39737 v. 2 Vlerėsimi i varfėrisė nė Kosovė Vėllimi II. Vlerėsimi i trendeve nga tė dhėnat qė nuk mund tė krahasohen 3 tetor 2007 Banka Botėrore Enti i Statistikės sė Kosovės Rajoni i Evropės dhe Azisė Qendrore Departamenti i Statistikave Sociale Njėsia pėr reduktimin e varfėrisė dhe Sektori i standartit jetėsor menaxhimin ekonomik http://www.worldbank.org/ECA/poverty http://www.ks-gov.net/ESK VALUTA DHE NJĖSITĖ EKUIVALENTE (mė 3 tetor 2007) Njėsia valutore = Euro 1 US$ = 0.71 Euro SHKURTESAT ERR Ekuivalenti pėr tė rritur BSHP Bashkėsia e shteteve tė pavarura IĒK Indeksi i ēmimit tė konsumatorėve ZN Zonat e numėrimit AER Agjencia Evropiane pėr Rindėrtim ECA Evropa Lindore dhe Azia Qendrore ECAPOV Baza e tė dhėnave tė Bankės Botėrore pėr varfėrinė nė Evropėn Lindore dhe nė Azinė Qendrore BE Bashkimi Evropian BE-8 Republika Ēeke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Polonia Republika e Sllovakisė dhe Sllovenia ABEF Anketa e buxhetit tė ekonomive familjare EF Ekonomi familjare AHSHEF Anketa e tė hyrave dhe shpenzimeve tė ekonomive familjare FMN Fondi Monetar Ndėrkombėtar PMA Ponderimi i mundėsisė sė anasjelltė SPZHK Strategjia dhe Plani Zhvillimor i Kosovės VAU Vendet me tė ardhura tė ulėta AVSJ Anketa pėr vlerėsimin e standardit jetėsor VAM Vendet me tė ardhura tė mesme MPMS Ministria e Punės dhe Mirėqenies Sociale VV05 Vlerėsimi i varfėrisė 2005 SHISHP Shqyrtimi institucional dhe i shpenzimeve publike IPVQ Institucionet e Pėrkohshme tė Vetėqeverisjes EJL Evropa Juglindore SIDA Agjencia Suedeze pėr Zhvillim Ndėrkombėtar ESK Enti Statistikor i Kosovės GPT Grupet punuese teknike UNMIK Misioni i OKB-sė nė Kosovė ii TABELA E PĖRMBAJTJES KAPITULLI 1. ANKETA E BUXHETIT TĖ EKONOMIVE FAMILJARE (ABEF) DHE MONITORIMI I VARFĖRISĖ NĖ KOSOVĖ............................................................................ 7 A. Ka probleme me krahasimin e tė dhėnave ............................................................................8 (a) Problemi nr. 1: Ditari nė raport me kujtesėn .................................................................8 (b) Problemi nr. 2: Dizajni i anketės - Ripėrcaktimi i artikujve tė konsumit ......................8 (c) Problemi nr. 3: Dizajni i anketės - AVSJ nė raport me ABEF ......................................8 B.Mostrat krijojnė paqartėsi shtesė.............................................................................................9 C.Pasojat e mundshme: konsumi ............................................................................................110 D.Pasojat e mundshme: llogaritjet e varfėrisė ........................................................................132 KAPITULLI 2. VARFĖRIA - LLOGARITJET ALTERNATIVE ..........................................175 A.Post-stratifikimi.....................................................................................................................17 B.Krahasimi vetėm i 2003 dhe 2005.........................................................................................19 C.Metodologjia e krahasimit tė konsumit total.........................................................................20 D.Krahasimi i tė gjitha viteve ...................................................................................................22 E.Krahasimi i shifrave tė varfėrisė nga AVSJ dhe ABEF ........................................................23 KAPITULLI 3. KONKLUDIMET DHE REKOMANDIMET..................................................25 A.Rekomandimet ......................................................................................................................25 SHTOJCA A: TABELAT DHE SHIFRAT............................................................................. 27 SHTOJCA B: REZULTATET DUKE PĖRDORUR DEFINICIONIN E ANKETAVE TĖ VITEVE TĖ NDRYSHME........................................................................................................ 33 LISTA E TABELAVE Tabela 1.1: Madhėsia e popullsisė sipas valės dhe vitit tė anketimit ........................................... 10 Tabela 1.2: Pėrmbledhje e kufizimeve tė anketės dhe efektet e tyre nė llogaritjet e varfėrisė..... 12 Tabela 1.3: Llogaritja e varfėrisė nė bazė tė lokacionit dhe zonave etnike, duke pėrdorur metodologjinė e VV05 .................................................................................................................. 13 Tabela 1.4: Llogaritja e varfėrisė nė bazė tė pėrkatėsisė etnike tė kryefamiljarit ........................ 14 Tabela 2.1: Pasqyra e rezultateve tė metodologjive pėr llogaritjet e krahasueshme tė varfėrisė . 17 Tabela 2.2: Pėrmbledhje e pėrllogaritjeve tė varfėrisė nė bazė tė metodologjive tė pėrdorura.... 17 Tabela 2.3: Shkalla e varfėrisė me matjet dhe rimatjet aktuale.................................................... 18 Tabela 2.4: Procedura e zgjedhjes sė mostrave pėr anketėn buxhetore tė ekonomive familjare tė Bosnjės dhe Hercegovinės............................................................................................................. 19 Tabela 2.5: Shkalla e varfėrisė duke pėrdorur VV05 dhe krahasueshmėrinė e TK..................... 20 Tabela 2.6: Kufijtė e rreptė tė varfėrisė bazuar nė artikujt e rregullt ushqimor. .......................... 21 Tabela 2.7: Shkalla e varfėrisė duke pėrdorur metodologjinė e grupit tė kufizuar tė artikujve tė konsumit........................................................................................................................................ 21 Tabela A. 1: Krahasimi i metodologjive tė mėparshme............................................................... 27 Tabela A.2: Krahasimi i anketave .................................................................................................29 Tabela A. 3: Ndryshimet e pėrqindjeve nė totalet kryesore tė krahasuara nga anketa nė anketė. 30 Tabela A. 4: Pėrkufizimet e konsumit tė pėrgjithshėm alternativ dhe shkalla e varfėrisė ........... 30 Tabela A. 5: Pyetjet e bėra mė shpesh nė katėr anketat ................................................................31 Tabela A. 6: Pėrkufizimi i konsumit tė pėrgjithshėm pėr metodologji tė ndryshme.................... 32 Tabela A.7: Kufijtė e varfėrisė nė metodologjitė e ndryshme ..................................................... 32 Tabela B. 1: Futja nė zbatim e pyetėsorėve tė ri .......................................................................... 33 Tabela B. 2: Statistikat e varfėrisė duke pėrdorur metodologjinė e VV05................................... 33 Tabela B. 3: Shkalla e varfėrisė duke pėrdorur metodologjinė e VV05....................................... 34 Tabela B. 4: Diagnozat e hollėsishme tė varfėrisė me totalin e ndryshuar tė konsumit............... 34 Tabela B. 5: Shkalla e varfėrisė duke pėrdorur metodologjitė e konsumit alternativ dhe kufirin e varfėrisė......................................................................................................................................... 35 LISTA E RUBRIKAVE Rubrika 2.1: ABEF nė Bosnje dhe Hercegovinė: Shembull i caktimit tė mostrave pa regjistrim tė popullatės....................................................................................................................................... 19 Rubrika 2.2: Analiza e ndryshimeve .............................................................................................22 LISTA E ILUSTRIMEVE Ilustrimi 1.1: Gjithsej popullata nė milionė dhe madhėsia e ekonomive familjare........................ 9 Ilustrimi 1.2: Konsumi mujor mesatar i ekonomive familjare, nė ēmime nominale.................... 10 Ilustrimi 1.3: Llogaritja e shkallės sė varfėrisė dhe ndikimi i ndryshimeve nė pyetėsor ............. 13 Ilustrimi 2.1: Shpėrndarja kumulative dhe e dendėsisė sė konsumit pėr 50 pėrqindėshin e fundit tė popullsisė .................................................................................................................................. 18 4 FALĖNDERIMET Ky raport ėshtė njė produkt i pėrbashkėt i personelit tė Entit Statistikor tė Kosovės nė njėsinė e anketave pėr buxhetin e ekonomive familjare tė pėrbėrė nga Bashkim Bellaqa, Bekim Canoli dhe Emina Deliu, si dhe ekipit teknik tė Bankės Botėrore tė pėrbėrė nga Andrew Dabalen dhe Anna Gueorguieva, tė pėrkrahur nga Sasun Tsirunyan dhe Shpend Ahmeti. Raporti ėshtė pėrkrahur edhe nga Departamentit pėr Zhvillim Ndėrkombėtar (DFID) i Britanisė sė Madhe, i cili me zemėrgjerėsi ka financuar Fondin e mirėbesimit pėr tė pėrkrahur ndėrtimin e kapaciteteve dhe aktiviteteve analitike tė punės programatike mbi varfėrinė nė Ballkanin Perėndimor. Ky raport nuk do tė ishte i mundur tė bėhej pa pjesėmarrjen dhe pėrkrahjen shumė tė madhe tė Departamentin pėr statistika sociale tė Entit Statistikor tė Kosovės. Ekipi nė mėnyrė tė veēantė e falėnderon punėn analitike tė FMN-sė (makrostatistikat), AER-in dhe Ministrinė e Bujqėsisė tė IPVQ-ve, ESK-nė dhe Vllaznim Bytyqin (Migrim). Po ashtu, ekipi ka pėrfituar nga komentet dhe udhėzimet e Peter Lanjouw (recensent), Pierella Paci (recensent), Asad Alam, Ardo Hansson, Elisabeth Huybens, Felix Martin, Kanthan Shankar, Julian Lampietti, Ruslan Yemtsov, Kinnon Scott, Gero Carletto, Marcus Goldstein, Gabriel Demombynes, Juan Munoz, dhe Johan Mistiaen pėr udhėzimet, komentet dhe sugjerimet e shkėlqyeshme tė tyre. Hartimi i kėtij raporti ka pėrfituar nė mėnyrė tė jashtėzakonshme nga aftėsitė redaktuese tė Susana Padilla. KAPITULLI 1. ANKETA E BUXHETIT TĖ EKONOMIVE FAMILJARE (ABEF) DHE MONITORIMI I VARFĖRISĖ NĖ KOSOVĖ Qė nga viti 2002, nė Kosovė janė bėrė anketa tė buxhetit tė ekonomive familjare (ABEF). Nė shikim tė parė, ekzistimi i koleksionit tė tė dhėnave tė hollėsishme me ndėrseksione ndryshme tė njė pėrmbledhjeje tė hollėsishme tė tė dhėnave tė shpenzimeve tė konsumit tė ekonomive familjare, duhet tė sugjerojė se mund tė pėrcillet varfėria dhe pabarazia pėr njė kohė mė tė gjatė. Megjithatė, studimi i ndryshimeve nė varfėri dhe pabarazi pėr njė kohė mė tė gjatė nė Kosovė paraqet disa sfida. Problemi kryesor ėshtė krahasueshmėria e tė dhėnave pėr shkak tė (i) ndryshimeve nė hartimin e anketave, dhe (ii) gabimeve tė mėdha nė caktimin e mostrave. Sė pari, njė varg pėrvojash nė vendet e tjera ka dėshmuar se edhe ndryshimet e vogla nė mėnyrėn e mbledhjes sė tė dhėnave mbi tė hyrat ose mbi shpenzimet/konsumit mund tė ketė ndikim tė dukshėm nė llogaritjet e varfėrisė. Kėto pėrvoja kanė dokumentuar se dallimet nė vlerėsimin e varfėrisė pėr njė kohė mė tė gjatė mund tė ndikohet nga ndryshimet nė hartimin e anketės mė shumė sesa nga ndryshimet reale nė mirėqenien e ekonomive familjare. Mostrat e anketave, nė anėn tjetėr, paraqesin problem pasi pėrfshijnė gabim nė mostėr ose anshmėri tė pamatshme. Caktimi i mostrave ėshtė bazuar nė njė kuadėr tė vjetruar tė popullsisė dhe me mbikėqyrje tė kufizuar tė anketės. Nė kėtė shėnim, ne aplikojmė disa metoda pėr bėrė llogaritjet e varfėrisė qė janė tė qėndrueshme pėr njė kohė mė tė gjatė. Sė pari, ne bėjmė njė pėrpjekje pėr tė zgjedhur njė konsum tė krahasueshėm duke mbledhur artikujt qė janė definuar nė mėnyrė uniforme dhe duke u pėrqendruar vetėm nė ato vite pėr tė cilat nuk ėshtė ndryshuar pyetėsori. Sė dyti, ne pėrdorim njė procedurė tė rregullimit qė mbėshtetet nė disa variabla, pėrkufizimi i tė cilave nuk ka ndryshuar me kalimin e kohės, pėr tė azhurnuar shpėrndarjen e tė varfėrve pėrgjatė viteve. Rezultatet tregojnė se gjatė periudhės nga viti 2002 deri me 2006, varfėria ishte e lartė, nė rreth 45 pėr qind, dhe se nuk ka dėshmi tė pėrmirėsimit tė qėndrueshėm tė mirėqenies sė ekonomive familjare nė Kosovė. Rekomandimet pėr mbledhjen e tė dhėnave pėr monitorimin e varfėrisė qė dalin nga ky hulumtim janė qė sė pari tė ruhet konsistenca nė pyetėsorin e anketės, sė dyti,qė tė bėhet regjistrimi i pėrgjithshėm i popullsisė dhe sė treti, qė tė theksohet njė administrim dhe dokumentim mė i mirė i anketės. 1.1 Vlerėsimi i parė i varfėrisė nė Kosovė ėshtė bėrė nė vitin 2001 nė bazė tė anketės pėr matjen e standardit jetėsor tė 2880 ekonomive familjare, tė kryer gjatė muajve shtator dhe dhjetor 2000. Edhe pse nuk kishte regjistrim tė popullsisė, janė bėrė pėrpjekje pėr tė krijuar njė mostėr reprezentative pėr popullsinė e Kosovės. U krijuan lista tė azhurnuara tė ekonomive familjare dhe u hartua njė mostėr pėrfaqėsuese pėr fushat e pėrgjegjėsisė (FP), urbane/rurale, dhe sipas bazės etnike shqiptarė/serbė. 1.2 Nė qershor tė vitit 2002, Kosova filloi tė zbatojė anketėn pėr buxhetin e ekonomive familjare (ABEF). ABEF ėshtė zbatuar nga Enti Statistikor i Kosovės me ndihmėn teknike tė Statistikave tė Suedisė, qė ishte e financuar nga SIDA. Deri mė tani janė kompletuar katėr raunde (Tabela 1.1). ESK, sė bashku me Statistikat Suedeze, hartoi mostrėn qė duhet anketuar ēdo vit nė muajin maj. Anketa e parė pėr BEF ka filluar nė qershor tė vitit 2002 dhe ka vazhduar deri nė maj tė vitit tjetėr. Anketa e dytė (2003) ka ndjekur tė njėjtėn rrugė. Por nė vitin 2005, ESK, filloi ta bėj ketė nė bazė tė vitit kalendarik (janar-dhjetor tė vitit tė njėjtė) pėr tė vėrejtur ndryshime nė pyetėsor, por ka mbajtur tė njėjtė kohėn e anketimit tė mostrave nė mes tė vitit. Kėshtu aktualisht, secili pyetėsor pėrfshin dy mostra. 1.3 Anketa e buxhetit tė ekonomive familjare ofron njė bazė solide pėr monitorimin e varfėrisė nė Kosovė. ABEF ėshtė bėrė anketa bazė nė pėrpjekjet e Kosovės pėr tė ndėrtuar njė sistem afatgjatė tė monitorimit dhe tė vlerėsimit. Ajo pėrmban disa nga parimet bazė tė njė ankete tė qėndrueshme. Financohet nė tėrėsi nga qeveria dhe zbatohet nga personeli i ESK-sė (me ndihmėn teknike tė partnerėve zhvillimorė). Njėsia e ABEF- it, brenda ESK-sė gjithashtu ka futur disa risi nė ABEF-in tradicional duke pėrfshirė module shtesė, ku i fundit prej tė cilėve ishin emigrimi dhe paratė e dėrguara nga diaspora (2005), si dhe shfrytėzimi i kohės (2006). A. KA PROBLEME ME KRAHASIMIN E TĖ DHĖNAVE 1.4 Ekzaminimi i ndryshimeve nė varfėri dhe pabarazi gjatė kohės nė Kosovė paraqet disa sfida. Njė Anketė pėr Matjen e Standardit Jetėsor (AVSJ) nė vitin 2000 dhe njė numėr i ABEF-ve nga viti 2002, tė bėn tė pėrfundosh se pėrcjellja e ndryshimeve nė mirėqenie nė pjesėn e parė tė viti 2000 duhet tė jetė e realizueshme. Por ekzistojnė disa probleme praktike. Njė problem i madh ėshtė se tė dhėnat nuk janė tė krahasueshme. Janė tri ndryshime gjatė anketave ku pėrpjekjet pėr tė krahasuar tė dhėnat paraqesin vėshtirėsi nė pėrcjelljen e ndryshimeve nė mirėqenie me kalimin e kohės. Mė poshtė, ne kemi radhitur secilėn prej kėtyre ndryshimeve dhe kemi diskutuar pasojat potenciale pėr llogaritjen e ndryshimeve nė varfėri dhe pabarazi. (a) Problemi 1: Ditari nė raport me kujtesėn 1.5 Ndryshimi kryesor ndėrmjet ABEF-it 2002 dhe ABEF-ve tė tjera vijuese ėshtė se si ėshtė kėrkuar nga ekonomitė familjare tė kujtojnė shpenzimet e shėrbimeve dhe mallrave tė blera. ABEF-i i parė i ka pyetur ekonomitė familjare qė tė regjistrojnė shpenzimet ēdo ditė pėr dy javė me radhė. Kjo ka vlejtur pėr ushqimin, konsumin e prodhuar vetė dhe shumicėn e artikujve joushqimorė, siē janė veshmbathjet dhe shpenzimet pėr arsim dhe shėndetėsi. Kalimi nga njė periudhė mė e shkurtėr e mbajtjes nė mend nė njė periudhė mė tė gjatė krijon mundėsi qė ekonomitė familjare tė harrojnė disa detaje tė konsumit dhe tė mos e raportojnė konsumin nė tėrėsi. Kjo me gjasė mė sė shumti do tė ndikojė nė artikujt e blerė mė shpesh, siē ėshtė ushqimi. (b) Problemi 2: Dizajni i anketės ­ Ri-pėrcaktimi i artikujve tė konsumit 8 1.6 Ndryshimi i dytė qė, me gjasė, mund tė ketė ndikim nė krahasimin e tė dhėnave ndėrmjet ABEF-ve ėshtė niveli i ndarjes sė artikujve tė shpenzuar. Kjo ka marrė dy forma. Nė anketėn e vitit 2002, ekonomitė familjare i kanė regjistruar artikujt e blerė nė njė fletė tė pastėr, por nė vitet vijuese, lista i ėshtė dhėnė ekonomive familjare. Ndėrmjet anketės sė parė dhe tė dytė, listat nuk paraqesin dallime substanciale. Duket qė ekonomive familjare nė anketėn e dytė u ėshtė ofruar e njėjta listė tė cilėn e kanė raportuar ekonomitė familjare tė intervistuara nė vitin 2002. Megjithatė, deri mė 2005, niveli i ndarjes sė artikujve ėshtė ngritur dhe lista ka pėrfshirė mė shumė artikuj. Ndryshimi mė substancial ishte se si ėshtė raportuar konsumi i artikujve tė prodhuar nga vet ekonomitė familjare. Nė kėtė rast, artikujt janė klasifikuar nė 12 kategori (produkte tė mishit, shpeztari, drithėra etj). Veē kėsaj, nė rast tė konsumit tė mallrave tė prodhuara vet, periudha e mbajtjes mend ka ndryshuar nga ditore nė atė javore, si nė artikuj e tjerė por nga ditore nė mujore. Kalimi nga njė listė e shkurtė nė njė listė mė tė gjatė (ndarja e artikujve) ka mundėsi tė sjell njė raportim tė njė konsumi mė tė lartė. (c) Problemi 3: Dizajni i anketės - AVSJ nė raport me ABEF 1.7 Pas anketės sė parė tė ekonomive familjare pas luftės, llogaritjet e AVSJ-sė dhe profili i varfėrisė do tė ishte njė pikė e mirė fillestare pėr tė krijuar bazėn pėr sistemin monitorues dhe vlerėsues qė tani ėshtė pėrfshirė nė ABEF. Megjithatė, pėrveē faktit se AVSJ dhe ABEF janė hartuar nga e njėjta mostėr ­ pra ekonomitė familjare tė anketuara nė ABEF janė zgjedhur nga tė njėjtat zona tė numėrimit si edhe tė AVSJ-sė ­ anketat nė fjalė dallojnė nė disa mėnyra (Tabela A. 1). Sė pari, shpėrndarja e konsumit mund tė ndryshojė pėr shkak tė dėshtimit nė llogaritjen e periudhave sezonale nė AVSJ. Ky i fundit ėshtė bėrė pėr 3 muaj (shtator deri nė dhjetor 2000), ndėrsa ABEF mbledh informata nga ekonomitė familjare (edhe pse tė ndryshme ēdo muaj) gjatė gjithė vitit. Nėse tre muajt kur ėshtė bėrė AVSJ kanė qenė njė periudhė e konsumit tė ulėt (lartė), atėherė shpėrndarja e konsumit mund tė jetė mė e ulėt (lartė) se sa shpėrndarja e ABEF. Sė dyti, periudha e mbajtjes mend tė konsum dallon nė tė dy anketat. Nė AVSJ, ushqimi dhe artikujt joushqimorė tė blerė mė sė shpeshti kanė pasur njė periudhė tė mbajtjes mend prej njė jave apo njė muaji, derisa mallrat dhe shėrbimet e blera nė mėnyrė tė parregullt janė mbajtur nė mend pėr njė periudhė 12 mujore. Pėr dallim, ABEF sė pari ka filluar me njė ditar dy javor (regjistrim ditor) tė shpenzimeve ushqimore dhe joushqimore dhe pastaj ka kaluar nė mbajtjen mend pėr njė javė. Pėrfundimisht, AVSJ ka paraparė njė listė shumė mė tė ngushtė tė artikujve shpenzues (46 artikuj ushqimorė) nė krahasim me listėn e ABEF-it qė kanė pasur mbi 100. Praktikisht, njė ndryshim i vetėm ėshtė vėshtirė tė tejkalohet, por tri ndryshime e bėjnė problemin pothuaj tė pakalueshėm. 9 B. MOSTRAT KRIJOJNĖ PAQARTĖSI SHTESĖ 1.8 Matja e mostrave krijon paqartėsi mė tė mėdha. ABEF-i nė Kosovė pėrdor regjistrimin e vitit 1981 pėr t'iu referuar popullsisė. Pastaj, kjo azhurnohet gjatė ēdo cikli anketues pėrmes ri-radhitjes sė ZN-ve tė zgjedhura, por nuk ėshtė e qartė se si pėrdoret informata e azhurnuar nė anketat vijuese. Pėrveē mostrave tė vjetruara, pėr shkak tė kufizimeve burimore, edhe Ilustrimi 1.1: Popullata e pėrgjithshme nė milionė mbikėqyrja nė terren ka qenė e dhe madhėsia e ekonomive familjare kufizuar. Si rezultat, ka paqartėsi tė konsiderueshme nė statistikat demografike tė ABEF-it. Ēdo vit Mostra e statistikave tregohet llogaritja e popullatės nga 8 mostrat nė ABEF. Brenda secilės 6.8 6.5 valės tė anketimit kjo paraqet edhe 6 6.1 6.1 madhėsinė mesatare tė ekonomive 4 familjare qė janė pėrdorur si mostėr sipas vitit dhe sipas valės. 2 Popullata e llogaritur duket se ka 2.1 1.8 1.7 1.5 rėnė pėr rreth 25 pėr qind ndėrmjet 0 viteve 2002 dhe 2005. Shikuar nga 1 2 3 4 Gjithsej popullata Madh ėsia e eko.familjare perspektiva e kėsaj periudhe, qė ėshtė me mungesė tė konfliktit dhe (ose) tė tronditjeve nga Ilustrimi 1.1: Gjithsej popullata nė milionė dhe madhėsia e ekonomive familjare. vdekshmėria e panatyrshme, nuk ka arsyetim tė qartė pėr kėtė Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. ndryshim masiv nė llogaritjen e popullatės. Tabela 1.1: Madhėsia e popullsisė sipas valės dhe vitit tė anketimit Llogaritjet e ABEF 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 Popullsia e pėrgjithshme, nė milion 2.1 1.8 1.7 1.5 Numri i ekonomive familjare, nė mijėra 306.1 281.6 281 249.4 Madhėsia e ekonomive familjare 6.8 6.5 6.1 6.1 % e popullsisė rurale nga popullsia e pėrgjithshme 72.5 73.4 65.9 64.6 Referenca e statistikave tė popullatės 2001 2002 2003 2004 2005 Burimi: AVSJ AFP dhe ABEF ABEF ABEF Numri i pėrgjithshėm i popullsisė 1.97 1.9 Popullsia rurale si % e asaj tė pėrgjithshme 62.4 Popullsia rurale nė milion 1.23 1.3 1.3 1.3 Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF dhe AVSJ. Vlerėsimi i varfėrisė nė Kosovė nga Banka Botėrore (2001); Anketa e Fuqisė Punėtore (AFP) dhe Anketa e Ekonomive Familjare Bujqėsore (AEFB) janė vlerėsimet nga publikimet relevante tė ESK-sė. 10 1.9 Ēuditėrisht, nganjėherė anketat duken tė vijnė nga grupet krejtėsisht ndryshme tė popullsisė. Nė veēanti, derisa madhėsia mesatare e ekonomisė familjare ishte afėr 7 nė vitin 2002, bie nė 6 nė vitin 2005. Veē kėsaj, pjesa e popullsisė rurale ndryshon nė mėnyrė dramatike. Pėr shembull, popullata rurale bie nga 73 nė 65 pėr qind tė popullatės sė pėrgjithshme. AVSJ e vitit 2001 paraqet popullatėn rurale nė 62.4 pėr qind. Anketa e ekonomive familjare bujqėsore pėrfundon se popullata rurale ka mbetur nė rreth 65 pėr qind nė vitet 2004 dhe 2005. Nė bazė tė pėrvojės nė Shqipėri (Carletto et al, 2004), ne presim qė paraqitja e lėvizjeve tė brendshme tė jetė stabile gjatė viteve. Njė pasojė e kėtij ndryshimi masiv nė llogaritjen e popullatės ėshtė paqėndrueshmėria e madhe nė llogaritjen e pjesės sė njerėzve nėn vijėn e varfėrisė. C. PASOJAT E MUNDSHME: KONSUMI 1.10 Pėrvojat nėpėr botė kanė dėshmuar ndikimin dhe rėndėsinė e ndryshimeve nė periudhėn e mbajtjes mend tė konsumit. Nė tė gjitha rastet, periudhat e gjata tė mbajtjes mend shkaktojnė deklarimin e mė pak shpenzimeve (Tabela 1.23). Pėr shembull, nė Indi, ekonomitė familjare nga tė cilat ėshtė kėrkuar tė raportojnė pėr shpenzimet javore tė ushqimit kanė pasur 15 deri 20 pėr qind konsum mė tė lartė pėr kokė banori sesa ato nga tė cilat ėshtė kėrkuar tė raportojnė pėr shpenzimet e ushqimit pėr 30 ditė, kryesisht pėr shkak se ekonomitė familjare me periudhė mė tė shkurtėr tė mbajtjes mend kanė raportuar shpenzime mė larta tė ushqimit pėr kokė banori (Tarozzi, 2002; Deaton, 2001). Nė njė studim tjetėr, Deaton (2003) raporton njė eksperiment ku reduktimi i periudhės sė kujtesės pėr artikujt ushqimor nga 30 nė 7 ditė ka rezultuar me konsum mė tė lartė pėr 30 pėr qind (1.1. pėr qind nė ditė). Amenuvegbe (1990) nga anketa e ekonomive familjare nė Ganė tregon se pėr 13 artikujt ushqimorė tė blerė, kanė raportuar shpenzime nė rėnie nė mesatare prej 2.9 pėr qind pėr ēdo ditė tė shtuar. Lanjouw dhe Lanjouw (2001) ka treguar se ndryshimet nė definicionet e shpenzimit ushqimor qė ėshtė rritur nga njė ndarje e listės mund tė ēojė nė konsum dukshėm mė tė ulėt pėr kokė banori, nė vendet si Brazili, Ekuadori dhe El Salvador. Pėr shembull, shpenzimet mujore pėr kokė banori nė El Salvador ishin 32 dhe 15 pėr qind mė tė larta nė pėrqindėshin e 10-tė dhe 90-tė pėr ekonomitė familjare qė marrin listė tė gjatė. 1.11 Puna diagnostike nė tė dhėnat e Kosovės tregon qė tė dhėnat pėr shpenzime janė ndikuar nga ndryshimet nė periudhėn e kujtesės. Modeli ėshtė nė pėrputhje me pritjet e mėhershme siē ėshtė dokumentuar mė sipėr nė njė numėr tė vendeve tjera. Ai sugjeron, duke pėrdorur rezultatet e Deaton (2003) dhe duke theksuar se ushqimi paraqet 50 pėr qind tė konsumit total nė Kosovė, qė duhet tė presim sė paku 4 pėr qind konsum mė tė ulėt nė vitin 2003 sesa nė vitin 2002 vetėm nga ndryshimet nė periudhėn e mbajtjes nė mend (d.m.th 1.1 pėr qind x 7 x 0.5). Nė realitet, ne arrijmė nė pėrfundim se pjesa e konsumit total nė vitin 2002, tė atyre qė kanė pėrdorur ditarin, ishte rreth 10 pėr qind mė e lartė sesa pjesa nė vitin 2003, ku ishte pėrdorur kujtesa pėr ēdo javė. Ishte 15 pėr qind mė e lartė sesa mesatarja e vitit 2005. Pjesa e konsumit tė ushqimit ka shėnuar rėnie pėr 13 pėr qind ndėrmjet viteve 2002 dhe 2003, por rreth 21 pėr qind ndėrmjet viteve 2002 dhe 2005. 11 1.12 Efekti i ndryshimit tė kujtesės mund tė jetė nė veēanti Ilustrimi 1.2: Konsumi mesatar mujor i ekonomive serioz pėr disa nėn-komponentė familjare nė ēmime nominale tė konsumit. Siē ėshtė theksuar mė lartė, regjistrimi i konsumit vetanak ka pėsuar dy ndryshime 280 278 substanciale. Njėri ėshtė ndryshimi i kujtesės nga ajo ditore nė atė 200 193 mujore. Ndėrsa tjetra ėshtė se nė 167 171 149 152 anketėn e dytė dhe nė ato vijuese, 100 125 126 112 ekonomive familjare i ėshtė dhėnė njė listė pėr tė regjistruar konsumin vetanak. Mė saktėsisht, lista ka 0 1 2 3 4 raportuar ndryshimin nė konsumin Gjithsej shpenzimet Ushqimi Joushqimore vetanak nga 85 nė vitin 2002 nė 12 nė anketat vijuese (Tabela 1.2). Tė Burimi: llogaritje te stafit te Bankės Botėrore nga te dhėnat dy ndryshimet me gjasė do tė ēojnė ABEF. nė raportim mė tė ulėt tė shpenzimeve. Pjesa e konsumit vetanak ka shėnuar rėnie pėr 4 pėr qind ndėrmjet viteve 2002 dhe 2003 dhe nė 30 pėr qind ndėrmjet 2002 dhe 2005. Tabela 1.2: Pėrmbledhje e kufizimeve tė anketės dhe efektet e tyre nė llogaritjet e varfėrisė Ēėshtjet e Efektet e mundshme Referencat Dėshmitė e efektit Ndėrveprimi dhe hartimit tė efekti final nė varfėri pyetėsorit dhe anketės Kuadri i dobėt i Popullata jo- Demery dhe Grootaert Llogaritjet e popullatės : Ndėrvepron me tė gjitha caktimit tė pėrfaqėsuese, madhėsia (1994), Howes dhe Lanjouw 2002/03: 2.1 milionė gabimet nė matje tė mostrave e ekonomive familjare, (1997) 2005/06: 1.5 m anketave tjera dhe ēon nėngrupet qė duhet tė Pjesa rurale: nė anėsi tė pamatshme. jenė stabile 2002/03: 73% 2005/06: 65% (Tabela 1.1) Ndryshimi nga Rritje e mundshme nė Aktualisht, nuk ka Prodhimi vetanak bie pėr Llogaritja e ulėt pyetjet e hapura pėrllogaritjet e eksperimente tė kontrolluara rreth 30% nga 02/03 nė varfėrisė nė vitet 2005- pėr shpenzimet raportuara tė konsumit 05/06 06 ose Llogaritje e nė pyetje nė tė (Vėllimi I, Tabela A.1) tepėrt varfėrisė nė 2002- mbyllura 03 Periudha e Rėnie nė shpenzimet e Pėr anketė, shih Deaton dhe Shpenzimet totale Llogaritja e ulėt kujtesės raportuara pėr rreth 4% Kozel (2005) ushqimore shėnojnė rėnie varfėrisė nė vitet 2002- ndryshon nga prej 21 % nga 02/03 deri nė 03 ose Llogaritje e ditore nė javore 05/06 (Vėllimi I, Tabela tepėrt e varfėrisė nė A.1) 2005-06 Ndryshimi i Rėnia e numrit tė Lanjouw dhe Lanjouw (2001) Prodhimi vetanak bie pėr Nė ABEF, ndėrvepron numrave tė kategorive shkakton dhe shumė tė tjerė rreth 4% pas ndryshimit tė me ndryshimet nė nėnkategorive rėnie nė shpenzimet e numrit tė kategorive prej periudhėn e kujtesės dhe pėr shpenzimet raportuara mbi 85 nė 12. nė bazė tė pyetjeve, e raportuara prandaj nuk mund tė veēohet. Periudha e Ndjeshmėria kah Gibson (2005) pėrshkruan njė Sezonaliteti nė pėrllogaritjet Theksimi i tepruar i shkurtėr e sezonaliteti dhe rastėsitė eksperiment tė kontrolluar nė e varfėrisė (tabela B4) varfėrisė nė tė gjitha kujtesės qė mund tė Kinė ku varfėria ėshtė valėt mbitheksojnė varfėrinė mbitheksuar pėr 50% Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF dhe referencat relevante. 12 Duke marrė parasysh se fermerėt e vegjėl ­ ata me mė pak se tre hektarė tokė ­ raportojnė shfrytėzimin e 70 pėr qind tė prodhimit tė tyre pėr konsum vetanak (ESK, 2005), ndryshimet e paraqitura nė pėrfshirjen e kėtij nėn-komponenti tė konsumit paraqesin probleme serioze pėr njė matje tė besueshme tė konsumit total, e me ketė edhe tė varfėrisė nė Kosovė. 1.13 Mundėsia e shkaktimit tė ndryshimeve nė konsum (dhe ndryshimeve nė mirėqenie) si pasojė e ndryshimit tė hartimit tė anketės nuk mund tė pėrjashtohet. Pjesa e ushqimit ka rėnė nga 61 nė 54 pėr qind ndėrmjet viteve 2002 dhe 2005. Nga njė aspekt kjo mund tė jetė tregues i pasurimit tė ekonomive familjare dhe zėvendėsimit tė shpenzimeve nga ato ushqimore nė joushqimore. Megjithatė, dėshmia pėr kėtė hipotezė alternative nuk ėshtė e fortė. Sė pari, tė dhėnat makroekonomike tregojnė njė regjim stabil tė inflacionit (ndoshta edhe deflacion) dhe rritje tė papėrfillshme tė rezultateve. Sė dyti, shpenzimet joushqimore kanė mbetur stabile gjatė anketave nė kontrast tė madh me ushqimin dhe nėn-komponentėt e tij. Nė mėnyrė specifike, pjesa e nėnkategorive, siē ėshtė buka, mishi ose vezėt dhe prodhimet e qumėshtit nga shpenzimet totale nuk japin dėshmi tė zėvendėsimit larg ushqimit bazė. Nė pėrgjithėsi, duket se ndryshimet nė periudhėn e kujtesės e shkaktojnė shumicėn e ndryshimeve tė vėzhguara, pasi qė siē ėshtė parashikuar kėto ndryshime nė periudhėn e kujtesės, me gjasė, kanė ndikimin mė tė madh nė artikujt qė blihen mė sė shpeshti, siē ėshtė ushqimi. Thjeshtė, pasi kėto ndryshime nė konsum (mirėqenie) janė vėzhguar nė kontekstin e disa ndryshimeve nė hartimin e anketės, ėshtė vėshtirė tė argumentohet nė mėnyrė tė besueshme, se ndryshimet e vėzhguara nuk janė si pasojė e ndryshimeve nė hartimin e anketės. 1.14 D. PASOJAT E MUNDSHME: LLOGARITJET E VARFĖRISĖ 1.15 Kalimi nga forma e mbajtjes sė ditarit nė atė tė kujtesės ka shkaktuar raportim jo tė mjaftueshėm tė konsumit, gjė qė ka ēuar nė shkallė mė tė larta tė llogaritjeve tė varfėrisė. Nė vitin 2002, pjesa e njerėzve qė jetonin nėn kufirin e varfėrisė ishte llogaritur tė jetė 37 pėr qind. Duke pėrdorur konsumin e pėrgjithshėm nė tė njėjtėn mėnyrė dhe duke e pėrshtatur pėr inflacion, pjesa e popullatės nėn kufirin e varfėrisė rritet nė 44 pėr qind nė vitin 2003, bie nė 35 dhe rritet prapė nė 45 pėr qind nė vitin 2005. 1.16 Nėse shikohet ndryshe, ndarja e artikujve tė konsumit ėshtė e ngjashme me gabimet nė matje nė njė variabėl (Tabela 1.2). Nėse gabimi nė matje ėshtė i rastėsishėm, nuk do tė ketė efekt nė llogaritjet e pjesės ose totalit tė popullatės nėse mostra ėshtė sa duhet e madhe. Megjithatė, gabimet e tilla, nė mėnyrė sistematike, do tė shtrembėrojnė llogaritjet e varfėrisė. Ilustrimi 1.3 tregon njė situatė ku njė tregues i saktė i mirėqenies krahasohet me njė tregues tjetėr me gabime. Shkalla e varfėrisė ėshtė zona nėn funksionin e mirėqenies deri te kufiri i varfėrisė dhe do tė ndikohet ose nga treguesit mirėqenies tė matur nė mėnyrė jo tė plotė ose nga theksimi i gabueshėm i kufirit tė varfėrisė. 1.17 13 Ilustrimi 1.3: Llogaritjet e shkallės sė varfėrisė dhe efekti i ndryshimeve nė pyetėsor A. Shkalla e varfėrisė gjatė periudhave tė B. Efekti i gabimeve tė rastit nė matje nė anketave, absolute dhe ekstreme llogaritjet e varfėrisė 50 45 44 noi etaryt atul 40 38 35 opp het 30 ver Po oft encreP 20 17 15 13 11 10 1 2 3 4 Survey wave Poverty rate Extreme poverty rate 95% Confidence Intervals Source: HBS I, II, III and IV. Poverty Assessment (2005) methodology used. Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nė bazė Burimi: Gibson (2005). tė tė dhėnave tė ABEF. 1.18 Matja e mostrave e rritė paqėndrueshmėrinė e llogaritjes sė varfėrisė. Tabela 1.3 bėn krahasimin e shkallėve tė llogaritura tė varfėrisė me matje dhe pa tė. Njė krahasim i shtyllave tė matura dhe tė pamatura tregon se pse pėrdorimi i matjeve nė mėnyrėn e bėrė aktualisht ėshtė i paqėndrueshėm. Me statistikat e matura mbitheksohet rėndėsia e ndryshimeve. Pėr shembull, pėr zonat urbane, shkallėt e matura tė varfėrisė bien pėr 5 njėsi tė pėrqindjes ndėrsa ato tė pamatura me vetėm 3. Pėr ato rurale, vlera e rritjes sė supozuar nė varfėri ėshtė shumė mė e vogėl kur nuk pėrfshihen mostrat e matura. Kėto pėrfundime tregojnė nevojėn pėr njė procedurė tė qėndrueshme tė llogaritjes sė mostrave tė matura. Tabela 1.3: Llogaritja e varfėrisė nė bazė tė lokacionit dhe zonave etnike, duke pėrdorur metodologjinė e VV05 Tė matura Tė pamatura 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 Gjithsej 37.7 43.7 34.8 45 45.4 44.5 34.4 44.3 Rurale 34.4 44.2 37.2 49.2 42.1 46.2 37.5 49 Urbane 46.6 42.1 30.3 37.4 48.1 42.7 31.4 39.7 Zonat 37.8 43.8 34.9 43 45.3 45.1 34.5 41.7 shqiptare Zonat serbe 33.5 40.8 33.3 80.4 44.1 38.4 33.8 70.3 Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga ABEF. Metodologjia sikur nė vlerėsimin e varfėrisė pėr vitin 2005. Tė maturat i referohen matjeve individuale, ndėrsa tė pamaturat mostrave tė madhėsisė sė ekonomive familjare 14 1.19 Kėto paqartėsi janė prezent nė disa llogaritje. Pėrveē llogaritjeve nė nivel tė vendit nė bazė tė valėve, shkallėt e varfėrisė janė llogaritur pėr banorėt nė zonat urbane dhe rurale si dhe pėr grupet etnike shqiptare dhe serbe. Pėr shembull, llogaritjet e varfėrisė nė bazė tė pėrkatėsisė etnike, qoftė tė definuar si zonė e banuar me njė grup tė tillė etnik ose me pėrkatėsinė etnike tė kryefamiljarit, janė shumė tė paqėndrueshme. Pėr shembull, shkalla e varfėrisė pėr serbėt shkon nga 35 deri nė 80 pėr qind. Ata janė posaēėrisht tė ndjeshėm ndaj pėrfshirjes sė konsumit tė tyre. Pėr shembull, ku paraqesim shkallėn e varfėrisė nėn grupime tė ndryshme tė konsumit me tė njėjtin kufi tė varfėrisė, koeficienti i variacionit (devijimi standard i pjesės) tė shkallės sė varfėrisė ėshtė rritur me pėrfshirjen e prodhimit tė vet familjeve pėr shifrat e llogaritura. Nė tė gjitha rastet, janė vėrejtur kėto probleme tė ndryshimeve tė mėdha ndėrmjet mostrave tė maturave dhe tė pamaturave, brenda njė periudhe tė shkurtėr kohore. 1.20 Tė dhėnat nga vitet 2004-05 (vala III) duket tė jenė veēanėrisht problematike. Kjo anketė ishte bėrė nė tė njėjtėn mėnyrė si vala e II dhe IV (d.m.th. 2003-04 dhe 2005-06), kėshtu qė nė teori duhet tė jetė e krahasueshme me ato anketa. Megjithatė, ne mendojmė se ėshtė veēanėrisht e ndjeshme pėr pėrfshirjen e konsumit joushqimor. Lėkundjet e mirėqenies sė llogaritur me dhe pa pėrfshirjen e artikujve jo-ushqimore janė (nė mėnyrė jorealiste) tė mėdha. Kjo na ēon nė pėrfundimin se llogaritjet e varfėrisė nuk janė tė krahasueshme, veēanėrisht ato ndėrmjet viteve 2002 dhe 2003. Nė kapitullin e ardhshėm, ne do tė mundohemi ta zgjidhim kėtė ēėshtje nė disa mėnyra dhe tė ofrojmė llogaritjet preliminare tė trendėve tė varfėrisė nė Kosovė. Tabela 1.4: Llogaritja e varfėrisė nė bazė tė pėrkatėsisė etnike tė kryefamiljarit Tė matura Tė pamatura 2002-03 2003-04 2002-03 2003-04 2002-03 2003-04 2002-03 2003-04 Shqiptarė 37.4 43.8 32.1 42.5 45.2 45 32.9 41.1 Serbė 30.1 36 34.3 81.7 39.1 35.7 33.8 70.2 Tė tjerė 57.6 53 67.2 51.7 58.2 59.5 57.6 56 Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore. Metodologjia sikur ajo e vlerėsimit tė varfėrisė nė vitin 2005. Tė maturat i referohen matjeve individuale, ndėrsa tė pamaturat mostrave tė madhėsisė sė ekonomive familjare. 15 KAPITULLI 2. VARFĖRIA - LLOGARITJET ALTERNATIVE 2.1 Problemi i dyfishtė i (i) animit tė mundshėm tė anketave nė tė dhėna, dhe (ii) ndryshimet e shumta nė dizajnin e pyetėsorit, i bėnė vlerėsimet e ABEF-it thjeshtė sugjestive pėr njė trend, dhe ato duhet pėrdorur vetėm si udhėzues nga hartuesit e politikave. Numri i madh i ndryshimeve nė hartimin e anketės nuk ēon nė krahasime pėrfundimtare mbi nivelet dhe trendėt e varfėrisė ndėrmjet viteve 2002 dhe 2005. Ne kemi treguar se ndryshimi nga ditari nė njė periudhė mė tė gjatė tė kujtesės, nga viti 2002 nė 2003 dhe mė pastaj, me gjasė, do tė shkaktojė raportim jo tė plotė tė konsumit dhe llogaritje tepruar tė shkallės sė varfėrisė. Ne, gjithashtu, kemi diskutuar se totali i artikujve pėr konsum vetanak nga 85 nė 12, nė vitin 2002 nė krahasim me vitin 2003, e tutje, i shtohet raportimit jo tė plotė tė problemeve tė konsumit (dhe si pasojė - llogaritjes sė tepėrt tė varfėrisė) nė valėn e dytė dhe nė valėt e tjera vijuese. Pėrfundimisht, metodologjia e zgjedhjes sė mostrave, qė ndikon nė popullatė mė tė madhe dhe nė madhėsi mė tė madhe tė ekonomive familjare nė vitin 2002 nė krahasim me 2003 dhe tutje, me gjasė, do tė reduktojė konsumin pėr kokė banori dhe, pėr njė kufi tė caktuar tė varfėrisė, do tė nėnvlerėsojė varfėrinė nė 2002 nė raport me 2003 dhe mė pastaj. Edhe pse e dimė drejtimin e mundshėm tė ndikimit tė kėtyre ndryshimeve nė konsum dhe nė varfėri, nuk ėshtė e mundur tė dihet me saktėsi rėndėsia e kėtyre ndryshimeve nė konsum ose varfėri. Kjo ėshtė arsyeja pse kėrkimi i metodave alternative pėr tė bėrė krahasimin bėhet e domosdoshme. 2.2 Ne kemi pėrdorur disa teknika tė llogaritjes pėr tė pėrmirėsuar disa prej kėtyre problemeve. Ne kemi paraqitur njė pėrshkrim tė shkurtėr tė hapave tė ndėrmarrė pėr tė adresuar (a) ēėshtjet e zgjedhjes sė mostrave dhe (b) masat e pakrahasueshme tė mirėqenies. (A) Ēėshtjet e zgjedhjes sė mostrave: Pasi qė tė dhėnat e ABEF bazohen nė mostra tė vjetruara dhe mbikėqyrja e anketės ėshtė shumė e kufizuar, tė dhėnat pėsojnė nga pasaktėsia e mundshme. Pėr tė korrigjuar njė pjesė tė kėtij problemi, ne pėrdorim njė procedurė tė post-stratifikimit. Kjo metodė kalibron matjet pėr tė bėrė llogaritjet demografike nga ABEF-i qė janė tė krahasueshme me burimet e jashtme. 2.3 Edhe nėse ēėshtjet e zgjedhjes sė mostrave janė tė adresuara, problemi i pakrahasueshmėrisė sė llogaritjes sė konsumit ende vazhdon tė mbetet. Prandaj, ne aplikojmė hapat nė vijim pėr tė pėrmirėsuar problemin e dytė: (B) Krahasueshmėria e masave tė mirėqenies: Ne pėrdorim dy metodat kryesore pėr tė gjetur sasinė e pėrgjithshme tė konsumit tė krahasueshėm. · Krahasojmė vetėm vitin 2003 me 2005: Pasi qė ndryshimet problematike mė tė mėdha janė bėrė ndėrmjet viteve 2002 dhe 2003, njė strategji e mundshme ėshtė tė mos merret parasysh anketa e vitit 2002 dhe tė fillohet analiza e varfėrisė nga viti 2003. Sa pėr ta pėrkujtuar, tė dhėnat e vitit 2003 deri nė 2005 kanė tė njėjtėn periudhė tė kujtesės. Niveli i ndarjes mund tė konsiderohet i njėjtė, pasi qė janė bėrė vetėm ndryshime tė vogla. Pėr shembull, artikujt ushqimor kanė shėnuar rėnie nga 114 nė 107 mes viteve 2003 dhe 2004, dhe ndryshime tė ngjashme kanė pėrfshirė edhe artikujt jo- ushqimor. Por nė pėrgjithėsi, numri i ndryshimeve nė artikujt e konsumit dhe kontributi i tyre pėr konsumin total janė neglizhuar. Arsyetimi ynė pėr pėrjashtimin e anketės sė vitit 2004 ėshtė se ndryshimet nė mirėqenie janė shumė tė ndjeshme pėr pėrfshirjen e konsumit joushqimor. Prandaj, ne pėrdorim tri metodologji pėr tė krahasuar varfėrinė ndėrmjet viteve 2003 dhe 2005; o Sė pari, ne pėrdorim ndėrtimin e njėjtė tė totalit tė konsumit dhe kufirin e varfėrisė qė ėshtė pėrdorur nė dy vlerėsimet e mėparshme tė varfėrisė. Ne i referohemi kėsaj si metodologjia VV05 (shkurtesa pėr vlerėsimin e varfėrisė 2005). Pastaj, ne e krahasojmė shkallėn e varfėrisė nė mėnyrė tė drejtpėrdrejt; o Sė dyti, metoda e zhvilluar nga Lanjouw dhe Lanjouw (2001) ėshtė pėrdorur pėr tė krijuar totalin e krahasueshėm tė konsumit qė pėrfshin vetėm artikujt e konsumit tė raportuar nė mėnyrė tė rregullt dhe mė pak artikuj tė raportuar mė rrallė; o E treta, ne ndėrtojmė njė grup tė konsumit tė shkurtuar duke pėrfshirė vetėm prodhimet pėr tė cilat janė mbledhur informatat pėr ēmim nė bazė tė njėsisė sė ēmimit tė ESK me qėllim tė ri-llogaritjes tė kufirit tė varfėrisė pėr tė dhėnat 2003-04. · Krahasimi i tė gjitha viteve: varianti i fundit ėshtė tė krahasohen tė gjitha vitet. Megjithatė, kjo nuk mund tė bėhet pa pėrshtatje shtesė. Janė dy metoda tė mundshme pėr pėrshtatjen e shkallės sė varfėrisė pėr tė arritur te krahasimi. o Metoda e parė, e quajtur matja e probabilitetit tė anasjelltė ka pėr qėllim pėrputhjen e shpėrndarjes sė konsumit ose ēdo mase tė mirėqenies mes anketave. Kjo bėn rimatjen e llogaritjes sė varfėrisė nė vitin 2002 duke pėrdorur si matje probabilitetin e njė vėzhgimi qė i takon njė ankete krahasuese, tė themi asaj tė vitit viti 2003 (Tarozzi, 2005; DiNardo et. al. 1996). Ngjashėm, mund tė krahasohet viti 2002 me 2004 dhe 2002 me 2005. o Metoda e dytė, tė cilės do t'i referohemi si metodologjia e planifikimit ekonometrik ėshtė pėr tė llogaritur njė model tė konsumit duke pėrdorur tė dhėnat e vitit 2002 dhe pastaj pėrdorimin e parametrave nga modeli i vitit 2002 pėr tė parashikuar konsumin pėr vitin nė vijim. Hapi i fundit 18 ėshtė qė parashikimit tė konsumit, t'i shtohet njė llogaritje e njė pjese tė pavėzhguar tė konsumit (mundėsia e gabimit) me qėllim tė pėrfshirjes sė konsumit tė plotė. Rezultatet nga kjo metodologji ende nuk janė kompletuar dhe nuk janė raportuar kėtu. 2.4 Tė gjitha metodat tregojnė qė shkalla e varfėrisė nė Kosovė nga viti 2002 deri nė 2005 ka mbetur nė mes tė 40 dhe 50 pėr qind. Rezultatet nga metodologjitė e ndryshme tė llogaritjes janė tė prezantuara nė tabelėn 2.1. Edhe pse trendėt nuk theksojnė, nė mėnyrė konstante drejtimin e njėjtė, struktura e shfaqur ėshtė ajo e varfėrisė stagnuese. VV05 dhe metodat e konsumit tė kufizuar pėrfshijnė njė shkallė stagnuese tė varfėrisė: njė ndryshim nga 44 nė 45 pėr qind. Totali i konsumit tė krahasueshėm tregon njė rėnie tė lehtė nga 49 pėr qind nė vitet 2003-04 nė 46 pėr qind nė 2005-06. Metodologjia e matjes sė probabilitetit tė anasjelltė gjithashtu konfirmon se varfėria ka mbetur shumė e ngjashme nga vitet 2002-03 nė 2005-06, me vetėm njė ngritje tė vogėl pėr rreth 3 pėr qind nga viti 2003 nė 2005. Kėto konkludime nuk ndryshojnė dukshėm nėse valėt e anketės definohen ndryshe. Veēanėrisht kur pėrdoret viti kalendarik 2005 si valė e fundit, rezultatet tregojnė njė rėnie tė lehtė tė varfėrisė. Shih Shtojcėn B dhe nė veēanti tabelėn B5. 2.5 Rezultatet e paraqitura nė pjesėn kryesore tė raportit (Vėllimi I) janė vetėm prej 2003/04 dhe 2005/06, tė rimatura pėr tu pėrshtatur me llogaritjet e popullatės rurale dhe urbane qė janė tė bazuara nė ABEF. Nė kėtė vėllim, ne paraqesim rezultatet nga metodologjitė e diskutuara mė sipėr me qėllim qė tė shihet nėse mund tė konfirmohet rezultati kryesor i Vėllimit I, ai i trendit tė pandryshuar tė varfėrisė. Shkurtimisht, nė kėtė vėllim ne bėjmė njė analizė tė ndjeshmėrisė. Tabela 2.2: Pėrmbledhje e pėrllogaritjeve tė varfėrisė nė bazė tė metodologjive tė pėrdorura Metodologjia Viti bazė Viti Ndryshimi final Shkallėt e varfėrisė A. Ēėshtjet e zgjedhjes sė mostrave 2003/04 2005/06 1. Post-stratifikimi 43.5 45.1 Pothuaj e njėjtė B. Krahasueshmėria e masave tė mirėqenies Krahasimi i vetėm 2003/04 dhe 2005/06 2003/04 2005/06 2. VV 05 43.6 45 Pothuaj e njėjtė 3. Totali i konsumit tė krahasueshėm 48.5 45.6 Rėnie e lehtė 4. Grupi i konsumit tė shkurtuar 36.3 36.2 e njėjtė Krahasimi i tė gjitha anketave 2002-2005 2002/03 2005/06 5. Matja e anasjelltė e probabilitetit 42.7 45.6 Rritje e lehtė Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nė bazė tė tė dhėnave tė ABEF. 19 Tabela 2.1: Pasqyra e rezultateve tė metodologjive pėr llogaritjet e krahasueshme tė varfėrisė Definicioni i totalit tė konsumit (TK) Definicioni i kufirit tė varfėrisė TK I. TK me metodologjinė e VV05 Linja e varfėrisė e rregulluar me IĒM Tė matura Tė pamatura Nė bazė tė valėve Shkallėt e varfėrisė 2002-03 37.6 45.7 2003-04 43.6 44.5 2004-05 34.8 34.4 2005-06 45 44.3 TK II. TK tė krahasueshme Linja e fortė e varfėrisė (Lanjouw dhe Lanjouw, 2001) Tė matura Tė pamatura Nė bazė tė valėve Shkallėt e varfėrisė 2002-03 2003-04 48.5 48.7 2004-05 41.3 41.3 2005-06 45.6 44.7 TK I duke pėrdorur matjen e Linja e varfėrisė nė vitin 2002 probabilitetit tė anasjelltė (Tarozzi, 2005) Tė matura Tė pamatura Nė bazė tė valėve Shkallėt e varfėrisė 2002-03 42.7 2003-04 2004-05 2005-06 45.6 Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nė bazė tė tė dhėnave tė ABEF. A. Poststratifikimi 2.6 Pėr shkak tė njė kornize tė vjetruar tė zgjidhjes sė mostrave dhe mbikėqyrjes sė kufizuar tė anketės, mostra e ABEF me gjasė do tė ndikohet nga zgjedhjet e papėrfillshme tė mostrave dhe nga gabimet qė nuk kanė tė bėjnė me mostrat. Siē ėshtė theksuar nė mostrat e anketės nė ēdo vit duket se ato vijnė nga popullatat e ndryshme. Kjo gjithashtu, ėshtė reflektuar edhe nė shpėrndarjen e totalit tė konsumit. Siē paraqitet nė ilustrimin 2.1., shpėrndarja kumulative e konsumit vit pas viti tregon njė dominim tė rastėsisė tė valės sė 2005/06 mbi valėn 2002/03 dhe 2004/05. Ky ilustrim gjithashtu tregon ngjashmėrinė e 2003/04 dhe 2005/06 me valėn 2002/03 dhe 2004/05. Ne dyshojmė se kėto struktura mund tė jenė tė shkaktuara nga ndryshimet nė pyetėsor dhe nė procedurat e caktimit tė mostrave. 20 Ilustrimi 2.1: Shpėrndarja kumulative dhe dendėsia e konsumit pėr 50 pėrqindėshin e poshtėm tė popullatės Cumulative distribution for the bottom 50 percentile Distribution of Consumption .5 4 .0 .4 onit buirtsdi .03 .3 veitalumuC ytisn 2 .2 De .0 .1 .01 0 0 0 10 20 30 40 50 0 20 40 60 Real total consumption per adult equivalent, monthly Real total consumption per adult equivalent, monthly 2002/03 2003/04 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2004/05 2005/06 Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nė bazė tė tė dhėnave tė ABEF. 2.7 Procesi i caktimit tė mostrave dhe administrimit tė anketės ėshtė dokumentuar nė mėnyrė tė dobėt. Cilėsia e listės sė ERR ėshtė po ashtu e dobėt: ndarja ndėrmjet pjesės rurale dhe urbane ėshtė vetėm administrative; klasifikimi nė baza etnike nuk ėshtė bėrė me rregulla tė rrepta dhe pėrshkrimi i kufijve gjeografik tė ERR-ve ėshtė i vjetruar. (Andersson, 2002a). Veē kėsaj, pėr shkak tė mungesės sė mbikėqyrjes sė duhur ERR-tė e klasifikuar dobėt janė kaluar (Andersson 2002a), dhe riradhitja e ERR-ve mund tė jetė e pakompletuar dhe tė ketė mungesė tė numėratorėve tė kontrollit nė terren. Disa fusha qė ishin shumė tė banuara nė vitin 1981 tani nuk janė dhe anasjelltas. Kjo paraqet gabime tė mėdha nė caktimin e mostrave dhe shtrembėrim tė mundshėm tė llogaritjeve tė ABEF-it. Gjithashtu, ka ēėshtje tė mbulimit jo tė mjaftueshėm. 2.8 Metodologjia e ri-matjes rregullon mostrat e matura tė Tabela 2.1: Shkalla e varfėrisė me matjet dhe ri-matjet bashkangjitura me secilėn aktuale anketė tė ekonomive familjare Vala Vlerėsimet Madhėsia Shkalla e Shkalla e ashtu qė popullata urbane dhe e mesatare e varfėrisė varfėrisė rurale tė pėrputhen me tė dhėnat popullatės ekonomive ekstreme absolute qė nuk janė tė bazuara nė (milionė) familjare (%) (%) ABEF. Nė pėrgjithėsi, tė dhėnat Matjet aktuale tė mostrave e anketave dhe mostrat e matura 2002-03 2.05 6.8 15.0 37.8 2003-04 1.82 6.5 13.3 43.7 janė rikalibruar dhe matjet e 2004-05 1.71 6.1 10.7 35.5 post-stratifikuara janė pėrdorur 2005-06 1.52 6.1 16.5 45.6 pėr tė pėrshtatur shpėrndarjen e Tė ri-matura disa tė dhėnave tė jashtme 2002-03 1.9 8.5 15.3 38.7 (Lohr, 1999). Metodologjia e 2003-04 1.9 8.0 13.6 43.5 rregullimit ėshtė e thjeshtė dhe 2004-05 1.9 7.4 10.6 34.8 2005-06 1.9 7.7 16.7 45.1 pėrdor njė faktor shkallėzues ashtu qė madhėsia e popullatės totale tė matur nė tė gjitha anketat tė pėrputhet me 21 burimet e jashtme. Pastaj, ajo ėshtė nė pėrputhje me shpėrndarjen e ekonomive familjare urbane dhe rurale, krahasuar me anketat tjera (Tabela 1.1). Numri qė rezulton i popullsisė sė pėrgjithshme dhe ekonomive familjare tė matura ėshtė shumė mė i krahasueshėm pjesa e dytė (Tabela 2.1). Ne po ashtu, bėjmė matjen shpėrndarjes sė madhėsisė sė ekonomive familjare nė secilėn shtresė dhe kemi arritur rezultate tė ngjashme. 2.9 Shkalla e rimatur e varfėrisė konfirmon trendin kohor tė varfėrisė sė pandryshuar gjatė kohės, derisa paqėndrueshmėria e llogaritjeve ėshtė zvogėluar. Shkalla e varfėrisė, pas ri-matjes, ėshtė prapė rreth 45 pėr qind pėr 2003-04 dhe 2005-06. Nė tė njėjtėn kohė, shėnon rėnie nė vitin 2002 dhenė 2004 ėshtė mė vogėl sesa kur tė llogaritet pa post- stratifikim. Megjithatė, kjo procedurė duket e pamjaftueshme pėr barazimin e mostrave. Si hapa tė ardhshėm, analiza do tė rregullojė edhe e totalet tjera pėr tė dhėnat zyrtare nė dispozicion, si pėr shembull pensionistėt dhe studentėt. Rubrika 2.1: ABEF nė Bosnje dhe Hercegovinė: Shembull i caktimit tė mostrave pa regjistrim tė popullatės Caktimi i mostrave i ABEF tė Bosnjės dhe Hercegovinės ėshtė ballafaquar me kufizime tė ngjashme sikur Kosova. Sė pari, nuk ka pasur regjistra tė popullsisė ose regjistra tė banimit pėr tu pėrdorė si kuadro tė mostrave. Sė dyti, ka pasur migrime tė brendshme tė konsiderueshme dhe ndryshime tė shpejta brenda banimit. Sė treti, stafi i zyrės statistikore ka pasur burime tė kufizuara dhe pak pėrvojė me metoda tė zgjedhjes sė mostrave tė popullatės sė pėrgjithshme (Lynn, 2004). Procesi i caktimit tė mostrave tė ABEF tė Bosnjės dhe Hercegovinės ka ndjekur hapat e identifikuar nė tabelėn 2.4. Procedura ėshtė e ngjashme me atė tė ESK pėrveē disa dallimeve qė vlen tė pėrmenden: ERR-tė janė tė stratifikuar dhe tė pėrcaktuar mirė; riradhitja dhe administrimi i pyetėsorit janė mbikėqyrur mė mirė; pėrdorimi i probabiliteteteve tė barabarta si nė fazėn e zgjedhjes tė PSU dhe nė fazėn e zgjedhjes tė ekonomive familjare brenda PSU-ve. Tabela 2.2: Procedura e zgjedhjes sė mostrave pėr anketėn buxhetore tė ekonomive familjare tė Bosnjės dhe Hercegovinės Faza e zgjedhjes sė Hapat Koha mostrave Tė zbatuara vetėm njė herė Para-mostrat Revidimi i ERR-ve pėr tė siguruar pėrfshirje tė gjerė dhe 5 muaj harta adekuate Testi fushor Njė mostėr sistematike e rastit pėr 50 ERR pėr tė gjetur 1 muaj pėrqindjen e vendbanimeve tė pabanuara. Zbatimi i procedurės sė riradhitje dhe vizitat vijuese Zbatuar para anketės ēdo vit Faza 1 Caktimi sistematik i mostrave i stratifikuar i probabilitetit tė barabartė tė 3.65% tė ERR-ve Riradhitja Qasja gjysmė-e pėrzier (vėzhgimi aty ku ėshtė e mundur, 3 javė kontaktimi) Faza 2 Zgjidhja sistematike e ekonomive familjare nga riradhitja (rreth 25% tė tė gjithė tė riradhiturve) Ndarja sistematike e mostrave tė ekonomive familjare nė mostra 12 muajsh Burimi: Lynn (2004). 22 B. KRAHASIMI VETĖM I 2003 DHE 2005 Metodologjia VV05 2.10 Shkalla e varfėrisė ėshtė rreth 45 pėr qind nė vitet 2003-04 dhe 2005-06 me njė rėnie substanciale nė vitet 2004-05 qė ende ėshtė e pashpjegueshme. Ne pėrdorim tri metoda pėr tė krahasuar shkallėn e varfėrisė ndėrmjet viteve 2003 dhe 2005. Metoda e parė pėrdor kufirin e njėjtė tė varfėrisė tė pėrdorur nė VV05, tė rregulluar pėr inflacion pėr tė llogaritur shkallėn e varfėrisė. Njė krahasim i tė tri viteve tregon qė nivelet e varfėrisė kanė stagnuar nga fillimi deri nė fund tė periudhės. Shkalla e varfėrisė ishte nė 44 pėr qind nė vitin 2003 dhe 45 nė 2005. Por nė 2004/05 ka pasur njė rėnie tė varfėrisė, nė 35 pėr qind. Derisa sa ndryshimi ėshtė nė pėrputhje me zhvillimet makroekonomike ­ ka pasur njė 2.6 pikė pėrqindje tė qarkullimit nė rritjen e BPV-sė ndėrmjet viteve 2003- 04 dhe 2004-05 ­ njė rėnie e tillė gjatė njė periudhe tė shkurtėr kohore kėrkon elasticitet jashtėzakonisht tė lartė tė reduktimit tė varfėrisė1. 2.11 Edhe pse 3 anketat e fundit tė ABEF duken tė jenė shumė tė ngjashme dhe duket tė jetė kryesoret pėr llogaritjet e krahasueshme tė varfėrisė, ndryshimet nė totalin e artikujve ushqimorė mund tė ndikojnė nė shifrat e varfėrisė. Anketat e viteve 2003-2005 kanė pėrdorur tė njėjtėn periudhė tė kujtesės. Nė pėrgjithėsi, ka qenė njė presupozim qė grupet e anketuara janė tė ngjashme: mostrat janė marrė nga tri periudha tė njėpasnjėshme kohore, ndėrmjet tė cilave nuk ka pasur pritje pėr ndonjė ndryshim tė dukshėm nė varfėri. Megjithatė, ata kanė pėrdorur nivele tė ndryshme tė grupimit: pėr shembull nė vitin 2005-06 janė 107 artikuj ushqimorė dhe 114 nė anketat e viteve 2003- 04 dhe 2004-05. Disa artikuj shtesė tė konsumit joushqimor janė shtuar. Ndoshta, ndryshimet nė hartimin e anketės kanė prodhuar njė pamje (mashtruese) tė njė rėnieje dhe pastaj ngritjeje tė varfėrisė. Sidomos viti 2004-05 ėshtė problematik dhe ėshtė theksuar si shumė i ndjeshėm pėr pėrfshirjen e konsumit joushqimor. 1 Sipas tė gjitha gjasave, shpenzimet e larta tė raportuara nga ekonomitė familjare vijnė si pasojė e administrimit tė anketave dhe ēėshtjeve tė mostrave. Siē ėshtė treguar nė seksionet e kaluara, metodologjia e anketės mund tė pėrfshijė gabime dhe devijime. Gabimet nė matje gjithashtu paraqesin njė shqetėsim tė madh pėr ABEF tė Kosovės siē ėshtė pėrshkruar mė sipėr. Pėr shkak tė burimeve dhe kapaciteteve tė kufizuara, administrimi i anketės nuk ėshtė nė harmoni me standardet ndėrkombėtare: mbikėqyrja e numėrimit ėshtė rrezikuar gjatė ndryshimit tė stimuluesve pėr tė anketuarit. Ky gabim i panjohur matės paraqet njė sfidė tė veēantė gjatė pėrqendrimit nė varfėri dhe nė statistikat e tjera shpėrndarėse, e mė pak nė pjesėt dhe totalet. Derisa gabimet nė matjet e rastėsishme nuk duhet tė ndikojnė nė pėrllogaritjet e pjesės ose totalit tė popullatės nėse mostra ėshtė mjaft e madhe, gabimet e tilla nė mėnyrė sistematike do tė shtrembėrojnė llogaritjet e varfėrisė (Gibson, 2005). Pėr shkallėt e varfėrisė dhe statistikat tjera tė bazuara nė mospėrputhje, efekti i gabimeve tė rastėsishme grumbullohet ashtu qė gabimet nė matjen e nivelit tė mirėqenies sė ekonomive familjare do tė pasqyrohet nė pėrllogaritjet e pasakta tė shkallėve totale tė varfėrisė. 23 C. METODOLOGJIA E KRAHASIMIT TĖ KONSUMIT TOTAL 2.12 Metoda e dytė, qė rregullon kufirin e varfėrisė pėr tu llogaritur pėr hartimin e anketės qė ka shkaktuar paqėndrueshmėrinė e nėn-komponentėve tė konsumit paraqet njė rėnie tė lehtė tė varfėrisė. Ne kemi theksuar se llogaritjet e konsumit dhe mirėqenies nė anketėn 2004/05 janė mė tė ndjeshme pėr pėrfshirjen e konsumit joushqimor. Pėr tė adresuar kėtė shqetėsim, ne pėrdorim njė metodologji (Krahasimi i konsumit Tabela 2.3: Shkalla e varfėrisė duke pėrdorur tė pėrgjithshėm) qė pėrcakton kufirin e metodologjinė e VV05 dhe krahasueshmėrinė e TK varfėrisė pėr ēdo vit. Sė pari, ne Metodologjia e TK tė pėrcaktojmė kufirin e varfėrisė pėr VV05 krahasueshme ushqim pėr njė popullsi tė caktuar Kufiri i LV nė 2002 LV e fortė duke pėrdorur artikuj tė krahasueshėm varfėrisė tė konsumit ushqimor. Pastaj, Shkallėt e varfėrisė 2003-04 43.7 48.5 pėrcaktojmė njė kufi absolut tė 2004-05 34.8 41.3 varfėrisė pėr ēdo vit nė mėnyrė 2005-06 45 45.6 joparametrike (shih rubrikėn 2.1). Burimet: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nė bazė tė ABEF. 2.13 Dallimi ndėrmjet kufirit tė fortė tė varfėrisė dhe kufirit tė varfėrisė nga vlerėsimi i varfėrisė 2005 (tabela 2.6.) nuk ėshtė rezultat vetėm i inflacionit gjatė kėsaj periudhe, por paraqet faktin qė anketa e vitit 2005 ka pėrfshirė njė pėrkufizim mė Tabela 2.4: Kufijtė e rreptė tė varfėrisė bazuar nė artikujt e rregullt ushqimor. Kufiri i varfėrisė nė ushqim duke pėrjashtuar prodhimin vetanak 2003-04 2004-05 2005-06 Kufiri i rreptė e varfėrisė nė ushqim 26.2 27.11 22.75 Kufiri i rreptė final i varfėrisė 41.84 44.21 40.39 Kufiri i varfėrisė nė ushqim i rregulluar pėrmes VV05 dhe IĒK 28.35 28.35 28.34 Kufiri i varfėrisė i rregulluar pėrmes VV05 dhe IĒK 43 43.01 43 Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Ēmimet nė euro pėr ekuivalentin pėr tė rritur, nė baza mujore nė qershor tė vitit 2002. gjithėpėrfshirės sesa anketat e viteve 2003 dhe 2004 si dhe tė ēėshtjeve qė ngritėn nga caktimi i mostrave tė shtrembėruara dhe nga gabimet nė matje nė pjesėn e dytė tė vitit 2004. Nė bazė tė kėtyre kufijve tė rreptė tė varfėrisė, paraqitja e varfėrisė nė Kosovė ka shėnuar rėnie tė lehtė nga 48 pėr qind nė 2003-04 nė 46 pėr qind nė 2005-06. Kjo ėshtė nė kundėrshtim me vrojtimin se varfėria ėshtė rritur lehtė nga viti 2003 deri nė 2005 vetėm kur inflacioni ėshtė i pėrshtatur2. Veē kėsaj, rėndėsia e rėnies ndėrmjet 2003-04 dhe 2004-05 ėshtė shumė mė e vogėl sesa kur pėrfshihet edhe konsumi i prodhimit vetanak. Trendi i tanishėm tregon se varfėria ka rėnė nga 48% nė 41% ndėrmjet viteve 2003 dhe 2004. 24 Tabela 2.5: Shkalla e varfėrisė duke pėrdorur metodologjinė e grupit tė kufizuar tė artikujve tė konsumit Konsumi i Kufiri i Kufiri e plotė i Shkalla e Shkalla e Vala e anketimit rregulluar i ushqimit varfėrisė varfėrisė plotė e ekuivalentit ekstreme varfėrisė pėr tė rritur 2003-04 52.26 22.39 39.01 5.85 36.28 2004-05 59.73 21.84 38.05 4.84 27.23 2005-06 52.12 21.83 38.03 8.89 36.19 Vala e anketės Konsumi i Kufiri i Kufiri i varfėrisė Shkalla e Shkalla rregulluar i ushqimit sė plotė varfėrisė komplete e ekuivalentit ekstreme varfėrisė pėr tė rritur 2003-04 52.26 22.39 39.01 5.85 36.28 2004-05 59.73 21.84 38.05 4.84 27.23 2005-06 52.12 21.83 38.03 8.89 36.19 Njėsitė Euro/muaj Euro/muaj Euro/muaj % % Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nė bazė tė tė dhėnave tė ABEF. Linja e varfėrisė nė valėn 2 ėshtė valės rikalkuluar duke pėrdorur 40 artikujt kryesorė. Kufijtė e varfėrisė pėr valėt 1, 3, 4 janė ulur nga kufijtė e varfėrisė sė tė dytė duke pėrdorur IĒK-nė. Metodologjia e grupit tė zvogėluar tė konsumit 2.14 Kjo metodologji e katėrt bėn ri-llogaritjen e kufirit tė varfėrisė pėr tė dhėnat 2003- 04 (vala e dytė) duke pėrdorur informatat pėr ēmimet e 40 artikujve qė nuk janė tė marra nga ABEF. Llogaritja e kufirit tė varfėrisė ėshtė e bazuar nė konsumin total tė ekonomive familjare tė njė popullate tė caktuar. Prandaj, kufiri i varfėrisė i llogaritur pėr tė dhėnat e vitit 2002-03 nė VV05 ėshtė i bazuar nė konsumin e regjistruar nė 2002-03. Siē kemi potencuar mė parė, konsumi nė 2002-03 ėshtė regjistruar pėrmes metodės sė ditarit dhe ėshtė ndryshe nga vitet nė vijim. Fatkeqėsisht, pėr anketėn 2003-04 nuk janė mbledhur informata pėr ēmimet qė mund tė na mundėsojė tė pėrsėrisim kufirin e varfėrisė pėr ato tė dhėna. Pėrdorimi i informatave pėr ēmime qė nuk janė tė ABEF, na mundėson tė llogarisim koston e njė grupi tė zvogėluar tė konsumit pėr 40 artikuj. 2.15 Nė bazė tė kufijve tė ri tė varfėrisė, nivelet e varėsisė nė Kosovė stagnojnė nga 2003 nė 2005, pra duke konfirmuar rezultatet e metodave tjera. Kufiri i varfėrisė pas zvogėlimit tė artikujve ushqimorė ėshtė mė i ulėt sesa ai i llogaritur pėr vitin 2002. Kufiri i varfėrisė i llogaritur duke pėrdorur informatat e ēmimeve nga ABEF pėr tė dhėnat e vitit 2002-03 ishte 43 euro nė muaj, derisa ky i tashmi ėshtė 22 euro nė muaj. Prandaj, kufiri i varfėrisė duket mė e ulėt. Nivelet mė tė ulėta tė varfėrisė nuk shkaktohen nga ndonjė ndryshim real nė mirėqenie, por thjeshtė nga kjo teknikė e llogaritjes. Ėshtė trendi i varfėrisė qė ėshtė informativ. Trendi i fituar i varfėrisė konfirmon tė gjeturat nga vlerėsimet e tjera qė shkallėt e varfėrisė kanė stagnuar. 25 Rubrika 2.2: Analiza e ndryshimeve Analiza e ndryshimeve tė varfėrisė e paraqitur kėtu bazohet nė tė dhėnat pėr konsumin e 2003/04, 2004- 05 dhe 2005-06 tė anketave e tė buxhetit tė ekonomive familjare. Modulet e konsumit ndryshojnė gjatė valėve tė anketimit: ABEF 2005 pėrfshinte mė shumė artikuj nė se ata tė vitit 2003 dhe 2004. pasi qė modulet e konsumit dallonin ishte e nevojshme qė tė krijohet njė krahasim i konsumit tė pėrgjithshėm (KKP) pėr secilėn anketė. KKP ėshtė vlera e vetme e konsumit nė secilėn anketė, e bėrė nė atė mėnyrė sa qė komponentėt nė konsumin e pėrgjithshėm nė anketimet 2003-2004 dhe janė paralele me ato tė anketės sė vitit 2005. Pasi qė KKP-ja ėshtė llogaritur vetėm pėr tė rritur nė maksimum krahasueshmėrinė gjatė dy viteve, KKP-ja nuk ėshtė identike pėr tėrė konsumin e pėrgjithshėm tė pėrdorur nė pjesėn e parė tė raportit, Vėllimi I. Pas metodologjisė sė zhvilluar nga Lanjouw dhe Lanjouw (2001), ne pėrcaktojmė njė kufi tė shkurtuar tė varfėrisė nė ushqim duke u bazuar nė kategoritė e pėrfshira nė KKP. (Duke pasur parasysh ndryshimin nė mes tė KKP-sė dhe konsumit tė pėrgjithshėm tė plotė, nuk do tė ishte e udhės tė aplikoheshin kufijtė e varfėrisė bazuar nė konsumin e pėrgjithshėm tė plotė nė KKP (Shih tabelėn B.5: Shkalla e varfėrisė duke pėrdorur metodologjinė e konsumit alternativ dhe tė kufirit tė varfėrisė). Kufiri i varfėrisė nė ushqim, z,ėshtė i pėrcaktuar si shpenzim mesatar i kėtyre artikujve tė krahasueshėm nga popullsia nė 30 dhe 50 pikė tė pėrqindjes (26.2 euro pėr 2003 ­ 04). Kufiri i fortė pėrfundimtar i varfėrisė, z, qė rrjedh nga kufiri i shkurtuar i varfėrisė ėshtė 41.8 euro pėr anketat e 2003-04 dhe 44.2 euro nė muaj pėr anketat pėr 2004- 05, respektivisht 2005-06. Secili kufi llogaritet nė mėnyrė jo parametrike duke marrė konsumin e pėrgjithshėm mesatar tė ekonomive familjare tė zgjedhura si mostra me shpenzimet ushqimore nė 1 pėr qind tė z, nė 2 pėr qind tė z, duke u rritur deri nė 5 pėr qind tė z. Kufiri i fundit i varfėrisė, Z, ėshtė pra mesatarja e kėtyre vlerave. Vlerat janė paraqitur nė Tabelėn 2.6. Supozimi kryesor i kėsaj metodologjie ėshtė se shpenzimet pėr mallrat e pėrfshira nė KKP kanė njė raport sikur lakorja e Engelit nė masat mė gjithėpėrfshirėse tė shpenzimeve. Ligji i Engelit thekson se sa mė e lartė qė tė jetė shpenzimi i pėrgjithshėm, aq mė e vogėl do tė jetė niveli i shpenzimeve ushqimore. Supozimi kryesor i kėsaj metodologjie ėshtė se shpenzimet pėr mallrat e pėrfshira nė KKP kanė njė raport sikur lakorja e Engelit nė masat mė gjithėpėrfshirėse tė shpenzimeve. Ligji i Engelit thekson se sa mė e lartė qė tė jetė shpenzimi i pėrgjithshėm, aq mė e vogėl do tė jetė niveli i shpenzimeve ushqimore. Ky supozim duket se mbėshtetet me kėto tė dhėna. Supozimet e tjera qė duhet tė plotėsohen me tė dhėna qė kjo metodologji tė jetė e fuqishme janė format stabile tė shpenzimeve dhe qė tė dhėnat tė mos maten nė mėnyrė tė gabuar. Kushti tjetėr qė krahasimet tė jenė tė fuqishme ėshtė pėrdorimi vetėm i matjes sė varfėrisė pėr kokė banori. Problemi me matjet e nivelit mė tė lartė tė varfėrisė ėshtė se distanca relative ndėrmjet nivelit tė konsumit tė tė varfėrve dhe kufirit tė varfėrisė mund tė rritet kur komponentėt nė konsumin e pėrgjithshėm tė bėhen mė gjithėpėrfshirės. Duhet tė theksohet se fakti se kėto dy anketa nuk ishin identike nėnkupton se KKP-tė janė vetėm pėrafėrsisht tė krahasueshme. Si rezultat, pėrdorimi i KKP-ve paraqet njė nivel tė gabimit tė papėrcaktueshėm pėrtej gabimit tė zakonshėm tė mostrave. Kėshtu, ndryshimet e qarta qė ndodhin me kalimin e kohės duhet tė interpretohen me kujdes. E. KRAHASIMI I TĖ GJITHA VITEVE 2.16 Procedurat e pėrdorura nė kėtė pjesė pėrfshijnė vlerėsimin e marrėdhėnies ekonometrike ndėrmjet karakteristikave tė mirėqenies dhe tė ekonomive familjare me tė dhėnat e vitit 2002-03, duke pėrdorur njė numėr tė karakteristikave tė pėrbashkėta pėr tė gjitha anketat. Marrėdhėnia e vlerėsuar ėshtė pėrdorur pastaj pėr tė (a) azhurnuar shpėrndarjen e variablave shpjeguese nė anketat e fundit me informata pėr probabilitetin e kushtėzuar (raporti i vlerėsuar) nga anketa e vitit 2002 (Matja e probabilitetit tė 26 anasjelltė)3; (b) projektimi i njė shpėrndarjeje tė simuluar tė konsumit pėr anketėn e fundit (Projeksioni i varfėrisė ekonometrike (PVE)4. Matja e probabilitetit tė anasjelltė 2.17 MPA pėrbėhet nga dy hapa tė llogaritjes qė korrigjojnė dallimin nė shpėrndarjen e konsumit ndėrmjet dy anketave. Nė fazėn e parė, tė dhėnat pėr vitin 2002 dhe tė njė viti krahasues kombinohen dhe vlerėsohet modeli logit ose probit, aty ku variabla e varur ėshtė 1, nėse njė vrojtim i takon vitit 2003 dhe 0, dhe variablat e pavarura janė njė numėr variablash qė nuk kanė ndryshuar nga anketa nė anketė. Kjo na mundėson qė tė fitojmė probabilitetin e parashikuar qė njė vrojtim ėshtė pjesė e vitit 2003 (vlerėsimi i tendencės). Nė fazėn e dytė vlerėsimi i prirjes sė vlerėsuar ėshtė llogaritur pėr tė ri-matur vlerėsimet e varfėrisė pėr vitin 2002. Llogaritjet e ri-matura tė varfėrisė ofrojnė njė vlerė tė krahasueshme tė varfėrisė pėr vitin 2003. Duke bėrė tė njėjtėn gjė pėr vitet 2004 dhe 2005, ne fitojmė njė seri tė vlerave tė varfėrisė qė janė tė krahasueshme me tė dhėnat e vitit 2002. 2.18 Rezultatet e llogaritura nga pėrdorimi i metodologjisė sė MPA-sė tregojnė se llogaritja e varfėrisė pėr numėr tė banorėve ėshtė rritur. Rezultatet tona preliminare duke pėrdorur tė dhėnat nga viti 2005-06 dhe 2002-03 tregojnė se rezultatet e varfėrisė me gjasė kanė mbetur tė njėjta. Rezultatet tregojnė njė rritje tė lehtė, por rėndėsia e rritjes varet nga karakteristikat e ekonomive familjare tė specifikuara nė hapin 1. Rritja ėshtė nga 42 nė 45 pėr qind ndėrmjet viteve 2002 dhe 2005 nėse janė pėrdorur njė numėr i madh i karakteristikave tė ekonomive familjare (Tabela 2.). Nėse ne pėrdorim njė numėr mė tė kufizuar tė karakteristikave tė ekonomive familjare, atėherė rritja e varfėrisė ėshtė mė e lartė. F. KRAHASIMI I SHIFRAVE TĖ VARFĖRISĖ NGA AVSJ DHE ABEF 2.19 Tė dhėnat e AVSJ dhe ABEF nuk janė drejtpėrsėdrejti tė krahasueshme pėr shkak tė dallimeve nė definicionin e artikujve, ndarjen dhe periudhat e kujtesės. Vlerėsimi i varfėrisė pėr vitin 2001 (VV) ka raportuar shkallėn e varfėrisė nė 50% duke pėrdorur tė dhėnat e AVSJ tė vitit 2000, ndėrsa nė vitin 2005 vlerėsimi i varfėrisė raportoi kėtė shkallė nė 37% duke pėrdorur tė dhėnat e ABEF-it tė vitit 2002. Edhe pse tė dy raportet pėrllogaritėn shpenzimet e ekonomive familjare dhe njė kufi pėrkatės tė varfėrisė, rezultatet e tyre nuk janė tė krahasueshme pėr shkak se anketat e AVSJ dhe ABEF dallojnė nė mėnyrė tė konsiderueshme, nė bazė tė hartimit tė anketės dhe pėrfaqėsimit tė tyre. Pėrfaqėsimi i anketave ėshtė vėshtirė tė matet pėr shkak tė mungesės sė regjistrimit tė popullsisė. Veē kėsaj, kuadri i zgjedhjes sė mostrave i AVSJ ėshtė ndryshuar pėr ABEF. Ka dallime substanciale nė llogaritjet e popullatės pėr zonat rurale dhe urbane si dhe pėr grupet etnike (Vlerėsimi i varfėrisė i vitit 2005). 3Procedura ndjek nga afėr metodologjinė e zhvilluar nga Tarozzi (2005). 4Procedura e pėrdorur kėtu ėshtė shumė e ngjashme me atė tė Stifel dhe Christiansen (2006), dhe bazohet shumė nė punėn e Elbers, Lanjouw, dhe Lanjouw (2003). 27 2.20 Hartimi i pyetėsorėve parandalon krijimin e indekseve tė krahasueshėm tė varfėrisė. Dallimet kryesore janė nė pėrkufizimin e artikujve tė shpenzuar dhe nė periudhėn e kujtesės. Megjithatė, nė teori, metodat e matjes sė probabilitetit tė anasjelltė duhet tė vlejnė edhe kėtu. Gjithashtu, ekzistojnė disa dallime metodologjike nė ndėrtimin e treguesve tė varfėrisė nė kėto dy vlerėsime tė varfėrisė. Dallimet kryesore metodologjike janė pėrjashtimi i mallrave tė qėndrueshme dhe pėrfshirja e shpenzimeve shėndetėsore nė konsumin e pėrgjithshėm duke pėrdorur ABEF (Tabela 1.2). Pėr krahasim, VV duke pėrdorur AVSJ ka pėrfshirė mallrat e qėndrueshme por ka pėrjashtuar shpenzimet shėndetėsore. Njė dallim tjetėr nė llogaritjen e shifrave tė varfėrisė nė dy vlerėsimet e varfėrisė buron nga nevoja pėr pėrfshirjen e hartimit tė anketės gjatė llogaritjes sė pikėve. Anketa e ABEF ėshtė e stratifikuar nė nivel urban/rural dhe nė nivel tė grupit etnik, por llogaritjet e varfėrisė pėr vitin 2005 nuk janė pėrshtatur pėr kėtė strukturė tė stratifikimit. Prandaj, ėshtė vėshtirė tė krahasohen se sa janė tė mėdha dallimet ndėrmjet dy llogaritjeve. Totali i konsumit ekuivalent pėr tė rritur dhe kufijtė e varfėrisė janė krijuar nė tė njėjtėn mėnyrė. 28 KAPITULLI 3. KONKLUDIMET DHE REKOMANDIMET 3.1 Vlerėsimet demografike tė ABEF-sė sugjerojnė se ka anėsi tė papėrcaktuar si rezultat i kornizės sė vjetruar tė mostrave dhe administrimit tė kufizuar tė anketave. Tė dhėnat e anketave paraqesin nė mėnyrė jo tė saktė njė zvogėlim tė popullsisė nga 2 milionė nė 1.6 milion, si dhe dimensione shumė tė paqėndrueshme urbane dhe rurale. Kėto dimensione janė sugjestive pėr njė anėsi tė mostrės qė nuk mund tė korrigjohet pa njė kornizė tė pėrshtatshme tė caktimit tė mostrave. Korniza aktuale e mostrave pėr tė dhėnat e ABEF (dhe anketave tė tjera tė ZSK-sė si LFS) datojnė qysh nga viti 1981. Njė mostėr e nxjerrė nga korniza e vitit 1981 do tė pėrafrojė popullsinė nė atė kornizė. Dallimet nė mes tė shpėrndarjes sė popullsisė nė vitin 1981 dhe asaj aktuale janė duke paraqitur gabim tė madh nė marrjen e mostrave dhe, sigurisht, edhe anėsi. Gjithashtu, administrimi i anketės ka mbikėqyrje mjaft tė kufizuar fushore. 3.2 Ndryshimet e pyetėsorit gjithashtu e bėjnė varfėrinė tė pakrahasueshme nė mes tė viteve tė ndryshme. Pyetėsori ABEF dhe mėnyra se si i pyet tė anketuarit qė tė raportojnė konsumin e tyre, ka ndryshuar nė mėnyrė dramatike nga viti 2002/03 nė 2004/05 dhe pastaj ndryshime shtesė janė paraqitur pėr ēdo vit. Ashtu siē dėshmon literatura nė kėtė temė, ndryshimet nė periudhėn e kujtesės dhe ndarjes sė kategorive prodhojnė vlerėsime tė ndryshme tė konsumit edhe kur nė realitet nuk ka dallime tė konsumit. 3.3 Ne pėrdorim gjashtė metoda pėr tė adresuar ēėshtjet e pakrahasueshmėrisė dhe tė marrjes sė mostrave. Pėr marrjen e mostrave, ne pėrdorim post-kalibrimin pėr pėrputhjen e llogaritjeve nga ABEF me pėrllogaritjet e tjera tė popullsisė. Ne gjithashtu pėrjashtojmė valėt e paqėndrueshme, pasi qė pėr shembull mostrat e konsumit nga 2004/05 nuk duket tė jenė tė krahasueshme me ato tė viteve 2003/04 ose 2004/05. Pėr tė adresuar pakrahasueshmėrinė e asaj se si janė grumbulluar tė dhėnat e shpenzimeve, ne fillimisht pėrdorim anketat me pyetėsor tė krahasueshėm, dhe sė dyti, tė gjitha anketat pėr ndryshimet nė modelet e konsumit duke pėrdorur projeksione ekonometrike dhe matjet e probabilitetit tė anasjelltė. 3.4 Bazuar nė kėtė analizė tė zgjeruar tė ndjeshmėrisė, ne nuk gjejmė dėshmi tė qėndrueshme tė pėrmirėsimit tė mirėqenies sė ekonomive familjare nė Kosovė nė tri vitet e fundit. Rezultati qė ėshtė i qėndrueshėm ndaj specifikacioneve dhe metodologjive tė ndryshme ėshtė se nuk ka rritje ose rėnie tė nivelit tė varfėrisė nė Kosovė pėr periudhėn nga 2003/04 nė 2005/06. A. REKOMANDIMET 3.5 Mosndryshimi i pyetėsorėve tė anketave duhet tė jetė qėllimi i anketimeve tė ardhshme. Edhe ndryshimet e vogla nė mėnyrėn e parashtrimit tė pyetjeve mbi shpenzimet mund tė shkaktojnė ndryshime nė konsumin e raportuar edhe nėse nuk ka ndryshime reale nė modelin konsumit tė ekonomisė familjare. Ndryshimet nė pyetėsorė nuk duhet tė paraqiten pa njė eksperiment paraprak tė rastit. Njė eksperiment / mini-anketim i rastit do tė lejonte testimin e efektit qė ka ndryshimi i pyetjeve nė shpenzimet e raportuara. 3.6 Ėshtė nevojė urgjente qė tė bėhet regjistrimi i popullsisė me qėllim tė krijimit tė njė baze pėr zgjedhje tė paanshme tė mostrave. Ėshtė fatkeqėsi qė tė dhėnat e katėr viteve nuk janė mjaft tė besueshme pėr tė siguruar udhėheqje tė politikave vetėm pėr shkak tė mungesės sė regjistrimit tė popullsisė. Njė regjistrim i popullsisė do tė zgjidhte plotėsisht ēėshtjet e mostrave pėr anketimet e mėvonshme dhe me siguri do tė mund tė pėrdorej nė mėnyrė retroaktive pėr pėrshtatjen e matjeve tė mėhershme tė mostrave. 3.7 Ėshtė i nevojshėm edhe njė administrim mė i mirė i anketave dhe dokumentacionit pėr tė gjithė hapat e procesit dhe tė dhėnat. Aktualisht, administratorėt e anketave pothuajse nuk kanė fare mbikėqyrje. Mbikėqyrja shtesė do tė ndikojė nė buxhetin e ABEF-it vetėm nė mėnyrė margjinale, por do tė sjell pėrmirėsime tė mėdha tė cilėsisė sė tė dhėnave. Sė dyti, dokumentacioni i tė gjitha procedurave ėshtė mjaft i kufizuar. Ky hap ėshtė mė sė paku i kushtueshėm, por do tė pėrmirėsojė cilėsinė e tė dhėnave dhe dobinė e tyre. 30 SHTOJCA A: TABELAT DHE SHIFRAT Tabela A. 1: Krahasimi i metodologjive tė mėparshme Vlerėsimet e Varfėrisė tė Bankės Botėrore 20015 20056 Shkalla e Absolute E skajshme Absolute E skajshme varfėrisė Gjithsej 50.3 11.9 Gjithsej 37.0 15.2 Rurale 52.0 11.6 Rurale 34.1 14.8 Urbane 47.5 12.5 Urbane Nuk ka. Prishtina 36.4 7.7 Tjera 47.1 19.1 Tė dhėnat AVSJ 2000 ABEF 2002-2003 Kohėzgjatja: Shtator-dhjetor 2000. Kohėzgjatja: 6/2002-5/2003. Kuadri i zgjedhjes sė mostrave: Kuadri i zgjedhjes sė mostrave: 2, 880 ekonomi familjare. 2400 ekonomi familjare Rurale: bazuar nė anketėn e vlerėsimit tė Ngjashėm me AVSJ me ndryshimin e dėmeve nė objekte tė banimit (1999). njėsive tė mostrave. Regjistrimi urban i votuesve nga OSBE Pėrfaqėsimi: Urban/rural, grupet etnike. Pėrfaqėsimi: Urban/rural. AORs, grupet etnike Konsumi i Ushqimi: pėrgjithshėm 1. Ushqimi i blerė nė 30 ditėt e fundit nė Ushqimi: 39 kategori, nė sasi dhe nė vlerė. 1. Shpenzimet nė ushqim . 2. Ushqimi i ruajtur nė muajin e fundit dhe 2. Prodhimi vetanak vitin e fundit, 7 kategori 3. Joushqimoret 3. Prodhimi vetanak, dhurata 4. Joushqimoret Shpenzimet e banimit dhe qiraja janė Shpenzimet e banimit dhe qiraja: pėrjashtuar Tė pėrjashtuara Artikujt joushqimorė: Artikujt joushqimorė: Artikuj personalė, shėrbimet e EF-ve Artikujt personalė, shėrbimet e EF-ve Mallrat gjysmė tė qėndrueshme Mallrat e qėndrueshme: Mallrat e qėndrueshme Vlera e qirasė Tė pėrjashtuara Arsimi: Arsimi: pėrfshirė, kujtesa 1 vjeēare pėrfshirė, metoda e ditarit 5Informatat e dhėna kėtu janė nga vlerėsimi i varfėrisė i vitit 2001 dhe nga Shtojca G e AVSJ pėr Kosovėn nė vitin 2000 mbi Dokumentet bazė informative nga http://www.worldbank.org/AVSJ 6Vlerėsimi i varfėrisė nė Kosovė (2005) dhe Tsirunyan, Sasun. 2004. "Varfėria dhe pabarazia nė Kosovė", dokumenti pėr vlerėsimin e varfėrisė 31 Shėndetėsia: Shėndetėsia: Pėrjashtuar E pėrfshirė Indeksi i ēmimeve: pėrdorimi i njėsive tė Indeksi i ēmimeve: IĒK nė bazė tė muaji vlerės (shkalla e vlerave mbi cilėsi) pas dhe dimensionit urban/rural pėrjashtimit obs > 2 st.d. Indeksi i ēmimeve i Paasche Ekuivalenti EAi = ( Ai + Ci ) aty ku = 0.75. EAi = ( Ai + Ci ) aty ku = 0.75. pėr tė rriturit Ekuivalenti i tė rriturve = (Tė rriturit Ekuivalenti i tė rriturve = (Tė rriturit + .75 fėmijė.75. Fėmijė < 15 vjeēar. + .75 fėmijė.75. Fėmijė < 15 vjeēar. Konsumi ekuivalent PECi = TCi × (A0 + C0) PECi = TCi × (A0 + C0) pėr tė rritur (Ai + Ci ) A0 + C0 (Ai + Ci ) A0 + C0 aty ku ekonomitė familjare testuar kanė aty ku ekonomitė familjare janė testuar 4 tė rritur dhe 2 fėmijė (A0=4, C0=2). kanė 4 tė rritur dhe 2 fėmijė (A0=4, C0=2). Kufijtė e Kufiri i varfėrisė nė ushqim: Metodologjia e njėjtė sikur pėr vitin 2001. varfėrisė Bazuar nė 2.100 kalori pėr tė rritur. Shporta ushqimore prej 2100 kalorive Struktura e kalorive e pėrqindėshit tė 30 ėshtė llogaritur me informatėn e ēmimit dhe 50 tė popullatės. nga ABEF. Struktura kalorike pėr 30 Kufiri i ushqimit: dhe 50 pėrqindėshin nga ABEF. DM 1.8529 pėr tė rritur nė ditė Linja e ushqimit: Kufiri i Varfėrisė: 0.93/ditė/pėr tė rritur DM 3.498 pėr tė rritur nė ditė. Duke Linja e varfėrisė: pėrdorur pjesėn e artikujve joushqimorė 1.41. Euro pėr tė rritur nė ditė. pėr EF me konsumin e ushqimit afėr Metodologjia e njėjtė si nė vitin 2001. Pjesa linjės sė ushqimit. Pjesa e ushqimit= e ushqimit =65.9%. 53.97%. Kėmbimi Mungesa e rregullimit tė indekseve tė PPP PPP nuk ėshtė nė dispozicion valutor Kėmbimi i valutave pėrdor shkallėt qė Nuk ėshtė theksuar korrespondojnė me muajin e anketės. Shkalla jozyrtare e kėmbimit ėshtė 30 deri 33 dinarė pėr DEM. Tjera Duke mos llogaritur stratifikimin Burimi: Vlerėsimi i varfėrisė i Bankės Botėrore (2001) dhe Vlerėsimi i varfėrisė (2005). 32 Tabela A. 2: Krahasimi i anketės ABEF i Vala I Vala II Vala III Vala IV KOSOVĖS ABEF-2002-2003 ABEF-2003- ABEF-2004 ABEF-2005 2004 Periudha e pėrdorur 6/2002-5/2003 6/2003-6/2004 6/2004- 6/2005-5/2006 pėr analiza 5/2005 Numri i vrojtimeve 2400 ekonomi familjare 2400 ekonomi 2400 ekonomi 2400 ekonomi (960 rurale, 1440 urbane) familjare familjare familjare Hartimi i pyetėsorit tė anketės dhe ndryshimet e tij Afati i futjes sė 6/2002 6/2003 1/2005 1/2006 pyetėsorit Shpenzimet e konsumit tė ushqimit Periudha e kujtimit Ditore Javore Javore Javore Metoda Ditar Kujtesė Kujtesė Kujtesė Lloji i pyetjes E hapur E mbyllur E mbyllur E mbyllur Kategoritė 165 103 103 107 Konsumi i produkteve vetanake Sasitė Po Jo Jo Jo Ushqimet e Po Po Po Po pranuara si dhurata Kategoritė 85 12 12 12 Shpenzimet joushqimore Arsimi Ditari ditor Kujtesa javore Kujtesa javore Kujtesa javor Kategoritė 14 13 13 13 Shėndetėsia Ditari ditor Kujtesa javore Kujtesa javore Kujtesa javore Kategoritė 6 6 6 11 Tė tjera joushqimore Veshjet Ditari ditor Kujtesa javore Kujtesa javore Kujtesa javore Kategoritė 31 10 10 10 Tekstili i Kujtesa javore Kujtesa javore Kujtesa javore Kujtesa javore ekonomive familjare Kategoritė 6 6 6 6 Transporti Ditari ditor Kujtesa javore Kujtesa javore Kujtesa javor Kategoritė 11 5 5 15 Mallrat e qėndrueshme Blerjet Po Po Po Po Pronėsia Sasia e artikullit Jo Jo Po Vlera Jo Jo Jo Jo Kur ėshtė blerė Jo Jo Jo Po Konsumi i banimit Qiraja Jo Po Po Po Kategoritė 2 6 6 6 Qiraja e llogaritur Po Po Po Po nėse ka Shėrbimet Ditari ditor Kujtesa javore Kujtesa javore Kujtesa javore komunale Kategoritė 16 24 24 26 Burimi: pyetėsorėt dhe tė dhėnat relevante nga ABEF. 33 Tabela A. 3: Ndryshimet e pėrqindjeve nė totalet kryesore tė krahasuara nga anketa nė anketė Ndryshimet nga... II deri nė III III deri nė IV II deri nė IV Baza ėshtė 03/04 04/06 03/04 Konsumi i pėrgjithshėm i EF 9% -13% -5% Shpenzimet e pėrgjith. tė EF 14% -13% -1% Konsumi i produkteve -18% -12% -28% vetanake ose mallrat e blera Shpenzimet e ushqimit 2% -12% -9% (pėrfshirė alkoolin dhe duhanin) Shpenzimet joushqimore 32% -15% 12% Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Tabela A. 4: Pėrkufizimet e konsumit tė pėrgjithshėm alternativ dhe shkalla e varfėrisė Shkalla e matur e Koeficienti Specifikimi i konsumit tė varfėrisė i pėrgjithshėm variacionit 2002/03 2003/04 2004/05 2005/05 2002-05 Ushqimi bazė duke pėrjashtuar 77.8 81.7 73 79.7 5% prodhimet vetanake, plus shpenzimet joushqimore duke pėrjashtuar shėrbimet komunale Mbi ­ plus konsumi vetanak 61.3 68.8 58.8 69.6 8% Mbi ­ plus joushqimoret, alkooli dhe 55.6 63.5 51.4 62.6 10% duhani Mbi ­ plus artikujt gjysmė tė 46.4 49.6 38.9 50.1 11% qėndrueshme dhe shėrb. komunale Mbi ­ plus arsimi 46.4 49.6 38.9 50.1 11% Mbi ­ plus mjekėsia 44.6 47.6 36.8 48.4 12% Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF 34 Tabela A. 5: Pyetjet e parashtruara nė mėnyrė tė vazhdueshme gjatė 4 anketave Variabla Vala I 2003-04/III Vala IV Arsimi i kryefamiljarit Nėse ėshtė mbi 7 vjet: Nėse ėshtė 6 vjeēar ose Nėse ėshtė 6 vjeēar ose dhe maksimal i EF-ve Cili ėshtė niveli mė i lartė mė i vjetėr. Cili ėshtė mė i vjetėr. Cili ėshtė i shkollimit tė kryer? 8 niveli i tij/saj mė i lartė i niveli i tij/saj mė i lartė i kategori arsimimit? 8 kategori arsimimit? 8 kategori Mosha (e Sa vjeēar ėshtė ai/ajo? Sa vjeēar ėshtė ai/ajo? Sa vjeēar ėshtė ai/ajo? kryefamiljarit) Mosha nė ditėlindjen e Mosha nė ditėlindjen e Mosha nė ditėlindjen e fundit. Shėno "0" pėr fundit. Shėno "0" pėr fundit. Shėno "0" pėr fėmijėt nėn 1 vit fėmijėt nėn 1 vit fėmijėt nėn 1 vit Gjinia e Ēfarė gjinie ėshtė ai/ajo? Ēfarė gjinie ėshtė Ēfarė gjinie ėshtė ai/ajo? kryefamiljarit/es ai/ajo? Statusi studentor/i Cili ėshtė aktiviteti i tij/saj Cili ėshtė aktiviteti i Cili ėshtė aktiviteti i papunė kryesor gjatė 12 muajve tė tij/saj kryesor gjatė 12 tij/saj kryesor gjatė 12 fundit? 11 kategori muajve tė fundit? 11 muajve tė fundit? 11 kategori kategori Burimi i tė hyrave Cili ėshtė burimi kryesor i Cili ėshtė burimi Cili ėshtė burimi kryesor tė hyrave pėr kėtė kryesor i tė hyrave pėr i tė hyrave pėr kėtė ekonomi familjare? 8 kėtė ekonomi familjare? ekonomi familjare? 10 kategori 8 kategori kategori Banimi: mure me tulla Cili ėshtė materiali Ēfarė muresh ka banimi Ēfarė muresh ka banimi kryesor i mureve? 4 juaj tulla, bllok apo juaj tulla, bllok apo kategori; 2=tulla/bllok i ēimento? ēimento? ēimentos Banimi: rryma A ka rrymė elektrike nė A ka rrymė elektrike nė A ka rrymė elektrike nė elektrike banim? banim? banim? Banimi: uji i Cili ėshtė burimi kryesor i A ka banimi juaj rubinet A ka banimi juaj rubinet brendshėm ujit pėr kėtė ekonomi tė brendshme tė ujit? tė brendshėm tė ujit? familjare? Gyp qendror, gyp vetanak, gyp ujor qėndrues Blerja e mallrave tė A ka blerė dikush nė A ka blerė dikush nė A ka blerė dikush nė qėndrueshme familjen tuaj gjatė 12 familjen tuaj gjatė 12 familjen tuaj gjatė 12 muajsh ndonjė...? 57 muajsh ndonjė...? 57 muajsh ndonjė...? 57 kategori kategori kategori Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. 35 Tabela A. 6: Pėrkufizimi i konsumit tė pėrgjithshėm pėr metodologji tė ndryshme VV 05 TK i TK tė ndryshuar* krahasueshme Ushqimi duke pėrjashtuar prodhimin vetanak Alkooli dhe duhani Nė mallra apo shėrbime (tė pranuara) Prodhimi vetanak Joushqimoret duke pėrjashtuar shėndetėsinė dhe arsimin Arsimi Shėndetėsia Shėrbimet komunale duke pėrjashtuar vlerėn e banimit Vlera e banimit Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Shėnime: * Disa artikuj tė paqėndrueshmėrisė sė lartė janė pėrjashtuar (shpenzimet e transportit ajror dhe detar; bixhozi dhe pakot e pushimeve; shėrbimet financiare dhe juridike). Shpenzimet komunale pėrfshijnė shėrbimet e brendshme Tabela A.7: Kufijtė e varfėrisė nė metodologjitė e ndryshme (nė euro, pėr ekuivalentin e tė rriturve nė muaj) Metodologjia 2002 LV tė I fortė nė Endogjen nė Endogjen nė Endogjen nė pėrshtatura krahasim me anketat projeksionet projeksionet me IĒK TK krahasuese ekonometrike ekonometrike (tė matura) (tė pamatura) Vala Kufiri i varfėrisė 2002/03 43.12 45.6 44.1 2003/04 43.10 41.8 37.2 45.6 44.0 2004/05 43.34 44.2 38.1 46.8 45.2 2005/06 43.10 40.39 38.1 46.8 45.2 Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. 36 SHTOJCA B: REZULTATET DUKE PĖRDORUR DEFINICIONIN E ANKETAVE TĖ VITEVE TĖ NDRYSHME Nė kėtė shtojcė, nė prezantojmė rezultatet tona duke pėrdorur valėt e anketave tė pėrcaktuara duke futur ndryshimet nė pyetėsor. Ekziston njė dallim ndėrmjet kohėzgjatjes sė mostrės dhe kohėzgjatjes sė futjes sė ndryshimeve nė pyetėsor. Puna me mostra ėshtė bėrė pėr ekonomitė familjare tė anketuara nga qershori deri nė maj tė ēdo viti. Ndryshimet dhe shtesat nė pyetėsor tė anketės janė futur nė janar 2005. Zgjedhja se cilat ekonomi familjare dhe ERR do tė merren si mostra ēdo muaj nuk ėshtė e qartė, edhe pse 200 ekonomi familjare nga 25 ERR janė anketuar nė mėnyrė tė vazhdueshme. Megjithatė, ka dėshmi se pasoja e anketimit nuk ėshtė pėrfaqėsuese nė ēdo muaj ose gjysmė viti. Pėr shembull, njė pjesė mė e madhe e popullatės ėshtė anketuar ēdo gjysmė tė dytė tė vitit se sa gjatė pjesės sė mbetur tė anketės. Ndarja e mostrave nė bazė tė vitit kalendarik paraqet njė pasaktėsi. Nė fakt, rezultatet duke pėrdorur valėt e pėrcaktuara nė tabelėn mė poshtė tregojnė njė trend tjetėr tė varfėrisė. Tabela B. 1: Futja nė zbatim e pyetėsorėve tė ri ABEF i Vala I Vala II Vala III Vala IV Kosovės ABEF 2002-2003 ABEF 2003-2004 ABEF 2004 ABEF_2005 Periudha 6/2002-5/2003 6/2003-6/2004 6/2004-12/2004 1/2005-12/2005 Numri i 2400 ekonomive 2400 ekonomi 1400 ekonomi 2400 ekonomi vrojtimeve familjare familjare familjare familjare (960 rurale, 1440 urbane) Tabela B. 2: Statistikat e varfėrisė duke pėrdorur metodologjinė e VV05 Llogaritja e varfėrisė absolute Llogaritja e varfėrisė sė pėr numėr tė banorėve skajshme pėr numėr tė banorėve Tė matura Tė pamatura Tė matura Tė matura 6/2002-5/2003 37.93 43.56 15.43 18.30 6/2003-6/2004 45.14 41.83 13.85 13.64 6/2004-12/2004 35.79 31.61 12.43 10.39 1/2005-12/2005 39.72 39.13 12.68 13.24 Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Shėnim: Tė pamatura i referohet mosmatjeve tė pėrdorura prandaj kėto llogaritje janė nė nivel tė ekonomive familjare pėrballė llogaritjeve tė nivelit ekonomive familjare nė kolonėn "tė matura". 37 Tabela B. 3: Shkalla e varfėrisė duke pėrdorur metodologjinė e VV05 Shkalla absolute dhe tė skajshme tė varfėrisė Shkalla urbane dhe rurale tė varfėrisė 50 44 Urbane Rurale onital 40 39 38 et pu 35 2002/03 46.99 34.49 rayrt poehtfo 30 veoP 2003/04 42.73 46.01 ntec 20 06-12/2004 30.13 38.73 Per 15 14 2005 34.95 42.39 12 12 10 1 2 3 4 Survey wave Poverty rate Extreme poverty rate 95% Confidence Intervals Source: HBS I, II, III and IV. Poverty Assessment (2005) methodology used. Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Tabela B. 4: Diagnozat e hollėsishme tė varfėrisė me totalin e ndryshuar tė konsumit Llogaritja e varfėrisė absolute Llogaritja e varfėrisė sė skajshme pėr banor pėr banor Nė bazė tė valės Tė matura Tė pamatura Tė matura Tė pamatura 6/2002-5/2003 40.6 46.0 17.9 20.1 6/2003-6/2004 46.9 42.8 14.5 14.4 6/2004-12/2004 37.3 33.0 12.8 10.7 1/2005-12/2005 42.1 40.7 13.1 13.7 Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Shėnim: Tė pamatura i referohet mosmatjeve tė pėrdorura, prandaj kėto llogaritje janė nė nivel tė ekonomive familjare pėrballė llogaritjeve tė nivelit ekonomive familjare nė kolonėn "tė matura". 38 Tabela B. 5: Shkalla e varfėrisė duke pėrdorur metodologjitė e konsumit alternativ dhe kufirin e varfėrisė Definicioni i konsumit tė pėrgjithshėm Shkalla e varfėrisė TK I. TK me metodologjinė e VV05 LV 2002 e rregulluar me IĒK Tė matura Tė pamatura Nė bazė tė valėve 2002-03 37.9 43.6 2003-04 45.1 41.8 2004-05 35.8 31.6 2005-06 39.7 39.1 TK II. TK tė krahasueshme LV 2002 tė rregulluara me Kufiri i varfėrisė IĒK joparametrike Tė matura Tė pamatura Tė matura Tė pamatura Nė bazė tė valės 2002-03 40.6 46.0 2003-04 46.9 42.8 39.6 35.9 2004-05 37.3 33.0 39.2 34.8 2005-06 42.1 40.7 38.6 37.5 TK II nė anketa tė krahasueshme LV 2002 e rregulluar me Kufiri i varfėrisė IĒK endogjene Tė matura Tė pamatura Tė matura Tė pamatura Nė bazė tė valės 2002-03 40.6 46.0 2003-04 46.9 42.8 37.8 34.9 2004-05 37.3 33.0 29.9 25.7 2005-06 42.1 40.7 33.2 32.5 TK I duke pėrdorur projeksionin ekonometrik tė varfėrisė LV 2002 e rregulluar me Kufiri i varfėrisė IĒK endogjene tė pėrcaktuar Nė bazė tė valės Tė matura Tė pamatura Tė matura Tė pamatura 2002-03 29.7 34.7 38.2 36.2 2003-04 24.7 31.1 30.2 31.1 2004-05 28.8 30.1 38.8 32.3 2005-06 26.8 28.7 35.5 30.7 Burimi: Llogaritjet e stafit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. 39 REFERENCAT AMP Kosova. 2006. Konteksti i zhvillimit rural tė Kosovės. Plani zhvillimor dhe bujqėsor pėr Kosovė. (shkarkuar nga http://www.ampkosovo.com/ardp1.html me 9/12/2006). Carletto, C. , Davis, B. dhe Stampini, M., Zezza, A. (2004). Njė vend nė veprim: Lėvizjet e brendshme dhe migrimi ndėrkombėtar nė Shqipėrinė paskomuniste. FAO (mimeo) Deaton, A. dhe Zaidi, S. 2002. Udhėzimet e caktimit tė totalit tė konsumit pėr analiza tė mirėqenies. Dokumenti i punės tė AVSJ 135. Deaton, A. dhe Dreze, J. 2002. Varfėria dhe pabarazia nė Indi: Njė riekzaminim. Javorja politike dhe ekonomike, 7 shtator 2002 Deaton, A. 2003. Llogaritjet e rregulluara tė varfėrisė nė Indi pėr 1999-2000. Javorja politike dhe ekonomike 25 janar 2003 Demery, L. dhe Groootaert, C. 1993. Korrigjimi i gabimeve nė mostra nė matjen e mirėqenies dhe varfėrisė nė anketat e standardit jetėsor tė Bregut tė Fildishtė. Shqyrtimi Ekonomik i Bankės Botėrore. Vėllimi 77 Nr 2: 263-292. Elbers, C., Lanjouw, J., Lanjouw, P.,. 2003. Vlerėsimi i mikro-nivelit tė Varfėrisė dhe Pabarazisė, Econometrica, Vėll. 71, No 1 (Janar, 2003), 255-364. Gibson, John. 2005. Mjetet statistikore dhe metodat e vlerėsimit pėr masat e varfėrisė nė anketat ndėrsetorale tė ekonomive familjare. Broshurė mbi statistikat e varfėrisė: Konceptet, Metodat dhe Pėrdorimi i politikave, 128-205 (shkarkuar nga http://unstats.un.org/unsd/methods/poverty/pdf/Chapter-5.pdf on 9/12/2006) Grimm, M. dhe Gunther, I. 2004. Si tė arrihet njė zhvillim pro tė varfėrve nė njė ekonomi tė varfėr: Rasti i Burkina Fasos. "Operacionalizimi i zhvillimit pėr tė varfrit" (shkarkuar nga www.worldbank.org me 9/12/2006). Howes, S. dhe Lanjouw, J. 1997. Krahasimet e varfėrisė dhe hartimi i anketave pėr ekonomitė familjare. Dokumenti Punues i AVSJ Numri 129. Lanjouw, P., dhe Kijima, Y. 2003. Varfėria nė Indi gjatė viteve 1990s: Njė perspektivė rajonale. Dokumenti punues i hulumtimit tė politikave i Bankės Botėrore 3141. Lanjouw, J, dhe Lanjouw, P. 2001. "Si tė krahasohen dy gjėra tė pakrahasueshme: Matja e varfėrisė bazuar nė definicionet e ndryshme tė konsumit" Shqyrtimi i tė ardhurave dhe i pasurisė 47, Numri 1, mars 2001. Lohr, S. 1999. Caktimi i mostrave­ Hartimi dhe analizat. Botimi i 1, Universiteti Shtetėror Arizona, 0534353614 . Lynn, P. 2004. "Zhvillimi i njė metode tė caktimit tė mostrave pėr anketat e ekonomive familjare nė Bosnjėn dhe Hercegovinėn e pasluftės" Statistikat nė tranzicion qershor 2004 Vol. 6, No. 6, pp. 953-977. Ravallion, M. 1994. "Njė mėnyrė mė e mirė pėr tė caktuar linjat e varfėrisė, " Outreach Nr. 15, Mars 1994. Enti Statistikor i Kosovės (ESK). 2005. Anketa e ekonomive familjare dhe bujqėsore 2005. Seritė- Statistikat mjedisore dhe bujqėsore, Prishtinė, Kosovė. Stifell, D. dhe Christiaensen, L. 2006. Pėrcjellja e varfėrisė pėrgjatė kohės nė mungesė tė tė dhėnave tė krahasueshme tė konsumit. WPS3810. Tarozzi, A. 2005. Llogaritja e statistikave tė krahasueshme nga anketat e pakrahasueshme, me aplikimin e varfėrisė nė Indi. (shkarkuar nga http://www.econ.duke.edu/~taroz/TarozziComparability.pdf me 9/12/2006). 41