμό του σχεδιασμού και της υλοποίησης του προτεινόμενου έργου. πιλοτικού προγράμματος κοινωνικής κατοικίας που υλοποιεί ο Αναπτυξιακός Οργανισμός Μείζονος Αστικής Θεσσαλονίκης (ΜΑΘ ΑΕ ΑΟΤΑ). Στο θεματικό εργαστήριο παρουσιάστηκαν ειδικότερα η λειτουργία του Φορέα Κοινωνικής Μίσθωσης (Social Rental Agency), με τη μορφή διοικητικής μονάδας εντός του Αναπτυξιακού Οργανισμού, και του παρατηρητηρίου παρακολούθησης της προσφοράς και της ζήτησης της αγοράς κατοικίας, τα μέσα ανάπτυξης του αποθέματος κατοικιών και οι βασικές αρχές που διέπουν τον σχεδιασμό της παροχής στέγασης (Παράρτημα Α.3). Εκπρόσωποι της Γενικής Γραμματείας Δημογραφικής και Στεγαστικής Πολιτικής του Υπουργείου Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, καθώς και σύμβουλος της Υπουργού Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, παρουσίασαν επιπλέον τα προγράμματα στεγαστικής πολιτικής που υλοποιεί το Υπουργείο, όπως το «Ανακαινίζω -Ενοικιάζω», «Σπίτι μου», «Κάλυψη», «Στέγαση και Εργασία για τους Αστέγους», και «Κοινωνική Αντιπαροχή» (Παράρτημα Α.4). Το Πρόγραμμα «Κοινωνική Αντιπαροχή», η ενεργοποίηση του οποίου προβλέπεται για το φθινόπωρο του 2024, αποτελεί ένα νέο εργαλείο αξιοποίησης ακίνητης περιουσίας του δημοσίου, που αφορά την ανέγερση κατοικιών με δαπάνες του αναδόχου και εκμίσθωση του ακινήτου σε δικαιούχους με προκαθορισμένα κριτήρια. Αποτελεί δε προς το παρόν, το μόνο χρηματοδοτικό εργαλείο για την αξιοποίηση του δημόσιου αποθεματικού κατοικιών. Στο ίδιο θεματικό εργαστήριο παρουσιάστηκαν επίσης από την Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού Δράσεων ΕΚΤ+ (ΕΥΣΕΚΤ) οι σχετικές δράσεις που συγχρηματοδοτούνται από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (Παράρτημα Α.5). Τέλος, σε συνέχεια του εργαστηρίου «Αξιοποίηση Εγκαταλειμμένων – Ανενεργών Κτιρίων στο Πλαίσιο του Σχεδιασμού της Αστικής Ανάπτυξης» που διοργάνωσε η Παγκόσμια Τράπεζα τον Νοέμβριο του 2023 στην Αθήνα, συντάχθηκε συνοπτικό σημείωμα με τίτλο «Διατηρητέα κτήρια: προώθηση του ζητήματος της αποκατάστασης και επανάχρησής τους»10, που περιγράφει το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για την αποκατάσταση διατηρητέων κτηρίων και μνημείων, και προτείνει την εφαρμογή ενός «μοντέλου» παροχής κρατικών ενισχύσεων για τη χρηματοδότηση της αποκατάστασης διατηρητέων κτιρίων (Παράρτημα Α.6). Συμπληρωματικές πρωτοβουλίες από τον Δήμο Καβάλας και άλλους εμπλεκόμενους φορείς Στη θεματική συνάντηση της Καβάλας τον Νοέμβριο του 2023, κατατέθηκε από την ομάδα ειδικών συμβούλων του Δήμου Καβάλας 11 προηγούμενη πρόταση με αντικείμενο την κατάρτιση Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου για την προστασία, την ανάδειξη και την ενσωμάτωση των περιοχών κτηρίων καπναποθηκών της Δράμας, της Καβάλας και της Ξάνθης στις αστικές λειτουργίες (Παράρτημα Α.7). Στην πρόταση συνέκλιναν τα αποτελέσματα τριών σχετικών ερευνητικών /αναπτυξιακών εργασίες που είχαν εκπονηθεί προγενέστερα: η πρώτη με χρηματοδότηση από το Πράσινο 10 Το σημείωμα συντάχθηκε από τον Νικόλαο Τριανταφυλλόπουλο, Επ. Καθηγητή του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. 11 Κωνσταντίνος Λαλένης, Καθηγητής Πολεοδομικού Σχεδιασμού και Αστικής Διακυβέρνησης στο Τμήμα Πολεοδομίας και Ανάπτυξης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας / Δημήτρης Πολυχρονόπουλος, Καθηγητής/Πρόεδρος του Τμήματος Αρχιτεκτόνων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Ταμείο και αντικείμενο την δημιουργία ενός εργαλείου βασιζόμενου στην τεχνολογία Blockchains για την προσέλκυση επενδύσεων με σκοπό την επανάχρηση των καπναποθηκών, η δεύτερη με χρηματοδότηση επίσης από το Πράσινο Ταμείο και αντικείμενο τις αρχιτεκτονικές και δομικές επεμβάσεις στην καπναποθήκη Εθνικού Οργανισμού Καπνού στην Καβάλα και η τρίτη με αντικείμενο την αξιοποίηση του κτιριακού αποθέματος των καπναποθηκών στην Καβάλα, μελέτη που προβλεπόταν από την Στρατηγική Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης (ΣΒΑΑ) Καβάλας. Η πρόταση στοχεύει στη δημιουργία μιας Πολιτιστικής Διαδρομής που θα συνδέει τα τοπόσημα των καπναποθηκών στις τρεις πόλεις της Δράμας, της Καβάλας και της Ξάνθης. Εισηγείται την εκπόνηση Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου (ΕΠΣ) σύμφωνα με τον Ν. 4759/2020 ως το κατάλληλο εργαλείο για την προστασία και την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και για την τοπική οικονομική ανάπτυξη. Το ΕΠΣ θα αναπτυχθεί μόνο για την περιοχή παρέμβασης στην πόλη της Καβάλας και στη συνέχεια μπορεί να αναπαραχθεί σε μεταγενέστερο στάδιο για τις άλλες δύο πόλεις. Το προτεινόμενο ΕΠΣ αποσκοπεί στην κινητοποίηση της συνεργασίας και του συντονισμού μεταξύ τοπικής αυτοδιοίκησης, ομάδων ενδιαφερομένων και κατοίκων, και ειδικότερα των ιδιωτών ιδιοκτητών των καπναποθηκών, και να παρέχει τα εξής: δημιουργία κοινόχρηστων χώρων, προσδιορισμό κατάλληλων χρήσεων γης, προσαρμογή συντελεστών δόμησης, πολεοδομικά κίνητρα για την ανάπλαση των καπναποθηκών, θεσμοθέτηση δημόσιας υποδομής και προγράμματος αστικής ανάπλασης και θέσπιση θεσμικού πλαισίου σχεδιασμού. Σήμερα, βρίσκεται σε φάση υλοποίησης το έργο «Ανάδειξη και Αστική Ένταξη Πολιτισμικού Αποθέματος Καπναποθηκών – Επανάχρηση της Καπναποθήκης ΕΟΚ στην Πόλη της Καβάλας, για την Κοινωνική και Επιχειρηματική Αξιοποίησή της με Χρήση Τεχνολογίας Block Chain», με φορέα υλοποίησης το Τμήμα Αρχιτεκτόνων του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης και χρηματοδότηση από το Πράσινο Ταμείο. Το έργο αφορά στην ολοκληρωμένη στρατηγική διαχείρισης ενός εμβληματικού παραδείγματος καπνικής εγκατάστασης στο κέντρο της πόλης της Καβάλας: της Καπναποθήκης ΕΟΚ (Εθνικού Οργανισμού Καπνού). Το εγχείρημα ενισχύεται με τη χρήση της καινοτόμου τεχνολογίας block chains αλλά και καινοτόμων βιοκλιματικών τεχνικών που συμβάλλουν στην επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας της πόλης. Η ιδιαιτερότητα του έργου είναι ότι οι παρεμβάσεις για την επανάχρηση του κτιρίου επικεντρώνονται στο άνω τμήμα της Καπναποθήκης (4ος, 5ος όροφος και δώμα), καθώς οι τρείς πρώτοι όροφοι χρησιμοποιούνται ήδη από υπηρεσίες του Δήμου Καβάλας. Το έργο επιχειρεί να εναρμονίσει τις προτεινόμενες χρήσεις με τις υπάρχουσες, αξιοποιώντας τα αποτελέσματα προηγούμενου έργου ανάδειξης Καπναποθηκών Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης, χρηματοδοτούμενου επίσης από το Πράσινο Ταμείο και να τις εντάξει στις αστικές λειτουργίες. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η διατήρηση του μηχανολογικού εξοπλισμού επεξεργασίας καπνού, την εποχή λειτουργίας του καπνεργοστασίου, η διαχείριση του οποίου θα αποτελέσει σημαντική παράμετρο για την προστασία και ανάδειξη της συγκεκριμένης υλικής και άυλης βιομηχανικής κληρονομιάς. Το εγχείρημα ενισχύεται με τη χρήση καινοτόμων εργαλείων, που αφορούν τόσο την τεκμηρίωση – ανάδειξη (με την έννοια των VR περιηγήσεων), όσο και την αναπτυξιακή αξιοποίηση των αποτελεσμάτων. Επιπλέον το σύνολο των αποτελεσμάτων του έργου εντάσσεται στην προοπτική μιας άμεσης αναπτυξιακής αξιοποίησης του, ως μια ανοιχτή βάση δεδομένων με την εφαρμογή του συστήματος block chain. Συμμετέχοντες με Φυσική Παρουσία και Διαδικτυακά: ονοματεπώνυμο Φορέας Θεόδωρος Μουριάδης Δήμαρχος Καβάλας Κώστας Λαλένης Δήμος Καβάλας Μαρία Κυριακίδου Δήμος Καβάλας Μαρία Ξυνίδου Δήμος Καβάλας Παναγιώτης Ξανθόπουλος Δήμος Καβάλας Κατερίνα Ελευθεριάδου Δήμος Καβάλας Γιώργος Τσακαλίδης Δήμος Καβάλας Χάρης Δαλτσίκης Αντιπεριφερειάρχης Διεθνών Σχέσεων, Διαπεριφερειακής Συνεργασίας και Επικοινωνίας, Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Παναγιώτης Κουδουμάκης Προϊστάμενος, Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Προγράμματος Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Ελένη Κουφού Ειδική Υπηρεσία Διαχείρισης Προγράμματος Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Μαρίνα Κουτσουρή Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού Περιφερειακών Προγραμμάτων Παναγιώτα Μαυριά Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού Περιφερειακών Προγραμμάτων Νίκ Σχοινά Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού Περιφερειακών Προγραμμάτων Μαρία Δημοπούλου Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Προϊστάμενος Μονάδας Β' Ειδικής Υπηρεσίας Συντονισμού Περιφερειακών Προγραμμάτων Κατερίνα Μάρα Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού Περιφερειακών Προγραμμάτων Κατερίνα Γιάντσιου Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού και Παρακολούθησης Δράσεων Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΥΣΕΚΤ), Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας & Οικονομικών Εμμανουέλα Κουρούση Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού και Παρακολούθησης Δράσεων Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΥΣΕΚΤ), Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας & Οικονομικών Μαρία Ζαμπέλη Μονάδα Οργάνωσης της Διαχείρισης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων (ΜΟΔ ΑΕ) Αλεξάνδρα Δρακάτου Ειδική Υπηρεσία Κρατικών Ενισχύσεων και Χρηματοδοτικών Εργαλείων (ΕΥΚΕ-ΧΕ) Βαγγέλης Στουραΐτης Ειδική Υπηρεσία Κρατικών Ενισχύσεων και Χρηματοδοτικών Εργαλείων (ΕΥΚΕ-ΧΕ) Παρασκευόπουλος Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας Μαντώ Ζησοπούλου Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας Αμαλία Ανδρουλιδάκη Υπουργείο Πολιτισμού, Γενική Γραμματεία Πολιτισμού, Προϊσταμένη της Γενικής Διεύθυνσης Αναστήλωσης Μουσείων και Τεχνικών Έργων Θεόδωρος Πριγγόπουλος Υπουργείο Πολιτισμού, Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Αθανασία Θώμογλου Υπουργείο Πολιτισμού, Υπηρεσία Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Γεώργιος Γεωργιάδης Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων Χρήστος Πεολίδης Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων Αγγελική Βασιλείου Ελληνική Εταιρεία Συμμετοχών και Περιουσίας (Υπερταμείο) Σοφία Γκουβούση Δρ. Αρχιτέκτων του Αριστοτελείου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) Νίκος Τριανταφυλλόπουλος Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Δημήτρης Πολυχρονόπουλος Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης Κωνσταντίνος Νιάφας Γενική Διεύθυνση Περιφερειακής Πολιτικής και Αστικής ονοματεπώνυμο Φορέας Ανάπτυξης (DG REGIO) Carli Venter Παγκόσμια Τράπεζα Nikos Schmidt Παγκόσμια Τράπεζα Κωνσταντίνος Αντωνόπουλος Παγκόσμια Τράπεζα Ελένη Φουντή Παγκόσμια Τράπεζα Έλενα Σαμουρκασίδου Παγκόσμια Τράπεζα Στέλλα Καραφαγκά Παγκόσμια Τράπεζα ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ Α.1 Υπόμνημα για την υλοποίηση έργου για την αξιοποίηση ανενεργών καπναποθηκών σε εφαρμογή στεγαστικής πολιτικής για τους νέους, Θεόδωρος Πριγγόπουλος, Προϊστάμενος Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Υπουργείο Πολιτισμού, 3 Νοεμβρίου 2024. Α.2 Υπόμνημα για τον περαιτέρω σχεδιασμό υλοποίηση του προτεινόμενου έργου για την αξιοποίηση ανενεργών καπναποθηκών σε εφαρμογή στεγαστικής πολιτικής για τους νέους, Θεόδωρος Πριγγόπουλος, Προϊστάμενος Υπηρεσίας Νεωτέρων Μνημείων και Τεχνικών Έργων Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης, Υπουργείο Πολιτισμού, 16 Φεβρουαρίου 2024. Α.3 Παρουσίαση «Προσεγγίσεις Παροχής Στέγασης – Τοπικές Πολιτικές Στέγασης, Μοντέλα Διακυβέρνησης και το Πιλοτικό Πρόγραμμα Κοινωνικής Στέγασης στην Θεσσαλονίκη», 27 Μαρτίου 2024. Α.4 Παρουσίαση «Στεγαστική Πολιτική», Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, 27 Μαρτίου 2024. Α.5 Παρουσίαση «Δράσεις Στέγασης ΕΚΤ+», Ειδική Υπηρεσία Συντονισμού Δράσεων ΕΚΤ+ (ΕΥΣΕΚΤ), Υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών, 27 Μαρτίου 2024. Α.6 Σημείωμα «Διατηρητέα κτήρια: προώθηση του ζητήματος της αποκατάστασης και επανάχρησής τους», Νικόλαος Τριανταφυλλόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής του Τμήματος Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης, Πολυτεχνική Σχολή, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Φεβρουάριος 2024. Α.7 Πρόταση για την «Εκπόνηση Ειδικού Πολεοδομικού Σχεδίου για την Προστασία, Ανάδειξη και Ένταξη στις Αστικές Λειτουργίες των Περιοχών Καπναποθηκών της Δράμας, Καβάλας και Ξάνθης», Νοέμβριος 2023.