30958 World Bank - Programa sa - Tubig at Sanitasyon sa tambalon ng tet. ,., - ~ ~ ~ ~ ~ ~ ~ - 1%~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~L PInaikling Ulat Hunyo 2003 _ o ^ X ,<.w Tungkol sa pabalat: Palaisipon ang problema ng polusyon sa tubig- mga 70 porsiyento ng kabuuang polusyong organiko sa tubig sa Pilipinas ay nonggagaling sa hindi nagamot na moduming tubig mula sa mga kabahayan. Isa itong seryosong panganib sa malinis na pinagkukunan ng tubig at pampublikong kalusugan ng bansa na hindi natin dapat 'upuan' lamang. Panglunsod na Alkantarilyado at Sanitasyon Mga leksiyong natutuhan mula sa pagsusuri ng mga kaso sa Pilipinas World Bank Programa sa Tubig at Sanitasyon Silangang Asya at ang Pasipiko Sa Tambalan ng Gobyerno ng Pilipinas at Gobyerno ng Australia Inilathala Hunyo 2003 Programa ng World Bank sa Tubig at Sanitasyon - Silongang Asya at ang Pasipiko Sinulat ang dokumentong ito ni Andy Robinson batay sa kanyang report, inihanda kasama ang Engineering & Development Corporation of the Philippines, Urban Sewerage and Sanitation: Final Report, inilabas noong Abril 2003, www.wpep.org. Isinalin sa Pilipino ng Sentro ng Wikong Pilipino, Unibersidad ng Pilipinas, Manila. Kredito so Litratong Pabolat kay: Andrew Whillas Hindi mogagarantiyahan ng World Bank ang katumpakon ng mga datos at larawong nakopaloob sa publikasyong ito. Ang mga naihayag na pananaw na narito ay hindi nangangahulugang mula so World Bank, AusAID o sa Gobyerno ng Australia o Gobyerno ng Pilipinos. Ang mga natuklason, interpretasyon at konklusyon ay resulta ng pananaliksik na sinuportahan ng mga organisasyong ito. Hindi sila mananagot sa mga pananaw na inihayag dito, no goling sa mga awtor lamang at hindi dapat ipalagay na galing sa World Bank at iba pang organisasyon no koanib nito, so AusAID, ang GOA at ang GOP. Panglunsod na Alkantarilyado at Sanitasyon Mga leksiyong natutuhan mula sa pagsusuri ng mga kaso sa Pilipinas Nilalaman Buod .................... 1 Batayan .................... 3 Pag-aaral sa mga Kaso .................... 8 Mga Batayan ng Tagumpay .................... 14 Mga Kongklusyon .................... 16 Mga Rekomendasyon .....................1 7 Talasalitaan 1. alkantarilya - png. [Eng. sewer] kanal na yari sa tubo, semento, o kongkreto na nasa ialbum ng lupa at daanan ng maruming likido. syn. imbornal; var. imburnal - alkantarilya na bumabagtas sa daan, bangketa at katulad. 2. alkantarilyado - [Eng. sewerage] sistema ng alkantarilya. 3. banlik - [Eng. sludge] burak; lusak. 4. dumi - ginamit difo sa pagfukoy ng maruming tubig/likido [Eng. "effluent"] 5. pusali - ginamit na salin sa "sewage" so pagtukoy so dumi, likido at solido, lalo no ang lusaw na tae, na dumadaloy sa imburnal at alkantarilya. Ibinotay ang karamihan ng kahulugan so U.P. Diksyunoryong Filipino, 2001. Buod Isa sa pinakamalubhang hamong kinakaharap tubig-bagyo, daanan ng tubig at mga kalsada, na ng Gobyerno ng Pilipinos ay ang sonitasyong lumilikha ng malulubhang kahihinotnan sa kolidad ponlungsod. Bunga ng potuloy no urbanisasyon ng tubig at kalusugang-bayan. nitong nakaroang dolowompung toon, mahigit sa kalahati ng populasyon ngayon ay namumuhay so Ang di-mogandang larawang ito ng sanitasyong lubhong motoong mga lungsod at bayan-bayon. paniungsod sa Pilipinas ay naglalarawon ng Mahigit sa 80% sa mga sombahayang ponlungsod napakatagal nang kakulangan ng pagkilos o na ito ay nobibigyan ng sapot na sanitasyon, ngunit pomumuhunan sa sektor na iyan. Ang mga pag- ang lubhong nakararami sa kanila ay umaaosa so aoral ng WHO ay nagpapatunay na ang sanitasyon mga kagamiton ng ponsoriling sanitosyon. ay siyang pinakomabisang nag-iisang interbensiyon upang mobowason ang sakit na pogtatae, na isa Tanging 8% long sa mga sombahoyan sa Metro sa pinakamalaking dahilan ng pagkasowi sa rehiyon Manila ang may koneksiyon sa alkantarilya, at ang ng Silangang Asya at Pasipiko. Gayunmon, nitong soklow ay lubhang mababa pa sa ibang panig ng nakaraang 30 taon, ang kabuuang pamumuhunan banso. Tatatlo lamong sa may 1,500 lungsod at sa sanitasyong panlungsod so Pilipinas ay 1.5% boyan sa Pilipinas ang may nogagamit na lamong ng ginugol sa suploy ng tubig no pampublikong alkantarilyodo, at ang mga ito ay ponlungsod. May labing-apat na feasibility studies mga luma na ngayon, di sapat ang sukat, at sa alkantarilyado na isinagawa sa mga lungsod ng nangangailangan ng higit na malolaking Pilipinas nitong kalilipas no mga toon, ngunit wala pagsasaayos. May naipagawong ilang pom- ni isa man sa mga ito ang naipatayo. publikong polikuran sa mga lugar na ponglunsod na mohina ang kita ngunit kakaunti lamong ang Gayunman, may mga palatandaan ng ebidensiya ng kahit no ano pa mang mga serbisyo panibagong interes sa sektor, bunsod ng patuloy na ng pampublikong sonitosyon. ebidensiya ng pogsam6 ng kapaligiran at takot na mawala ang mahaholagang pang-akit sa mga Sa harap ng kakulangang ito, gumagamit ang turista, at ng mga bagong pamamaroan, bunga ng mga naninirahan sa lungsod na sari-sarili nilang mga pagbabagong institusyonal at teknolohikol. At kagamitang pangsanitasyon. Marami sa mga upang bigyang-sigla ang tunguhing ito at itampok sambahayan ngayon ang may sarili nilang kubeta ang mga pangunahing isyu sa sektor, ang Water at poso negro, habang ang lalong mamahaling Supply and Sanitation Performance Enhancement pagpopotayo ng mga mga pabahay (housing Project (WPEP) ay nagpagawa ng isang pag-aaral developments) ay kolimitong isinosoma na ang ng Panlungsod na Alkantarilyado at Sanitasyon sa pampribodong alkantarilyado at pampomoyanang Pilipinas. Ang pinaikling ulat na ito ay nagsasolaysoy poso negro. Sa kasamoang-palad, napakaliit ng buod ng mga natuklasan sa Ikolowong Bahogi lamang ang naging kontrol o regulasyon sa mga ng pag-aaral ng WPEP2, kung saon pinag-aralan pompribodong posilidod na mga ito, at ang ang pitong koso ng panlungsod na sistema nga karomihan ay masoma ang pagkakadisenyo at alkantarilyado at sonitosyon sa Pilipinas upang pagkakagawa. Kalimitan, ang mga poso negro na masuri "ang mga batayan ng tagumpay" at ang hindi noaasikasong mobuti ay naglalabas ng di- mahohalagang pongangailangan sa sektor ng goanong nagagamot na pusoli (sewage) at panlungsod no sanitasyon. moruming tubig' na tuluy-tuloy so mga loguson ng Effluent = agos ng moruming tubig mula so isang posilidad ng sanitasyon (hal. isang planta ng paggagomot ng pusali o poso negro). Robinson at EDCOP (2003) 'Panlungsod no Alkontarilyada at Sanitasyon:Katapusang Ulat, ' Manila WPEP PANLUNGSOD NA ALKANTAR LYADO AT SANITASYON 1 Ang Water Supply and Sanitation Performance Enhancement Project (WPEP) Ang WPEP ay isang proyekto ng aksiyong pananaliksik sa Pilipinas, at magkatuwang na pinopondohan ng AusAID (ang Australian Government Aid Program) ng Water and Sanitation Program ng World Bank at ng Gobyerno ng Pilipinas (GOP). Ang nagpapatupad na ahensiya para sa GOP ay ang Water Supply and Sanitation Program Management Office ng Department of Interior and Local Government (WSSPMO-DILG), kasama ang suporta ng Water and Sanitation Program - East Asia and Pacific (WSP-EAP). Ang layunin ng proyekto ay upang "makaragdag sa karapatan ng paggamit ng mga di-goanong napaglilingkurang mahihirap sa mga lalawigan at lungsod sa sapat na palagiang serbisyo sa tubig at sanitasyon." Ang programa sa aksiyong pananaliksik ng WPEP ay nangangailangan ng konsultasyon sa isang malawak na sektor ng mga tagapagkilos sa suplay ng tubig at sanitasyon sa Pilipinas. Sa simula, pinondohan ng WPEP ang anim na soligang pag-aaral, na pinagbatoyan ng adyenda sa pagkatuto. Alinsunod sa konsultasyon sa mga pag-aaral na ito, humirang ang WPEP ng mga konsultant na Pilipino upang isagawa ang mga pagsusuring batay sa apat na larangan tungkol sa mga sumusunod: * Mga Modelo sa Pamamahola ng Tubig at Suploy so Maliliit na Bayan/Small Towns Water and Supply Management Models (STWSMM); * Sistema ng Alkantarilyado at Sanitasyon sa mga Lungsod/Urban Sewerage and Sanitation (USS): Ano ang napakinabongan at ano ang hindi?; * Nagsosoriling mga Maliliit no Tagasuploy/Small Scale Independent Providers (SSIP) * Panlalawigang Tubig: Mga Modelo so Sustinableng Pag-unlod at Pagpinansiya ng Sektor/Rural Water: Models for Sustainable Development and Sector Financing (RWSFin). Ang pinaikling ulat na ito ay isa so mga serye ng mga obserbasyon na naglalagom sa mga resulta ng programa sa pananaliksik na ito. i fi M -. ! . __ F~~~~~~~~~~~~~~~~~ , ~~~~~~~~~~~~~., - m-A- rjU',13O0iora,do pnnc, o onpuoii , a' ~o'1:o ikabd ng produksiyon rig isda, a4 so pin~ola so kolusugon dohil s0 mga r~i6:1~n-.0-.~*:: :. nq iuoig Batayan Binubuo ang Pilipinas ng higit sa 7,100 hiwa- Ang potensiyal ng pag-unlad sa Pilipinas sa hiwalay na mga pulo, no ang kalakhang bahogi ay kalakhang bahagi ay nakasalalay so maraming likas ang malaking isla ng Luzon sa hilaga, Visayas sa na kayamonan at mataas na pinag-aralan ng mga kalagitnaon, at ng Mindanao sa Timog. Lubhang manggagawa. Ang malaloaking hamon ay maroming naninirahon sa mga pulong ito, na ang nagbubuhat sa mabilis na paglaki ng populasyon, karamihan sa 76 milyong mga tao ay nakatira mataas na antas ng kohirapan at di-pantay na ngayon sa mga lungsod. Gayunpaman, ang distribusyon ng yaman, mobabang produksiyon at kaunlarang pang-kabuhayan ay hindi makasabay matinding pandaigdigang kompetisyon. sa patuloy na urbanisasyon, at ang kita ng bawat too ay nahuhuli sa mga kolapit-bonso nito (tingnon Ang krisis sa panonalapi sa Asya no nagsimula ang paghahambing na datos sa taloan). noong kologitnaon ng 1997, ay patuloy no nokahadlang sa ekonomiya ng Pilipinas, na nagresulto sa pagkowala ng reserba ng palitang panlabas ng salapi (foreign exchange), mas mabigat na pasanin sa pagkakautang at pagbagsak ng kabahoging presyo (share prices). Nagkaroon ng mga palatandaan ng pagbuti, na may pagsulong ang GDP pataas mula so 0.1% noong 1998 hanggang 3.0% ncong 2000, ngunit patuloy na nawalan ng halaga ang pisol, at moging ang presyo ng langis at ang halaga ng interes (interest rates) ay mabilis na tumoas. Ang mga poghamong ito sa ekonomiya ay naragdogan pa ng mga problemang u,z,LA* r pampulitika at panseguridad. Mga paratang tungkol MANILA ,, so korapsiyon at kawalang-kakayahan ay Bwatanqtae' Le taspi nakoopekto sa maraming mga ahensiya, na A.4,-*- ' ~ nakabalam so implementasyon ng mga proyekto Sam,,, at nokasira ng loob sa pamumuhunan. Par;1r0,7. I S-¢cct<>< LeVt° Gayunpaman, isang bagong administrasyon ang P,40t1.0WdZ G~t / ,Cebv- Cy umupo noong 2001, at ito ay nagpasimula ng unti- F'rl$. t 7unting pagbuhay ng ekonomiya, tungo sa pinaiging katatogan at pagtitiwalo2. A4,ndadr,ac zamrionq7w.a 7avj.. Ang opisyal na paltan ay bumagsak mula sa P40 US$ 1, noong mga unang buwan ng 2000, naging P53 = US$1, noong mga unang buwan ng 2003. 2 ADB, 2001 PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON 3 Pagsasapnbado ng Panlungsod na Alkantarilyado at Sanitasyon sa Metro Manila F- Ang dakong saklaw ng paglilingkod ng Metropolitan Waterworks & Sewerage System (MWSS) ay hinati sa Silangan at Kaniurang Bahagi, at dalawang hiwalay na kontrata ng konsesiyon ang pinahintulutan. Alinsunod sa kontrata, kailangong isakatuparan ng mga konsesyoner ang mga sumusunod na gawain ng alkantarilyado at sanitasyon: * Manila Water Company (Konsesyoner sa Silangang Bahagi) ang magpapalawak ng saklow ng Central Sewerage System at magsasagawa ng mga progromong pansanitasyon sa mga lubhang matoong mga lugar sa lungsod (kasama na ang koleksiyon ng pusali mula sa mga napupunong poso negro, paglulan sa mga estasyon ng gabora (barge), paggamot sa pusali, pagsasaayos ng mga estasyong bumobomba sa mga pusali at sa plonta na gumagamot sa mga pusali). * Maynilad Water Service (Konsesyoner sa Kanlurong Bahagi) pagsasa-ayos at pogpopabuti ng nariyon nong alkantarilyado, palawakin ang network ng mga alkontarilya at pagbutihin ang pamamahala ng mga serbisyo ng alkantarilyado (kasama na ang konstruksiyon ng dolawang planto ng paggamot sa mga pusoli, pagtaya sa alternatibong mga paraan ng pagtatapon ng mga bonlik [sludge]). Target na Alkantarilyado' 2001 2006 2011 Silangang Bahagi 3% 16% 51% Kanlurang Bahagi 16% 20% 21% Ang mga target ng saklow ng alkantarilyado ay ipinahahoyag bilang porsiyento ng kabuuang bilong ng mga bahay na konektodo sa sistema ng tubig ng MWSS. Ang paniningil sa alkantarilyado ay pinlanong taosan mula sa 50% - 150% ng singil sa tubig sa bowat bahay, at ang 10% environmental fee (singilin sa kostumer ng MWSS na wolang mga koneksiyon sa alkontorilya) ay papoliton ng isong paniningil sa sanitasyon na katumbas ng 75% ng singil sa tubig. Gayunman, hanggang noong mga unang buwan ng 2003, hindi pa naisasagowa ang mga dagdag na ito. (Hinalaw mula kina Ancheta, 2000 at David, 2000) 4 PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON Datos sa Paghohambing na Panrehiyon Bayan Populasyon Pop. sa Pop.Densidod ng GNP/tao Karunungang' Panlungsod (Milyon) Lungsod (bawat kwad. km) (US$) bumosa't na sanitasyon2 sumulat ng baboe Ang Pilipinas 76 59% 253 $ 1,040 95% 88% Thailond 61 22% 119 $ 2,000 93% 98% Malaysia 23 57% 71 $ 3,380 82% 100% Silangang Asya 1,855 35% 116 $ 1,060 78% 61% & Pasipiko Mula sa World Development Report 2001/02. ' Porsiyento ng may edad nong baboe (edod 15 patoas). 2 Porsiyento ng populasyong ponlungsod na nabibigyan ng wastong sonitosyon. Panlungsod na alkantarilyado at sektor ng sanitasyon Sanitasyon sa Pilipinas Noong mga unang taon ng 1970, ang Karaniwang ang salitang 'sanitosyon' ay pogkotatog ng Metropolitan Waterworks and tumutukoy sa anumang serbisyo o pasilidod Seweroge System (MWSS) ay naging palatandaan ng na nagpapanatili ng kolusugang pampubliko pogtotopos ng kontrol ng pamahaloang sentral sa sa pamamagitan ng maingat na pagtatapon serbisyo ng suplay ng tubig at sonitasyon sa Pilipinas. ng dumi ng tao o iba pang dumi. Gayunman, Naotason ang MWSS na magbigay ng serbisyo so ang salitang 'sanitasyon' ay ginagamit nang Metro Manila at mga karatig nitong mga lungsod, kaikaiba nang konti sa Pilipinas: ang mga samantalang ang pamamahala ng tubig at sistema ng pagtatopon ay isinasa-uri ng kundi alkantarilyado so mga lalawigan at munisipyo sa may man alkantarilyado (network ng mga tubo 1,500 ibang mga lungsod at bayan-bayan ay ibinalik papunta sa malalayong lugar ng paggamot sa pomaholoang lokol. at pogtotapon), ay 'sanitasyon' (pasilidad na naroon sa lugar tulad ng kubeta at poso Mabilis ang naging paglaki ng Metro Manila sa negro). loob ng mahigit na tatlumpung taong nakaraan, at noong mga toong 1990, inamin ng MWSS na Sa pinoikling ulat no ito, ang 'sanitasyon' nahihirapan itong makaakit ng pamumuhunang ay ginagamit sa mos malawak na kahulugan kailangan upang mapalawak at mapagbuti ang mga nito na tumutukoy so lahat ng serbisyo at mga serbisyo nito. Dahil dito, noong 1997, gumawa ang pasilidad na ligtos na maitatapon ang dumi MWSS ng isang pangahas no hakbang ng paglagda ng tao (at iba) na kasama na riyon ang sa kontrata ng may 25 toong konsesyon sa dalowong alkontarilyado. pribadong kompanya para sa pagkokaloob ng serbisyo sa tubig at sanitasyon sa Metro Manila. Kasama sa mga kontratang ito ang mataas na target upang mapalawak ang saklaw ng alkantarilyado at koalomong teknikol o pondong kinakailangan sanitasyon (tingnan ang kahon sa naunang pahina). upang mapamahaloon o mopagbuti ang kanilang Sa ngayon, nopogtuunan lamang ng ponsin ng mga mga sistema. Kaya nga noong 1973, binigyan ang konsesyoner ang suplay sa tubig, at kakounti ang mga Gobyernong Lokal (LGU) ng opsiyon no bumuo progreso sa mga target nito sa alkantarilyado at ng mala-nagsasoriling Water Districts na siyang sanitasyon, at ang tagumpay ng pagsasapribado ay momomahala sa kanilang mga suplay ng tubig at pinag-aalinlanganan ngayon kasunod ng bigloang alkantarilyado, na gumagamit ng suporta at dagdag ng taripa at ang aplikasyon kamakailon pananalapi mula sa sadyang nilikhang Local Water lamang na umurong sa kontrata ng isa sa mga Utilities Administration (LWUA). Mahigit sa 400 konsesyoner. Water Districts ang nabuo na ngayon, ngunit ang pangunahing pinogtutuunan ng pansin ng mga ito Karomihon sa mga sistema ng suplay ng tubig ay ang pagsuplay ng tubig, at lubhong kokaunti at sanitasyon sa labas ng kapitolyo oy nasa ang nag-aabola sa pogbibigay ng serbisyong mosamang kalagayan nang ito'y inilipat, at ang pansanitasyon. Naiiwon nito ang LGU no kougnay na Yunit na Gobyernong Lokal/Locol responsoble sa mga serbisyo ng sanitasyon so Government Unit (LGU) ay bihirang may kapasidad, karamihan sa mga kolunsuran. PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON 5 Pagkakaroon ng panlungsod na alkantarilyado tubo ay pinadadoloy nila ang pusali sa isang poso- at sanitasyon negrong komyunal. Anumang sistema, maging ito'y indibidwal o komyunal, ay bihirang gumamit ng Nakalulungkot-isipin, na ang panlungsod na ligtas na paraan ng pagtapon ng maduming tubig alkantarilyado at sanitasyon ay mukhang wala sa ayon sa regulasyong nosyonal, o magpasipsip ng mga larangang pinag-uukulan ng pangunahing bonlik ang mga poso negro sa Pilipinas mula sa pansin ng gobyernong lokol. Sa labas ng Metro isang pasilidad ng sanitasyon (tingnan ang kahon). Manila, ang mga serbisyo sa pampublikong sanitasyon ay halos walang-wala. Ang tatlong Mayroon ngayong napakalaking bilang ng mga pompublikong alkantarilyado na hanggang ngayon poso negro na ginagamit sa mga kalunsuran, na ay nagagamit pa (sa Lungsod Baguio, Zamboanga, mahigit sa isong milyon sa Metro Manila lamang. at Vigan) ay naroon na bago pa man tayo nagsarili, Sa kabila nito, ang paggamot sa mga banlik at mga na ipinatayo ng mga Amerikano noong bandang posilidad ng pagtatapon ng dumi ay bibihira at dulo ng 1920 at noong mga unong toon ng 1930. kakaunti lamang o tila walang kontrol so pagtapon Mga SVrbisyo ng Sanitasyon sa Pilipinas Populasyon Pagkakaroon ng serbisyong ponsanitasyon (milyon) Alkantarilyado On-site Wala Metro Manila (Lugar no sineser- 13.3 4% 41% 55% bisyuhan ng MWSS) lbang mga lungsod at lalawigan 63.0 0% 88% 12% Nasyonal 76.3 1% 74% 25% Pinagkunan: ADB, 2001 Sanitasyong 'on site' = kubeta, poso negro at iba pa. Ang mga luma nong sistemong ito'y nagdudulot ng ng dumi. Ang walang pinipiling pogtapon nang di- limitadong serbisyo so mga pamahayan sapagkat ang goanong nagamot no mga tubig-konal, pusali at kanilang network ng mga alkantarilya ay nasesentro banlik ay masama ang ibinubunga so kalidod ng sa mga distrito ng kalakalan sa kabayanan at nitong tubig at pampublikong kalusugan1. nakolipas no mahigit no pitumpung taon ay babahagya lamong ang pag-unlad. Ang mahihirap sa lungsod ay nananotiling di nakakakamit ng mga serbisyong pansanitasyon. Ang kawalon ng alkantarilyado at iba pang mga Ang mga network sa alkantarilya ay hindi serbisyong pansanitasyon ay nog-iiwan sa mga nakararating sa pook ng mga dukha sa syudad at naninirchan sa mga lungsod ng kakaunting opsiyon sa pinaninirahan ng mga iskwater no natatagpuan para sa ligtas na pagtotapon ng dumi. Ang di- sa karamihan sa mga lungsod sa Pilipinas. At ang mohihirop na mga sombohoyang panlungsod ay mga naninirahan dito ay bihirang may sapat na tumugon sa pomamagitan ng pagpapatayo ng kani- esposyo o solopi upong mokapagpagawa ng kanilang pasilidad na ponsanitosyon. Ang pina-flush pansariling pasilidad tulad ng poso negro. May (o binubuhusong) mga kubeta ay popular sa ibinigay na mga palikurang komyunal sa ilang lugar Pilipinas, at ang karamihan sa mga sambohoyan ay na may malaking populasyon na mahina lamang kinokonekta ang kanilang kubeta sa mga pribadong ang kita, ngunit kalimitang kakaunting bahoy poso negro. Maroming mga pribadong pagpapatayo lamong ang nopaglilingkuran nito at bihirong ng mga pabahay ngayon ang may maliliit na napamamahalaang mabuti. Sa halip nito, karamihan nagsasariling network para sa alkantarilya, na so mga mahihirap sa lungsod ay umaasa lamang nagseserbisyo so mga naninirahan so loob ng sa maruruming mga kubeta, a kaya'y dumudumi kanilang nosasakupan, at sa pamamagitan ng mga kahit soan. Tinatoya so isang ulat kamokailan ng MWSS no 60% so dumi ng polusyon sa llog Posig at Laguna de Bay ay nagmumula so mga poso negro at itinatapong dumi ng bahay. 6 PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON Mga Sistema ng Poso-Negro Paggamit: ang isang poso negro ay isang istrukturang sementado na pinupuno ng tubig no ginowa upang kolektahin at sa isang bahogi ay gamutin ang pusoling goling sa mga kasilyas (tae at ihi). Kapag nai-flush ang kasilyas, ang dumi ay umaagos sa isang tubo sa itoas ng poso-negro. Naiipon so ilalim ng tangke ang mga buo-buong at matitigas na bagay tulod ng toe, somontalong ang mga likido ay dumadaloy bago umopow sa isong sistema ng disposal. Sa tinagol-tagal ng ponahon, ang baktirya sa loob ng poso negro ay lumulusaw sa mga bogay na organiko, kaya nga, mas malaki ang tangke at hobong mos moroming partisiyon, higit na mabuti ang maibibigay na poggomot sa dumi. Gayunpaman, goono man kahusay ang poggamit ng poso-negro, maging ang mga solido sa loob ng tangke at ang likido no umoapow mula rito ay nagtatoglay ng nokapipinsalang mga mikrobyo ot dahil dito, ay mga potensiyal na sanhi ng impeksiyon at sakit. Sa dahilang ito, ang umaagos no likido ay laging dapat no pakaingotan ang pagtatopon: sa pamamagitan man ng pagpabayang sipsipin ng lupa (malayo so pinagkukunan ng tubig) o pagpasa sa network ng alkontarilya. POSO - NEGRO Vent - Inlet AIR SPACE outlet soak-away or drainage CX ~~~~Liquid Effluenf SECTION Pagmimintina: Ang mga naloglog na mga solido ay unti-unting naipon sa ilolim ng poso-negro. Kapag ang banlik (sludge), o latak na putik ay umokupa ng 2/3 ng lalim ng tangke, kailangang ito'y alisin, kung hindi may peligro na ang dumi aytuluy-tuloy no lumabas sa tangke at umapaw sa palabosan nita. Ang bonlik ay mabaho, bosa at lubhang moraming mikrobyo, kaya dapat ay lagi na itong alisin so pamamoagitan ng mekanikal na pamamaraan (hal. sa paggamit ng vacuum tanker) bago dolhin sa isang inaprobahang lugar para sa paggamot ng banlik at lugar na pagtotapunan nito. Praktis: Dalawang klase ng poso-negro ang nakikita rito sa Pilipinas: pribadong poso negro na kumukolekta ng dumi sa mga kubeta mula so mga indibidwal na mga bahay-bahay; at mga poso- negrong komyunal na kumukolekta ng mga dumi mula sa mga kubeta sa bahay-bahoy, karaniwang sa pamamagitan ng isong maliit na network ng alkantarilya. Ang mga pansoriling poso negro ang pinakokaraniwan - kadalasa'y maliit, at may nog-iisong partisyon, no nabibigyan ng minimal na paggamot at limitadong imbakan ng banlik. Lubhang kakaunti lamang so mga pansoriling poso negrong ito ang regular na naolisan ng banlik, na nagpapababa sa lebel ng paggagamot no noibibigay, at nagpapasidhi ng panganib ng di-nogagamot na mga pusali at mga likidong dumi na napupunta sa kapaligirang lokol. Batoy sa 1975 'Code on Sanitation in the Philippines,' lahat ng mga pribodong poso negro ay dapot no poagusin ang kanilang dumi sa isang 'sub-surface absorption system' (o kaya'y ibang pamamaraan ng paggamot), ngunit ang tipong ito ng 'soak away' ay nangangailangan ng dagdag no espasyo at pamumuhunan, kaya karamihon sa mga sambahayan sa lungsod sa Pilipinas ay mos nagugustuhon pang ikonekta nang tuluy-tuloy ang mga dumi sa kanilang poso-negro so isong malapit na paagusan, kanal o lagusan ng tubig. PANLUNGSOD NA ALKANTAR LYADO AT SANITASYON 7 Pag-aaral sa mga Kaso Nitong 2003, ang WPEP ay nakatapos ng isang Pagbibigay ng mga rekomendasyon sa pag-aaral ng panlungsod na alkontarilyado at pagpapasimula ngsustinableatmalawakang sanitasyon sa Pilipinas. Pinagsama sa pag-aaral na alkantarilyado at sanitasyon sa Pilipinas. ito ang participatory community assessments (ginamit ang MPA)1 kasama ang pag-aaral sa mga kaso ng Kasama sa mga pag-aaral na ito ang mga halimbawa pitong panlungsod na alkantarilyado at sanitosyon ng mga modelo ng sanitasyon: sa limong lungsod sa Pilipinas. Ang mga layunin ng pag-aaral ay upang: * Mga pompublikong alkantorilyodo (tatlong kaso ng pag-aaral) * Alamin ang pagsasagowo ng iba't-ibang * Mga pansariling alkantorilyado na ponlungsod na alkantarilyado at pinaglilingkuran ang mga pagpapatayo ng sanitasyon. mga pabahay (dalawang kaso ng pog-aarol) * Suriin ang mga batoyan na dahilan ng * Mga palikurang komyunal sa mga lugar sa kanilang matagumpay o di-matagumpay lungsod na pinaninirahan ng mga may na pagsasagawa. mababang kita (dalawang kaso ng pag-aarol) Detaly. ng pag.aaral sa mga kaso Lugar Paniungsod Sistema Pamamahala Populasyong Saklaw ng no populasyon napaglingkuran Sistema* Lungsod ng Baguio 252,000 Pampublikong Alkantarilyado LGU 5,300 2% Lungsod ng Zamboanga 402,000 Pampublikong Alkantarilyado Water District 3,700 1% Lungsod ng Vigan 45,100 Pampublikong Alkantarilyado Water District 1,360 3% Lungsod ng Bacolod 429,000 Pansoriling Alkontarilyado LGU 1,030 0.2% Pansariling Alkantarilyado LGU 990 0.2% Lungsod ng Dagupan 130,000 Palikurang Komyunal LGU 308 0.2% Polikurong Komyunol LGU 204 0.2% *Proporsiyon ng napaglingkurang populasyong panlungsod Ang Metodolohiya para sa Participatory Assessments (MPA) ay nogbibigay ng palatandaan at kagamitan na makakatulong so mgo asesor (kosoma no rin ang pamayanan) na mosukot ong sustinabilidod at gamit ng serbisyo ng tubig at sanitasyong pompamayanon. 8 PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON 1. Pagkakaroon ng sanitasyon isang eksepsiyon, salomat sa donasyon ng JICA noong 1984 at nakapagpagawa sila ng isang planto ng Maliwanag no ang mga sistema sa pag-aoral poggamot so pusali at muling naisaayos ang ilang ng koso ay nogkoroon lomang ng kakaunting epekto bohogi ng network so alkantorilya. Mula niyon, ang sa pogkakoroon ng sanitasyon. Nasosaklaw lomang pomaholoang lungsod ay nogpondo ng patuloy na nito ang isang bahogdan ng kanilang punong mga pagpapabuti at rehabilitosyon, at nagbunga ng 30% lungsod at napaglilingkuron ang di-goonong dagdag sa bilong ng koneksiyon sa alkantarilya. malaking proporsiyon ng populosyon ng lungsod. Gayunmon, sa kobila ng mga pagsisikop no ito, ang serbisyong residensiyal ay nanatiling napakababa (2%). Apot sa mga kaso ng pag-aaral na ito ay kasangkot ang dolawang nagsosariling Ang pananoliksik na isinogawo ng MPA sa mga alkontarilyado sa Lungsod ng Bacolod na moliliit' na pamoyanan sa loob ng mga lugar na nagseserbisyo sa pagpapatayo ng mga pabahoy, nopoglilingkuran (tinganon and Larawan 1) ay na ang bawot isa ay moyroong 200 kobohoyon, nagpapakita na, karaniwan, 92% ng mga bahay- samantalang ang dalawang polikurong komyunol bahay ay mayroong tubig no de-tubo o kaya sa mga sa Lungsod ng Dagupan ay ginagamit ng mga 40- pansariling posilidod ng tubig, somontalang 82% 60 sombohayon. Ang totlong pompublikong ay nakagagamit ng mga posilidod sa sonitasyon. alkantarilyado ay sumosaklow ng mololoking lugar, Ang panlipunan at pangkobuhoyong dotos nito ay kasama na ang maloking bilong ng mga ari-ariang nagpapatunay na ilan sa mga woaong suplay ng komersiyol, ngunit moging ang mga sistemang ito tubig ay mga pomilyang pangkaraniwan ang ay naglilingkod lamang sa kulang pang 3% ng pomumuhay na nakikibahagi ng kanilong suplay ng kanilang populosyong panlungsod. tubig sa kanilang mga kapitbohoy, somantalang ang mahihirap na mga sombohayan2 ay sila lamang ang Ang mga sistemong ito na pinag-aralan ay wolang pasilidod sa sonitosyon. lpinahayag din ng nogkoroon lomang ng kaunting paglawok o pog- MPA na, kahit so mga sistemang kopitbahoyan no unlad sa buong buhay ng mga ito, at kadalosa'y may mga serbisyo sa sonitasyon, isong maka- nogogagamit nang lubusan o kaya'y so sukdulan hulugang proporsiyon ng pamayanan ay pa ng kanilang kapasidod nitong nakaroong mga namuhunan sa pogpopogowa ng mga pribado/ toon. Ang alkantarilyado sa Lungsod ng Baguio ay pansoriling poso negro. Larawan 1 Pagkakaroon ng mga Serbisyo sa Alkantarilyado at Sanitasyon 100% 80% - -_ Walang Sanitosyon 60% * Mga kubetong walang disposol 40 - ^* * * * Palikurong komyunal 40% - O1 1 1 * _ _ _ _ - - _ El Pansoriling poso negro 20 _ I I _ _ _ _ Alkontnrilyodo 20%- tI -l __|i ii_ 0% o "':T '0 a, 0 ol C 00 'C 0 5) eCN 0) C > >*~~~~~~~~a 0 * J m co 0) ° Dr 6 c co m( i : o0 Alkantorilyado Alkantorilyado Alkontorilyodo Alkontorilyado Mga polikuron ng Baguio Zamboonga Vigon Bacolod ng Dogupan Pansinin: Mgo 'kubetang walang disposal' - binubuhuson o pina-flush no kubeto no wolong poso negro o hukay (walong tapunan ng dumi at moruruming likido) 1 Dalowong komunidod ang pinag-arolon so bawot lugar (5) ng pononaliksik. 2 'Mahirap' ayon so pagbibigay-kahulugan ng mga kalahok mula so proseso ng MPA. PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON 9 b., Ang Pilipinas ang isa na so may pinakamabobang kabohogi ng tubig bawat too so Timog Silangang Asya. Ang wolong pokundongong pogtotopon ng di-ginamot na moruming tubig ang siyang lalong nakapagpapobawas ng mapagkukunong suplay ng tubig. Napog-usopon sa tolakayan ng grupo na ang Itinakdo ng Metro Zamboonga Water District ang mahihirop na sombahayan ay walong nagagamit singil sa alkantorilyodo sa 50% ng singil sa tubig at na mga serbisyo ng sonitosyon dohil sa mga 99% ang kanilang koleksiyon, na dahilan upang sumusunod: lubusong mobowi ang halaga ng operosyon at pagmimintina nito (O & M). Lahot ng ibong mga * Di-tiyak na karopatan/titulo so lupang sistemoa ysumisingil ng taripong "flat rate" (o zero), tinitirahan (nalilimitahan ang sumisingil ng mos maboba sa mga gastusin nito, at pomumuhunan maging ng mga residente umaosa sa mga tulong na salopi mula sa LGU, o at tagopagbigay ng serbisyo). pinamamahalaon kaya ng isong Water District, na * Matoos na hologa ng mgo serbisyo binabawi ang pagkokagastos sa sanitasyon mula (lolung-lolo na ng boyod sa koneksiyon). sa kita sa suplay ng tubig. * Kulang na espasyo para so mga posilidad (walong poglolagyan ng mga poso negro, 3. Pagsasaayos na institusyonal walong daanan ng linya sa alkontorilya). * Lokosyong pagilid (sa ibaba ng punong Ang mga sinuring pampublikong alkantarilyado linya ng alkantarilya, sa mga dalisdis ay pinomamahaloan sa lebel ng lungsod, maoring [slopes] na lubhong motarik para sa mga ng gobyerno ng lungsod o ng Water District, alkontorilya). samontolong sa mas maliit no alkantarilyado at sanitasyon ay pangkalahatang pinamamahalaon 2. Pagtataguyod sa pananalapi ng LGU, gaya ng Sangguniang Barangay, ' o iba pang uri ng asosasyon ng mga residente. Wala ni isa man sa mga kaso ng pag-aaral ang mayroong dapot boyarang kapital o pamumu- Ang mga Water District at LGU ng lungsod ay hunan, dahil sa mga alkontarilyado at sistema ng nagkokaloob ng serbisyo sa bayan sa ilulim ng sonitasyon ay kung hindi man mahigit no iba't-ibong mga kondisyon. Ang mga Water District dalawompung toon na, ay buong-buong ang namomahala sa ilalim ng regulasyon ng pinondohan ng gobyerno (o sa grant). Sa kabila gobyerno, ngunit karaniwang walang natatanggap nito, iisa lamong sa mga koso ng pag-aaral na ito na pondo, kaya umaasa na lamong sa mabisong ang moyroong sapat na kita upong mosogot o pamamahala ng kanilang sistema sa tubig at mapunan ang mga gostos sa operasyon at alkantarilya upang kumita. Bilang resulta, pagmimintina nito (O & M). I Ang barangay ang pinakamaiiit na yunit na administrotibo sa Pilipinas (20-100 barongay bawat lungsod). 10 PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SAN TASYON Kasunduan sa Koleksiyon ng Taripa sa Lungsod ng Baguio Sa Lungsod ng Baguio, ang Public Utilities & Safety Office (PUSO) ang siyang nomamahala sa mga aspetong teknikal ng alkantarilyado. Ang paniningil at koleksiyon ay isinasagawa ng Tanggopon ng Ingot-Yaman, samantolang ang City Accounting Office ang siyang namamahala sa mga pagbobayod at pogkekwenta. Noong 1995, ang Gobyerno ng Lungsod ng Baguio at ang Baguio City Water District ay nogsipaglagda sa isang Memorandum of Agreement (MOA), na kung soan ang Water District ay mogdaragdog ng singil so alkontorilyado so singil ng tubig para sa mga may koneksiyon sa alkantarilya, at ibobalik ang kita ng alkantorilyodo sa Gobyernong Lungsod. Ang singil sa alkantarilyodo ay itinakdang 60% ng singil sa tubig, at ang Water District ay totonggap ng boyad sa koleksiyon na katumbas ng 10% ng kita sa alkantarilyodo upang mokobayad so mga gostos na administratibo. Sa kasamoang-palad, bago ang implementasyon, dali-doling pinagpasiyahan ng Water District na kulang ang kanilong bayad para sa koleksiyon, at di natuloy ang kasunduan. Dahil hindi makasingil batoy sa aktuwal na gamit ng tubig, gumagomit ang LGU ng isang pirmihong boyad (flat rate) para sa taripa ng alkantarilyado (batay sa karaniwang gamit ng tubig sa apat na kategorya). Gayunmon, walang epektibong pogpaparusa sa di-pagbaboyad ng kinakailangang bayaran sa poggamit ng alkantarilyado at kulang sa 25% ng gastos ang nabawi noong 2001. Ang Tanggapon ng Ingat-Yaman kamakailon lamang ay nogdeklara na ang mga kostumer na komersiyal ay hindi makokakuha ng konilang business permit honggang hindi nila nobaboyaran ang konilang tounang boyad so alkantorilyado ngunit mukhang wolang goanong epekto sa kito hanggong ngayon. Mula so EDCOP 2002 L LY .1. ! '- : I , , C_ ' '~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~j I , 9 C jj(r C 1~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~,, s,- i c ri .,,tz Gawaing pangkapaligiran Kaso ng pag-aaral Paggamot Pasilidad sa paggamot Disposal Disposal Pag-iksamin sa pusali ng bonlik ng moruming ng maruming likido likido Lungsod ng Baguio Buo Plonta ng paggamot sapusali Patuyuan llog Meron Lungsod Zamboanga Wala Wala Wala Inaanod sa dagat Wala Lungsod ng Vigan Bahagya Poso negrong panlahat Wala llog/bukid Wala Lungsod ng Bacolod Bahagya Poso negrong panlahat Wala Sapa Wala Bahagya Poso negrong panlahat Wala Bukas no daluyan Wala Lungsod ng Bahagya Poso negro Wala Lupa Wala Dagupan Bahogya Poso negro Wala Lation Wala gumagamit ang Water District ng sopistikadong 4. Sustinabilidad ng kapaligiran sistema para sa pagtakda, pagkwenta at pagkolekta ng taripa, at maingat na pagmonitor so mga Malaking problema ang sustinabilidod ng gowain at gostusin. Sa kobilang banda, ang LGU kapaligiron. Ang alkantorilyodo ng Lungsod ng ng lungsod ay nakakotanggap ng molaking pondo Baguio lamang ang tanging koso ng pag-aaral na sa gobyerno bukod so kanilong lokal na kinikita/ moayos na naitotapon ang naipong maruruming rentas, ngunit koraniwang walang nakoloang tubig at pusali. Salamot sa kagandahang loob ng badyet para sa alkantarilyado o sanitasyon, at JICA sa ipinagkoloob na tulong, ang planta ng walang nakatalagang touhan ng sonitasyon. paggamot so pusali ng Lungsod ng Baguio ay Pinaololola ng sitwasyon ang pagsasama ng nakapaglolobos ngayon ng ginamot na moduming ponanolapi sa alkantarilyado at sanitasyon sa tubig (effluents) no moaaring itapon sa pananalapi ng iba pang tanggopan ng gobyerno, pinakamalapit na ilog, at may mga pangpakopal na nagpopohirop lang so pagbadyet at pagplano at patuyuan ng bonlik na mapagkukunan ng mga ng mga serbisyo sa sonitosyon. solido na magogamit na patoba sa pagsasoko. Ang maliliit na LGU ay mas hindi gaanong Ang iba pang sistema sa pinag-aralang kaso ay nagtagumpay sa pamamahala ng alkantarilyado at hindi nagsasogawa ng paggamot sa pusali maliban sanitasyon. Karoniwan, napokoliit ng kita nila mula na lamang so limitadong poggamot at pogtanggal sa konilang mga sistema, walong gaanong pondo ng mga solido na galing sa mga poso negro, at sa panig ng gobyerno, walang tauhan sa sanitasyon walong mga posilidad upang maging ligtas ang at limitado ang kakayahong teknikal. Kung kaya, pagtapon ng naipong banlik, o masusuri ang umoosa silo sa tulong mula sa lobos at kontribusyon kalidod ng maruming tubig ng poso negro na ng mga gumagomit kapag kinakailangon ng dumadoloy sa kani-konilang sistema tungo sa lokal pagkukumpuni o anumang rehabilitasyon. na mga daluyan ng tubig at kabukiran. 12 PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON 5. Kasiyahan ng tagagamit ng sanitasyon singil sa alkantarilyado ay napakataas para sa kalidad ng serbisyong ipinagkakaloob. Siniyasat ng MPA ang kasiyahan ng mga tagagamit sa ibinibigay na serbisyo ng Ang karamihan sa mga sambahayan sa bayan alkantarilyado at sonitasyon. Naisasolamin sa mga na gumagamit ng poso negro ay lubos na nasiyahan antas ng kasiyahan dito, bukod sa iba pa, ang at binibigyang-pansin ang maoyos na mga pasilidad nagagawa ng sistema, ang antas ng serbisyong na halos hindi kailangan ng pagmimintina, ipinagkakaloob, at ang halaga ng serbisyo. Ang somantalang ang mga koneksiyon sa alkantarilya may pinakamatoas na antas ng kasiyahan ay ay inaakalang mohal at nangangailangan ng nagmumula sa mga tagagamit ng alkantarilyado madalas na pagmimintina. Ang tanging bagay na ng LGU no may malaking tulong na salapi ng hindi maganda so mga poso negro ay natagpuan gobyerno, somantalong ang may pinakamobobang sa mga taong nakatira sa mga lugar na mas malapit antas ay so mga tagagamit ng palikurang/kubetang sa gilid/baybayin: ang mga maralitang-lungsod na komyunal. Parehong ang mga mahihirap at di- nasa mga tobing-ilog at kapitbahayan sa mahirap na sambohoyan ay nagsibanggit na dalampasigan na ang matoas na lebel ng tubig ay umaasa sila sa matoas na pamantoyan ng serbisyo madolas na nagsasanhi ng pagbobora, at ang mga kapag nogbaboyad sila, at ang mga kostumer/ sambahoyan na nakatayo sa mga matatorik no kliyente ng dalawang Water District na namomahola dalisdis, na nagpapahirap sa pagtayo at pagmintina sa alkantarilyado ay naghayag na ang kasalukuyang ng mga poso negro na nakasasapat ang laki. t~~~~~~~~~~ Ang mga pampublikong kubeta no inobserbohon ng mga grupo so pag-aaral ay bihirang maayos, kayo hindi nakapogtatakang ong mga gumagomit nito ang lobis no hindi natutuwo soi serbisyo. PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON 1 3 Mga Batayan ng Tagumpay 7 ~~~~~~~~~~~~~~~ 7..~~~~~~~~~~~~~~. ..'- '1 . ~~~~v t L. . _ p. -- ~ ~ ~ ~ ~ *'- - , MI v . Patuloy no makakaosa ng kita mula so turismo ang Lungsod ng Baguio, salamot sa tulong-panlabas at subsidies. Ano ang gagawin ng ibang siyudad no hindi kasing-palad? Dahil walang gaanong mga benepisyo o impak * nagsasarili/autonomong pamamahala no nakamit so alkantarilyado at sanitasyon no (politikal at piskal) sinusuri ng pag-aaral ng WPEP di-maiwasang suporta mula so lokal no pulitiko mailimita ang mga positibong leksiyong natututunan, gayunpaman, lumabas so pagsusuri So karamihan ng mga kaso, mga lokal no ang mga karaniwang "batoyan ng tagumpay" so: opisyal ng gobyerno a tauhan ng Water District ang namamahala so alkantarilyado at sanitasyon, no mga itinalagang yunit ng sanitasyon (may may iba't iba pang gawain at responsibilidad, at kasanayang tauhang teknikal at hiwalay walang gaanong panahon a insentibo para no badyet so sanitasyon) mapahusay ang pagkokaloob ng serbisyo so 1 4 PANLIJNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON sanitasyon. Ang pagtatag ng isang yunit ng sanitasyon Mga Pangunahing Pamigil na binubuo ng may kosanayang mga touhan, na ang pongunahing responsibilidad ay ang mobisang Ang kodohupon so mga kuwento ng pomamahala ng alkantorilyado at sanitosyon, ay panonagumpoy ay nagsasalamin ng malalaking malinow no mokakatulong sa pagkamit ng togumpay. problema so sektor ng sanitasyong panglungsod Gayunpomon, ang maliliit no sistema ay madolong sa Pilipinos. Ang mga pangunahing pamigil na na makayanan ang pag-empleo ng touhang kinilola ng pag-oaral ng WPEP ay kabilang ang mga espesyolisto sa sanitasyon. Sa halip, nongongailangon sumusunod: sila ng suportang propesyunal at pagmonitor, na so ngayon aywola pa so koromihan ng mga lungsod at limitadong kohilingon pora so mga bayan sa Pilipinas. alternatibo sa poso negro (ang mga gumogomit ay kontento na sa kanilang Ang kahalagahan ng nagsosariling pomamahala mga sistema) ng suploy ng tubig at serbisyo ng sanitasyon ay kinilala kakulangan ng opsiyong makalago so na nang lubuson, bilang pinakapunong diwo sa pananalapi pora sa pagpaayos ng pagbuo ng mga Water District. Ang kaloyaang sanitasyon sa boyan makapagtakda ng taripang cost-reflective na mababang koolaman sa matinding maoasohong kumita, upang mogomit ang kinikitang epekto sa kalusugang pangkapoligiran ng ito ayon sa mga prioridad ng pagpotakbo at pagsasa- kasolukuyang kaayusan ng sanitasyon istrotehiya, ay maholaga pora sa mabisang hindi mabisang pagpopotupod ng mga pamamahalang pinansiyal ng serbisyo sa sanitasyon. regulasyon so sanitasyon o mga singilin Ang detalyado at transparent na accounts so sa mga gumagamit sanitasyon, batay so tumpak no sistema ng paniningil kompetisyon mula sa suplay ng tubig sa at pangongolekta, ay makolilikho ng isang boyan (sa pagpopondo, pinagkukunan ng mahigpitang tuan so pogbawi ng gastusin at, kung suplay at suportong pulitikal) potitibayin pa ng isasagawang regular na pagmonitor, makakopagganyak ito ng episyenteng pomamahala. Mayroon ring mga pamigil na pang-institusyon. Sa kasalukuyon, hindi kayang mokopagbigay ng Mahalaga ang suportong pulitikol so pogtutustas episyenteng serbisyo sa sanitasyon ang LGUs. ng bagong mga pasilidad sa sanitasyon, at pati sa Kulang sila sa kakayahang teknikal, at pinatatakbo pagsusustina ng mga ito. Alinman so mga lokal no ng mga hinalal no opisyal na may malaking awtoridad o Water District ay walong pinang- kadahilanon upang ponatilihing mababa ang mga hahowakong kapital o ari-arion upang matustusan toripa at mamahogi ng pondo so iba pang mas ang mahal na sistema ng alkantorilya o pasilidad popular na gawain. Waring nagpapakito ng ng paggamot so pusali. Kaya, nakasalalay ang alternatibo ang Water Districts, sa togloy nitong malakihang pagpaayos ng sonitasyon sa maselong pagsasarili at may mohigpit no pokus sa kahusayan pagsasama ng pagpopondo ng gobyerno, tulong- ng pagpapatokbo at pagbawi sa gastos. Sa panlabas at ang pcgtaos ng singil sa mga kasamaang polad, ang hindi nababagong mga gumagamit. Ang paglikom sa mga pondong ito at tuntunin sa pananalapi ng gobyerno ay nag-iiwan pagpatupad ng mga repormong kailangan upang sa mga Water District ng ilong insentibo lamang masustina ang pamomahala ay nangangailangan para mamuhunan alinman sa serbisyo ng ng maingat na negosasyon at mainam na sonitasyon o improstraktura sa mga lugar no kooperasyon sa pagitan ng mga lokal no mababa ang kita, na talagang maglilimita sa tagopogtaya (stakeholders), lolo na kung ang hinalol kanilang abilidad no magkaloob ng mga serbisyo na mga opisyal ay sensitibo so mga alalahanin so sonitasyon sa mga maralitang taga-lungsod. kaugnay sa mga singil o taripa. PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON 15 Mga Kongklusyon May kakaunting optimistikong kongklusyon na pulitiko, kung kaya laging natatalo sa paghingi ng moaring mailarawan mula so pagsusuring ito ng pondo at mga pagkukunang kagamitan. Ito ay panglungsod na alkantarilyado at sonitasyon sa pinatutunoyan ng mga pinag-aralang mga kaso na Pilipinas. Ang matatanda nang sistema ng anghaloslahataykulangsa pondo atsuporta. Ang pampublikong sanitasyon ay nagkakaloob ng ilang pananagumpay na nakasama rito ay may serbisyo sa ilang minorya, samantalang ang mga kinalaman sa malaki-laking alkantarilyado, kung maralita sa lungsod ay nananatiling hindi sapat ang saan ang mga monedyer ay may sapat na pondo sanitasyon. Kinumpirma ng palahok (participatory) upang magtayo ng sariling mga yunit ng sanitasyon, na pagtataya na karamihan so mga sambahayan na may kanya-kanyang mga pagkukuhanan at na hindi mahirap ay namuhunan sa ponsariling/ badyet. Gayunpaman, malinaw din dito na ang pribadong pasilidad ng sanitasyon, at kontento na parehong 'nagsasariling' alkantarilyada at sa kanilang mga simpleng sistema ng poso negro, palikurang komyunal ay maaring gamiting opsiyon sa kabila ng mga alalahaning panlabas tungkol sa sa sanitasyong panlungsod sa maliitang saklaw, panganib sa kalusugang pangkapaligiran na basta totohanan ang pangangailangan, at maaring maiuugnay sa di-sopot na poggamot ng banlik at itatag ang isong sustinableng lokal na hindi maayos na pagtopon ng dumi ng poso negro. pamumuhunon at pomamahala. Hindi napopansin ang mga karaniwan nong Hindi isong kalabisan no ipahoyag na malawak solusyon sa umiiral na kologayan. Tila bantulot sa ang problema sa sanitasyong panlungsod sa pogbayad ng serbisyo sa pampublikong sonitasyon Pilipinas. Ito ay nongangailangan ng maingat no ang mga kabahayan sa lungsod kopog nakita nilang pogtarget ng mga limitadong mapagkukuhanan at kaunti lamong ang dipirensya ng kanilang mga ang mas incremental na pamoraan sa pagsasaayos pribadong pasilidod, na nag-iiwan no lamong sa ng sanitasyon. Napakahologa ang mababang mga tagabigay ng serbisyo ng kaunting insentibo holaga ng mga teknolohiya sa sonitasyon kasabay upang momuhunan nang maloki sa pogtotog ng ng pagkakaloob ng pinabuting mga serbisyo so malowokang alkantarilyado. Ang kawalon ng maliliit na bayan, na gumagamit ng mga aksiyon so kolagayang ito ay mongangailangan ng "pamaroang pangkapitbohayan" upang mapalakos mos malawakang koalomon sa mga problema no ang lokal na pogkakasunduan at kohilingon. sanhi ng kokulangan ng paggamot sa pusali at Kailongan din ng mas molakos no suportang lokal maruming tubig, at mas moroming opsiyon para sa at nasyunal so pagpapaayos ng sanitasyon sa teknolohiya so sanitasyon na mababa ang holaga, pamamogiton ng mga nakatalagang mga yunit ng at ang paggomit ng mga pamoroang mas sonitasyong lokal, moipatutupad ang mga makatutugon sa mga kahilingan so implementasyon. regulasyon at estrotehikong pagpaplano. Lubhong kailongon ang mas malaking pagpopondo ng Madalas na ang serbisyo so sanitosyong gobyerno, lalo na para sa pagkokaloob ng mga ponglungsod ay isinasama sa suploy ng tubig, at serbisyo sa sanitasyon para sa maralitang lungsod, sinusuployan ng iisang nagkokaloob (provider). na hanggang ngayon ay pinagkakaitan ng serbisyo Ikinalulungkot no ang mga serbisyo sa sanitosyon sa pampublikong sanitasyon at hindi makabuo ng ay hindi masyadong pinagkakoabalahan ng mga mga solusyong pansarili o pampribado. 16 PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON Mga Rekomendasyon ^~~~~~~~~~~~~~~- to.' ,,\ ~A; ,#-- ;;\ -t PANLUNGSOD NA AKANTARILADO AT SANITASYON 1 7 1. Pamumuhunan sa pagpapahusay ng koneksyon so suplay ng tubig ay mabisang parusa sanitasyong panlungsod laban sa di-pagbaboyad. Gayunman, gaya ng nakita sa kaso sa Lungsod ng Baguio, ang Ang pangunahing problema ay lubhong nagbibigay ng serbisyo sa tubig ay hindi laging magastos ang pagpapahusay ng sanitasyong pumapayag (o kayang) kumolekta ng singil sa panlungsod, at maliit lmamng ang market sa mga sanitasyon. Bukod pa riyan, habang may malalakas serbisyong ito. Karamihan sa mga gumagamit ng na mga sinerhiya sa pamamahalang pinansiyal, ang mga poso negro ay hindi naman mahihirap na mga mga serbisyo sa sanitasyon ay nangangailangan ng sombahayan sa mga lungsod, na di nogbabayad naiibang kagalingan at kakayahan para roon sa mga ng kohit anong pagsingil sa sanitasyon. Dahil dito kinakailangan sa pagsuplay ng tubig, at sa ganyang ang mga nagbibigay ng serbisyo sa sonitasyon ay paraan ay makikinabong sa pagkakapamahala rito nawalan ng malaking bahogi ng kanilang ng isang yunit na nagsasarili. pagkakakitaan. Dahil sa katotohanang ang mga LGU ay siyang Ang mga lubhong malaking populasyon ng mga may panghuling responsibilidad sa mga serbisyong sambahoyang panlungsod ay bihirang may espasyo sanitasyong panlungsod, at ang kahalagahan ng o mga kondisyon ng lupaing kinakailangan para sa lokal na suportang pulitikal, nirerekomenda na mga patuyuan (drainage fields) ng mga poso negro panatilihin sa LGU ang pongkalahatang kontrol sa na siyang ipinag-uutos ng batas. Gayunman, hindi kanilang mga serbisyong lokol. Gayunman, hindi makatotohanang asahang ang libu-libong mga ito nangangahulugan na ang mga LGU ay dapat sombahayang ponlungsod ay tigilan ang paggamit maging tagapagbigay ng serbisyo. Kailangang ng kanilang mga ponsariling poso negro, dahil magtatag ang mga LGU ng mga yunit ng sanitasyon lamong sa pinaniniwalaan ng iba na ang duming upang momonitor at maisaayos (sa mga lungsod), goling sa mga poso negro ay mapaminsala. Ang habang ipinakokontrata sa iba ang mas maraming mabilisang pagbabago sa anyong ito ay serbisyong pangsanitasyon hanggat maoari, kasama mangangailangan ng mahahalagang katibayan ng na ang paniningil at koleksiyon ng dapat boyarang panganib sa kalusugang pangkapaligiran na serbisyo ng alkantarilyado at sanitasyon; ang mga maiuugnay sa kasalukuyang mga sistema ng poso serbisyo sa pag-aalis ng mga banlik at paglalagay negro, upang mahawan ang landas para sa ng gamot dito; at pag-iksamin ng dumi. Ang isagagawang mga pagbabawal laban sa pagtatapon kapakinabangan ng pag-uugnay ng mga singil sa ng di-sapat na nagagamot na mga dumi. Hangga't tubig at sanitasyon ay nagpapohiwatig din na ang hindi nadaragdogan ang kaalaman tungkol sa mga LGU ay dapat bigyang-sigla at tulungan ang ponganib sa kalusugang pangkapaligiran, magiging mga nagbibigay ng serbisyo ng suplay ng tubig na lubhang mahirap na mahimok ang mga mamamayan magtatag ng mga yunit ng sanitasyon (o makipag- sa Pilipinas o diii kaya ang mga kinatawan nitong ugnay sa ibang mga tagapagbigay ng serbisyong politiko, na lalong maraming pamumuhunan ang pangsanitasyon) kailanma't kailangan. kinakailangan sa sanitasyong panglungsod. 3. Mababang halagang mga pasilidad Isang higit na praktikal na solusyon ay ang ng sanitasyon para sa mga moralitang- pasimulang singilin ang mga gumagamit ng poso negro Iungsod sa kanilang mga itinatapong dumi (base sa prinsipyong "dapat magbayad ang nagdudumi"), at saka gamitinr ang kita nito upang mapabuti ang koleksiyon ng banlik Karamihao sa populasyong panituyngsod ay may at dumi, at mga pasilidad sa panggagamot. Ang sapat ra serbisyong paigsanitasyoa , kahit a a ang pagsang-ayong pulitikal at mabisang pamamahalarg mga serbisyong ItO sa kasalukuyar ay kularg sa buwissa pangkapaligirang iyan ayymagiging mhirap nararapat na paggagamot o pagtatopon. . ia, Gayunman, karamihan sa mga mahihirap sa ngunit kung magtatagumpay, ay makalilikha ito ng lyungsod garahan sa mga dukha a malaking kahilingan para sa pinaghusay na serbisyong Iuangsod no ahaninirahag sa pook rig mga dukha at pangsanitasyon. So Maynila, ang mga sambahoyang sa mga pabahay so mga iskwater sa buong Pilipinas walong koneksiyon ng alkantarilya ay moyroon nong ay wala riyang mga serbisyong pangsanitayong 10% buwis-pangkapaligiran (environment tax) na Ang mlhihirap sa lungsod ang nagpapasan rg dinagdag sa kanilang singil sa tubig, no mokatutulong kalakihan so gastos na pangkapaligiran at so pagpopondo upanig mapahusay anig libreng pangkalusugang bunga ng di-sapat na sanitasyon, paganggal ing dumi sa mga paso negro at pag-aalis at dahil dito, ang pinakapangunahing prioridad ng b gnlik nito. para sa sektor ng sonitasyong panlungsod ay ang pagbibigay ng serbisyong pangsanitasyon so mga 2. Mga modelong pamamahala sa mahihirap na grupong ito. sanitasyong panglungsod Yaong mga walang pasilidad para so sonitasyon Lubhang matagumpay ang mga paniningil sa ay bihirang may sapat na espasyo o may sanitasyong panglungsod, kung dinaragdag ito sa karapatang legal upang mapoyagang gumawa ng singil sa tubig, dahil so ang paniningil ay moaoring mga pansariling poso negro, kaya man nilang iugnay sa konsumo ng tubig, at ang paglalagot ng magpagawa nito o hindi. Karamihon din ay 18 PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON kinukulang sa maaasahang suplay ng tubig no pribodong pabahay ay mabuting mga halimbawa kinakailangan upang maibuhos ang dumi sa isang ng mga solusyong pongmagkakapitbahay, at network ng alkantarilya. Ito ay nag-iiwan ng kaunti pinatutunayan na may pangangailangang pribado lamang na dagliang opsiyon para sa pagpapabuti para sa alkantarilyado. Ang mgo sistemang ito ay ng sanitasyon maliban sa mga palikurang komyunal. may potensiyal na maisama so malaki-laking mga Ang mga leksiyong natutuhan mula sa mga pag- sistemang panglungsod o mapagbuti sa aaral na ito ay nagpapayo na ang mga palikurang pamamagitan ng mababang halagang pasilidad komyunal ay maaaring maging matagumpay, kung ng paggamotsa pusali. Ang pagpapounlad ng mga inilagay ayon sa pangangailangan at kagustuhang teknolohiya na maaaring makapogpobuti ng mga magbayad na may matibay na pokikisangkot ng sistema ng indibidwal no poso negro at ang komunidad at ang pagtatatag ng masusustinahang pagsama ng mga ito sa mababang halogang mga pamamahala. Samantala, mahabo-habang network na alkantorilya ay makapagbibigay pagsisikap na pongmatagalan ay dapat no moituon ng lakas ng loob so lalong maraming sa pagsusulong ng maaaring umunlad na mga magkokopitbahay na piliin ang uring ito ng lokal mababang halagang mga sistema ng sanitasyon no sanitasyon. para sa mga mahihirap so lungsod, habang pinobubuti ang suplay ng tubig, ang karapaton so Ang mga solusyong pangmagkakapitbahay ay lupain at mga opsiyon ng maliitang pamumuhunan makapogpopahintulot ng isang mas papahakbang (micro finance) na makatutulong sa mga ponsoriling at maibabagay (flexible) na pomaraan sa posilidad so sanitasyon na umunlad sa mga lugar pagpapahusay ng sanitasyon, nong may progreso no moliit ang kita. depende sa mga pangangailangan at kakayahan ng bowat isang pagkakapitbahayon at ng mga 4. Mga solusyong pangmagkakapitbahay nagbibigay ng serbisyo. Nagbibigay rin ito ng sa mga problema ng sonitasyong isang pomamoroan ng mas mahusay na pag- panglungsod asinta sa mga pamumuhunang pangsonitasyon, kung kaya nga makatitiyak na ang mgo Ang isang pangmagkakapitbahay na paraan, na kapakinabangan ay makororating sa mga grupong kung paanong ang mga suliranin ng sanitasyong napagkaitan tulad ng mga maralitang-lungsod. panglungsod ay nalulutas sa antas ng lokal ay Ang papohakbang at inaasintang pagharap na ito makawawasak sa nopokalaking problema ng ay nakatutulong upong maipamahagi ang halaga pagpapabuti ng buong lungsod sa moliliit na bahagi ng pagbabayad ng mga pasilidad ng sonitasyon na mas madoling mapamahaloan. Ang mga sa mas mahabang panahon, habang ang epekto pangmagkakapitbahay na solusyon ay nanga- ng pagpapatotoo ng mga matagumpay na mga ngailongan ng magkakalahok na pagtaya sa mga sistemang lokal ay unti-unting nadaragdagan ang prioridad sa sanitasyon, ng mga lokal no NGO at bilang ng mga sambahayan na pumapoyag na grupong pangkomunidad ang namamagitan sa mga magbayad ng mga serbisyong pangsanitasyon. Sa grupong gumagamit at sa mga nagbibigay ng dakong huli, ang pinagsamong epekto ng mga ito serbisyo upang makagawa ng lokal na kasunduan ay maaaring makahikayat so gobyernong lokal at at pangangailangan sa pinagbuting mga serbisyo. nasyonal na ang pamumuhunan sa mga serbisyong pangsanitasyon ay kapwa mahalaga wr.n r.i .n1a :I:-I Irrq _ makaka- _ ol knciId- [o:al.--ku,ai.g gnagogn arni ., | I . I1 11 . I | | | | . : : . . . 2~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~, :_I I-1 Sanggunion ADB (2001) 'Water Supply & Sanitation Sector Profile: Philippines', Manila: Asian Development Bank Ancheta, C (2000) 'Urban Sewerage and Sanitation: 30 Years of Experience and Lessons', Manila: Water Supply & Sanitation Performance Enhancement Project - Phase I David, C (2000) 'MWSS Privatization: Implications on the Price of Water, the Poor and the Environment', Manila: Philippine Institute for Development Studies, Discussion Paper Series No. 2000-14 Mukherjee, N and van Wijk, C (2003) 'Sustainability Planning and Monitoring in Community Water Supply and Sanitation: A Resource Guide on the Methodology for Participatory Assessments (MPA) for CDD Programs', Washington DC: Water and Sanitation Program/ IRC International Water and Sanitation Center Robinson, A and EDCOP (2003) 'Urban Sewerage and Sanitation: Final Report', Manila: WPEP Pasasa lmat Ang mga naiambag ng mga kapwa manunuri sa Pilipinas at so lobas ng bansa, mga miyembro ng WPEP Project Steering Committee at Technical Working Group at mga kawani ng World Bank ay pawang nakatulong upang matiyak ang kalidad ng ulat na ito. 20 PANLUNGSOD NA ALKANTARILYADO AT SANITASYON r~~~~~~~~~~~mom i- S t--. 1-- ! 5' :1 W § 18 jf -ffi SPrograma sa Tubig at Sanitasyon li .il. Silangang Asya at ang Pasipiko * 4 . lX Jakarta Stock Exchange Building - _ Tower 2, 1 3th Floor JI. Jenderal Suderman Kav. 52-53, SCBD J 4PIJakarta 12190, Indonesia .Y ~ _- _Phone: (62-21) 5299-3003 4 1lW i' -_ ,S2 s F; Website: http://www.wsp.org www.wpep.org ,VW~~~~~~~~~~~~~~1 Ang Progroma so Tubig at Sanitasyon ay isang pandaigdigang tombalan upong makatulong sa mahihirap na patuloy no matomo ang pinagbuting suplay ng tubig at mga serbisyo sa sanitasyon. Ang mga katambal ng programa sa pagpopondo ay ang Gobyerno ng Australia, Belgium, Canada, Germany, Italy, Japan, Luxembourg, ang Netherlands, Norway, Sweden, Switzerland, at ang United Kingdom; ang United Nations Development Programme, at ang World Bank.