g]kfnsf ;+/lIft If]qx?df lbuf] ko{6g clej[l4 (STENPA) jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vf (ESMF) sfo{sf/L ;f/f+z राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षणकोष kf]i6 aS; g+= #&!@, v'dn6f/, nlntk'/, g]kfn a}zfv @)&& sfo{sf/L ;f/f+z != cfof]hgf ljj/0fM g]kfnsf] lbuf] cfly{s ljsf;df of]ubfg ug]{ dxTjk"0f{ If]qx?dWo] ko{6g Ps xf] . ;g\ @)!& df ko{6g If]qn] /fli6«o s"n u|fx:y pTkfbgdf $ k|ltzt of]ubfg u/]sf] lyof] eg] k|ltaif{ #=* k|ltztn] x'Fb} ;g\ @)@* df $=@ k|ltzt k'Ug] k"jf{g'dfg ul/Psf] 5 -jN8{ 6«fen P08 6'l/hd sfplG;n, @)!*_ . ko{6g If]qaf6 cfly{s ljsf; ug{ ;lsg] k|r'/ ;Defjgf eP tfklg g]kfn Pp6f sd vlr{nf] (Low Cost)ko{6sLo uGtJosf] ?kdf /xFb} cfPsf] 5 . If]qLo cf};tsf] t'ngfdf oxfF ko{6sn] ug]{ b}lgs vr{ Hofb} Go"g 5 . To;}n] g]kfnn] k|s[ltdf cfwfl/t ko{6gsf] ljsf; tyf pkof]u u/L o;af6 pRrtd nfe k|fKt ug'{kg]{ ;do cfPsf] 5 . k|s[ltdf cfwfl/t ko{6g (Nature Based Tourism) g]kfnsf] ko{6g If]qnfO{ cl3 a9fpg] Pp6f k|d'v ;fwg (Driver) xf] / o;n] ef}uf]lns, h}ljs tyf ;f+s[lts ljljwtfn] el/k"0f{ /x]sf] d'n'ssf] clåtLo jftfj/0fdf o; If]qnfO{ t'ngfTds tyf k|lt:kwf{Tds nfe k|bfg ug]{5 . o;} ;Gbe{df ljZj a}+sn] “g]kfnsf ;+/lIft If]qx?df lbuf] ko{6g clej[l4” (Sustainable Tourism Enhancement in Nepal's Protected Areas)gfds cfof]hgfnfO{ ;xfotf k|bfg u/]sf] 5 . g]kfn ;/sf/n] cfof]hgf tof/Lsf nflu /fli6«o k|s[lt ;+/If0f sf]ifnfO{ lhDd]jf/ k|fljlws lgsfo tf]s]sf] 5 . o; cfof]hgfn] g]kfnsf] k|s[ltdf cfwfl/t ko{6gnfO{ nlIft ub}{ k|yd ;d"x (First Batch) cGtu{t kfFrj6f ;+/lIft If]qdf uGtJo ljsf; tyf PsLs[t ko{6g ljsf; sfo{qmd ;dfj]z u/]sf] 5 . tL ;+/lIft If]qx? kxf8 tyf lxdfndf cGgk"0f{ / dgf:n', / klZrd t/fO{df alb{of, afFs] / z'SnfkmfF6f /fli6«o lgs'~h /x]sf 5g\ . o; cfof]hgf ljsf;sf] p2]Zo 5flgPsf uGtJox?df d"No l;h{gf (Value Creation), lbuf]kgf sfod / ko{6g If]q clej[l4 ug{ cg's"n jftfj/0f agfpg' /x]sf] 5 . cfof]hgfsf rf/j6f sDkf]g]G6 -v08_ 5g\ . sDkf]g]G6 -v08_–!M k|s[ltdf cfwfl/t ko{6g Joj:yfkg tyf ;xof]u nflu Ifdtf ljsf;, sDkf]g]G6 -v08_–@M k|s[ltdf cfwfl/t ko{6g ljljlws/0fsf nflu kx'Fr k"jf{wf/, jftfj/0fLo Joj:yfkg tyf ko{6g ;'ljwf clej[l4, sDkf]g]G6 -v08_–#M :yfgLo ;d'bfo tyf lglh If]qsf cfk"lt{stf{x?n] k|bfg ub}{ cfPsf ko{6g ;]jfsf] :t/f]GGtL / ;fd'bflos ;xeflutf ;b[9Ls/0f, / sDkf]g]G6 -v08_–$M cfof]hgf Joj:yfkg, cg'udg tyf d"Nof+sg . sDkf]g]G6 -v08_–%M e}k/L cfpg] cfkTsfnLg k|ltsfo{ (CERC) . @= jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vf (ESMF) sf] l;+xfjnf]sgM k|fs[lts tyf ;f+:s[lts ;Dkbfsf] lbuf] ;+/If0f ;'lglZrt ug{ / cfof]hgf sfof{Gjog cjlwdf k|lts"n jftfj/0fLo k|efj x6fO{÷Go"gLs/0f u/L o;sf] :jLsfo{ tx sfod ug{ cfof]hgf tof/Lsf] ?kdf jftfj/0fLo tyf 2 ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vf lgdf{0f ul/Psf] 5 . jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vfn] cfof]hgf lqmofsnfkx?sf] of]hgf th'{df tyf sfof{Gjogdf jftfj/0fLo tyf ;fdflhs PsLs/0f ;'lglZrt ug{ o; qmddf pkof]u ug'{kg]{ ljleGg ;fwgx? nufot o;sf r/0f, k|lqmof, sfo{ljlw tyf lhDd]jf/Lsf ;DaGwdf :ki6 dfu{bz{g ub{5 . pQm jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vf ljZj a}+ssf] jftfj/0fLo tyf ;fdflhs gLlt tyf g]kfn ;/sf/sf k|rlnt P]g lgod adf]lhd tof/ kfl/Psf] 5 . cfof]hgf ljsf;sf p2]Zo k|flKtsf nflu oL rf/j6f sDkf]g]G6 -v08_ lgwf{/0f ul/Psf] 5 . cfof]hgf cGtu{t klxnf] aif{sf] nufgLsf nflu oL sDkf]g]G6x?;Fu cfa4 u/fOPsf lgb]{zfTds (Indicative) pk–cfof]hgf lqmofsnfkx?nfO{ agfP/ s]xL glau|g] jf k5'tfpg gkg]{ (No Regret) lqmofsnfksf ?kdf lnOPsf] 5 . o; cGtu{t ljleGg ef}lts sfo{x? h:t}M a}slNks cGtk"0f{ rqmLo kbdfu{, dflb{ lxdfn dfu{, lgnlu/L dfu{, k|flrg g'g Jofkf/ dfu{ / 3fGb|'s–PaL;L– k'g lxn gd'gf ofqf nufot cGosf nflu lj:t[t cfof]hgf k|ltj]bg tof/ ug'{ /x]sf 5g\ . k"jf{wf/ sfo{x?df ljBdfg k|j]zåf/ ;'wf/ tyf yk rf/j6f k|j]zåf/ lgdf{0f u/L alb{of /fli6«o lgs'~hsf] kx'Fr a9fpg], k|j]zdfu{ ;x/ tyf nlIft uGtJox?df ko{6s ;"rgf s]Gb| :yfkgf, kmf]xf]/ Joj:yfkg ;'ljwf / ;+/lIft If]qx?sf] kx'Fr ;'wf/ ug]{ cflb lqmofsnfkx? kb{5g\ . o;}u/L, uGtJox?df Jofj;flos lqmofsnfkx? ;~rfngsf nflu cg'dlt hf/L ug]{ Joj:yf nufotsf lqmofsnfkx? ;d]t ul/g]5 . pNn]Vo jftfj/0fLo tyf ;fdflhs k|efj kfg]{ lqmofsnfkx?nfO{ lgif]w ul/Psf] 5 / To:tf lqmofsnfkx? cfof]hgfsf] sfo{If]qleq k/]sf klg 5}gg\ . cfufdL aif{x?df ul/g] lj:t[t pk–cfof]hgf lqmofsnfkx? ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?;Fu a[xt\ k/fdz{ u/L uGtJox?sf] k|fyldstfsf cfwf/df tof/ ul/g]5 . e}k/L cfpg] cfkTsfnLg k|ltsfo{ (CERC)÷sDkf]g]G6 -v08_–% nfO{ ;lqmo t'NofOPsf]df cfjZostf cg';f/ o; jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vfnfO{ cBfjlws jf ljlzi6 CERC-ESMF tof/ u/L ;fj{hlgs ug{ ;lsg]5 . 3 tflnsf !M k|sf/ / sDkf]g]G6 -v08_ sf cfwf/df d'Vo lqmofsnfkx?sf] lgb]{zfTds ;"lr v08÷pkv08 k|sf/sf cfwf/df d'Vo lqmofsnfkx? v08sf] p2]Zo v08 !M k|s[ltdf cfwfl/t ko{6g Joj:yfkg tyf ;xof]u nflu Ifdtf ljsf; pkv08 !=!M uGtJo cfof]hgf uGtJox?df ko{6g nufgL of]hgf PsLs[t ko{6g • ko{6g ;Defjgfsf] Joj:yfkg Ifdtf tyf ljsf; u'?of]hgf -cfO{l6l8kL_ gfds n}+lus ;dfj]zL Joj:yfkg tyf ;dGjo clej[l4 of]hgfsf] k'g/fjnf]sg tyf ljsf;, If]q lgwf{/0f of]hgf - ahf/Ls/0fsf nflu NofG8 hf]lgª Knfg_, eljiodf k|fKt x'g] gub k|jfxsf] ;dlGjt / PsLs[t k4lt jt{dfg d"No -l8l;Pkm_ k|0ffnLsf] :yfkgf / k|j4{g ug]{ . ;/f]sf/jfnfx?sf] Ifdtf ljsf; . • ko{6g ;Defkgf pkv08 !=@M /fli6«o ko{6g /fli6«o:t/sf] /0fgLlts of]hgf, cg'udg / ;dGjo /0fgLlts ?kdf lbuf]kgf gLlt / of]hgfdf k|s[ltdf ;'b[9Ls/0f, 5flgPsf s]xL ;fgf ljdfg:yn tyf / pRr d"Notkm{ cu|;/ cfwfl/t ko{6g ;dfof]hg x]lnKof8x?df ;]jf / ;~rfng :t/f]GgtL, ko{6g P]gsf] ePsf] ;'lglZrt ug]{ . k'g/fjnf]sg ug{, cg's"n agfpg / sfof{Gjogdf ;xof]u, lgodfjnL sfof{Gjog, 5l/P/ /x]sf tYof+ssf] ;+sngdf ;'wf/, ln+u tyf hft÷hftLosf cfwf/df tYof+s / cg';Gwfg, ;+/lIft If]q tyf lgs'~hx?sf] a|flG8ª / ahf/Ls/0f . v08 @Mk|s[ltdf cfwfl/t ko{6g ljljlws/0fsf nflu kx'Fr k"jf{wf/, jftfj/0fLo Joj:yfkg tyf ko{6g ;'ljwf clej[l4 pkv08 @=!M kx'Fr k"jf{wf/ nlIft ko{6g uGtJoleq /x]sf ljBdfg ;8sx?sf] • ko{6g lqmofsnfkx?sf clej[l4 k'g:yf{kgf tyf dd{t;Def/ -h:t}M /fli6«o lgs'~h ;8s, nflu ;fldKotf, k|b]z tyf gu/ ;8s, nf:6 dfOn sg]S;g, k|j]zåf/ ;x/ ;Dks{tf, jftfj/0fLo tyf gu/kflnsfx? nufot cfof]hgf If]qdf n}+lus lbuf]kgf, ;'/Iff, tyf ;dfj]lztf tyf ;a}sf] kx'Frdf cfwfl/t /xL ;fj{hlgs jftfj/0fLo oftfoft ;'wf/sf nflu ;fgf ;'ljwfx?sf] ljsf;_ . lbuf]kgfdfkm{t lbuf] pkv08 @=@M jftfj/0fLo dlxnf tyf :yfgLo ;d'bfonfO{ k|fyldstf lbO{ n}+lus ko{6g uGtJosf ?kdf Joj:yfkg ;'wf/ pQ/bfoL ;fgf ;/;kmfO{ ;'ljwfx? h:t}M kmf]xf]/ k|zf]wg, cfof]hgf uGtJox?sf] ;+sng, ;fgf uf]a/ UofF; tyf h}ljs dn KnfG6 lgdf{0f, ;du| u'0f:t/ cle[l4 kmf]xf]/ la;h{g:ynsf] k'g:yf{kgf tyf :t/f]GgtL, kmf]xf]/ ug]{ . kfgL k|zf]wg tyf cg'udg, Knfli6ssf] h}ljs OlGlhlgol/ª • eflj k':tfsf nflu sfo{÷k'gMk|zf]wg÷k|of]u 36fpg], :yfgLo ;/sf/ tyf k|fs[lts ;DktLx?sf] ;+/lIft If]q Joj:yfkg clwsf/Lx?sf] Ifdtf ljsf; . ;+/If0f ub}{ ko{6gsf] pkv08 @=#M k|s[ltdf ko{6s r]skf]i6 / ko{6s ;"rgf k|0ffnLsf] ljsf;, kbdfu,{ lbuf]kgfdf ;'wf/ cfwfl/t ko{6g ;'ljwfx?sf] clUg/]vf, k'n, ;8s kf/ ug]{ ;'ljwfx?, ;'/lIft lkpg] kfgL Nofpg] . ljljlws/0f / ;'/Iff :6]zg, SofDk;fO6, Eo' 6fj/ -drfg_, lj>fd :yn, kbdfu{ • cfof]hgf uGtJox?df Joj:yfkg :t/f]Gt/L ;+s]t tyf ;'/Iff kvf{nx? -tf/hfnL nufpg] jf af/ afg]{_ k|s[ltdf cfwfl/t ko{6g lgdf{0f÷lh0ff]{bf/, ko{6g pTkfbg tyf j:t'x?sf] k"jf{wf/ ljsf; tyf ljljlws/0fsf nflu jGohGt' b[Zofjnf]sg ug]{ ;'/lIft ljljlws/0f ug]{, ljleGg :yfgx?, Eo" 6fj/ / cGo ;fgf k"jf{wf/x?sf] lgdf{0f tyf ko{6sLo v08x?df lh0ff]{4f/ . ljljwtf NofO{ ljBdfg k"jf{wf/x?df x'g] ko{6ssf] rfk 36fpg] . 4 v08 #M:yfgLo ;d'bfo tyf lglh If]qsf cfk"lt{stf{x?n] k|bfg ub}{ cfPsf ko{6g ;]jfsf] :t/f]GGtL / ;fd'bflos ;xeflutf ;b[9Ls/0f pkv08 #=!M k|s[ltdf ;/f]sf/jfnfx?sf] lgod tyf lgb]{lzsf th'{df, sfof{Gjog / • ko{6g pBdsf nflu cfwfl/t ko{6g ;]jfx?df nfu", ;Dej ePsf :yfgdf cg'bfgdfkm{t Jofj;flos lgodgsf/L tyf k|f]T;fg :yfgLo >dzlQmsf] ;Lk lqmofsnfkx?df dlxnfx?nfO{ ;xhLs/0f u/L To;sf nflu ;+/rgf clej[l4 ug]{ . clej[l4 . cg'dlt tyf Ohfht k|bfg ug]{ Joj:yf . • lghL :yfgLo pkv08 #=@M ko{6gdf k|s[ltdf cfwfl/t ko{6g ljsf;df ;xof]u k'¥ofpg] k|bfosx?n] ;+/lIft If]q :yfgLo ;d'bfox?sf] ;]jf ;~hfnx?sf] :yfkgf, lal8P;sf] tof/L, nlIft If]qx?df / cf;fkf;sf k|fs[lts tyf ;xeflutf :t/f]GgtL, n3', ;fgf tyf demf}nf pBd ;~rfngdf ;xof]u, If]qx?df pknAw ljljlws/0f / ;'b[9Ls/0f . dlxnfx?nfO{ k|fyldstf lbO{ ko{6g d"No z[+vnf;lxt ahf/ u/fpg] ko{6g ;]jfx?sf] ;Dks{ :yfkgfdf ;'wf/ / ko{6g;Fu ;DalGwt u'0f:t/ u'0f:t/ / ljljwtfdf cg'kfngfdf ;xof]u . ;'wf/ Nofpg] . v08 $Mcfof]hgf Joj:yfkg, cg'udg tyf d"Nof+sg lhDd]jf/ Joj:yfkg, u'0f lgoGq0f / jftfj/0fLo tyf ;fdflhs ;'/If0f -;]kmuf8{_ Joj:yfkg nufot cfof]hgf lqmofsnfkx? ;dlGjt ?kdf ;dod} ;DkGg x'g] ;'lglZrt ub}{ ;a} txdf n}+lus ;Gt'ng 6f]nL lgdf{0f u/L cfof]hgf Joj:yfkgdf ;xof]u ug]{ . #= gLltut tyf lgodgsf/L ;+/rgfM jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vfn] cfof]hgf sfof{Gjogsf nflu g]kfn ;/sf/sf k|rlnt gLlt tyf sfg"gL ;+/rgf / ljZj a}+ssf] nfu" x'g] ;'/If0f gLltx? -;]kmuf8{ kf]ln;Lh_ sf] n]vfhf]vf ub{5 . o; cfof]hgfdf cf]kL $=)! jftfj/0f d"Nof+sg, cf]kL $=)$ k|fs[lts af;:yfg, cf]kL $=#^ jg, cf]kL $=!! ef}lts ;f+:s[lts ;Dkbf, cf]kL $=!@ c:j]lR5s k"gjf{;, cf]8L $=!! cflbjf;L hgtf, / cf]kL÷cf]8L n}+lus tyf ljsf; cfslif{t x'G5g\ . ;fGble{s g]kfnL P]g lgod / ljZj a}+ssf ;'/If0f gLltx?aLr t'ngf ;d]t u/L ltgLx?df /x]sf l/Qmtf -Uofk_ nfO{ ;Daf]wg ug{ ;'emfj lbOG5 . ltgLx?df /x]sf d'Vo l/Qmtf b]xfo adf]lhd 5g\M -c_ jftfj/0f ;+/If0f P]g adf]lhd pk–cfof]hgfsf] of]hgf tyf sfof{Gjog ug'{k"j{ k|efjx?sf] lj:t[t hfFr÷n]vfhf]vf ug'{kg]{ Joj:yf g/x]sf], -cf_ ef}lts ;f+:s[lt ;Dkbfx?df kg]{ k|efjsf af/]df ;DalGwt lgsfox?sf] :jLs[tL lng'k"j{ jftfj/0fLo tyf ;fdflhs d"Nof+sg ug'{kg]{ ljifo jftfj/0f d"Nof+sg lgodfjnLdf pNn]v gePsf], -O_ cflbjf;L÷hghflt pTyfg /fli6«o k|lti7fg P]gdf k|efljt cflbjf;L hgtfsf] :jtGq, k"j{ / ;';"lrt ;xdlt (FPIC) lng'kg]{ Joj:yf g;d]l6Psf], 5 -O{_ ;/sf/sf] sfg"gL ;+/rgfdf “cfo;|f]tdf k'u]sf] Ifltafkt” “Ifltk"lt{” sf] :ki6 kl/efiff gePsf], / -p_ g]kfnsf] lgodgsf/L Joj:yfdf pNn]v ul/Psf] ## k|ltzt dlxnf ;xeflutf “;dfg kx'Fr” sf] l;4fGt;Fu aflemg ;Sg]. $= ;Defljt jftfj/0fLo tyf ;fdflhs k|efj / Go"gLs/0fsf pkfox?M o; k|:tfljt cfof]hgfnfO{ “v au{” df /flvPsf] 5 / ;+j]bgzLn, ljljwtfk"0f{ tyf leGg jf clåtLo jftfj/0f, dflg; / ;d'bfonfO{ k|lts"n jftfj/0fLo tyf ;fdflhs k|efj kfg]{ pRr hf]lvdo'Qm s'g} klg lqmofsnfk o;df ;d]l6Psf] 5}g . oBlk cfof]hgf lqmofsnfkx? ljz]ifu/LM lgdf{0f sfo{n] s]xL k|lts"n jftfj/0fLo tyf ;fdflhs k|efj kfg{ ;S5 . To;}n] o;sf] Go"gLs/0f tyf Joj:yfkgsf nflu cfof]hgfn] pko'Qm pkfox? cjnDag ug'{kg]{ x'G5 . cfof]hgfsf] ;xof]udf ;+/If0f If]q ;fy} lgs'~h / dWojtL{ If]qx?df ul/g'kg]{ lgdf{0f sfo{x?df ;8s, kbdfu{, dgf]/d b[Zofnf]sg dfu{ / kmf]xf]/ Joj:yfkg h:tf ljleGg ef}lts ;'ljwfx?sf] lgdf{0f tyf k'g:yf{kgf, kmf]xf]/ la;;h{g:yn :t/f]GgtL, h}ljs OlGhlgol/ª sfo{ / cGo ;'ljwfx?sf] lgdf{0f tyf ljsf; kb{5g\ . ;fjwfgLk"0f{ of]hgflagf lgdf{0f sfo{ ul/Pdf o;n] klx/f], e":vng, lgdf{0fhGo kmf]xf]/sf] cJojl:yt la;h{g, ls6hGo /f]ux?sf] ;+qmd0f, kfgLhGo /f]usf] km}nfj6, h}ljs ljljwtf / ;+/lIft hLjhGt'df x|f;, WjgL tyf jfo' k|b'if0f h:tf uDeL/ jftfj/0fLo kl/0ffd lgDTofpg ;S5 . cfof]hgf lgdf{0fkl5 xf]6]n jf a:tL la:tf/sf sf/0f kmf]xf]/ tyf k|b'if0f, gofF lsl;dsf k|b'ifsx? -Knfli6s_, cltqmd0f tyf e"pkof]udf kl/jt{g h:tf k|efjx? ;d]t kg]{ cg'dfg ul/Psf] 5 . o;}u/L, cfof]hgf lqmofsnfkaf6 hdLg tyf cfjf;, lhljsf]kfh{gsf ;|f]t tyf ;fd'bflos ;'ljwfx?df xfgL gf]SzfgL, afn>dsf] k|of]u, >d / Hofnf e'QmfgLdf lje]b x'g] / cflbjf;L tyf hf]lvdo'Qm dflg;x?df k|lts"n ;fdflhs k|efj kg{;Sg] ;Defjgf /x]sf] 5 . g]kfn ;/sf/ / ljZj a}+ssf sfg"gL tyf gLltut ;+/rgf adf]lhd tof/ ul/Psf] o; jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vfn] pk/f]Qm k|efjx?sf nflu cfof]hgfn] kfngf ug'{kg]{ Go"gLs/0fsf pkfox?;lxt pko'Qm of]hgf agfpg k"0f{ dfu{bz{g ub{5 . %= k"gjf{; gLltut ;+/rgfM c:j]lR5s k"gjf{;sf sf/0f kg{ ;Sg] k|lts"n k|efj lg/fs/0f, sd tyf Go"gLs/0f ug]{ k"j{;fjwfgL ;fwgsf ?kdf k"gjf{; gLltut ;+/rgf tof/ kfl/Psf] 5 . ljZj a}+sn] nufgL u/]sf cfof]hgf, hUufsf] c:j]lR5s clwu|x0f, sfg"g adf]lhd tf]lsPsf lgs'~h tyf ;+/lIft If]qsf] k|j]zdf ul/Psf] aGb]hsf dflg;x?sf] lhljsf]kfh{gdf k/]sf] k|lts"n k|efjaf6 pgLx?df kg]{ k|ToIf cfly{s tyf ;fdflhs k|efjx?nfO{ o; gLltut ;+/rgfn] ;d]6]sf] 5 . o; gLltut ;+/rgf cg';f/ lj:yflkt JolQmx?nfO{ cfkm\gf] lhljsf]kfh{g tyf hLjg:t/ ;'wf/ ug]{ jf sDtLdf cfof]hgfsf sf/0f lj:yfkg x'g'k"j{s} cj:yfdf k'¥ofpg] pgLx?sf] k|of; -h'g a9L x'G5 ToxL_ df ;xof]u k|bfg ul/g]5 . o; gLltut ;+/rgf adf]lhd s'g} sfg"gL clwsf/ gePsf -h:t}M clwofbf/÷cltqmd0fsf/L÷;'s'Daf;L_ nufot cfof]hgf k|efljt ;a} JolQmx? k|lt:yfkg d"Nodf 6 Ifltk"lt{ k|fKt ug{ of]Uo x'g]5g\ . o; gLltut ;+/rgfn] k|efljt ;d"xx?;Fu lgoldt k/fdz{ ug'{kg]{df hf]8 lbg'sf ;fy} hf]lvdo'Qm ;d"x÷cflbjf;L hgtfx? cfof]hgf lqmofsnfkaf6 k|efljt x'g] cj:yfdf pgLx?sf] :jtGq, k"j{ / ;';"lrt ;xdlt (FPIC) lng'kg]{ clgjfo{ Joj:yf u/]sf] 5 . k|efljt JolQmx?nfO{ lgZkIf 9+uaf6 Ifltk"lt{ tyf cGo ;'ljwfx? pknAw u/fpg ;DklQ jf hfoh]yfsf] d"Nof+sg dxTjk"0f{ x'G5 . pQm k|lqmofdf hUuf tyf hfoh]yfsf] k|rlnt ahf/ d"NonfO{ cfwf/ dfGg' kb{5 . k"gjf{; gLltut ;+/rgfsf] Ps dxTjk"0f{ efusf] ?kdf Pp6f lj:t[t xs clwsf/ ;DaGwL tflnsf (Entitlement Matrix) agfOPsf] 5 . ;f] tflnsfdf ;Defljt k|efjx?, xs clwsf/ k|flKtsf nflu cfjZos of]Uotf / k|fKt x'g] xs clwsf/ cflb :ki6 pNn]v ul/Psf] 5 h;n] k|efj Go"gLs/0f tyf cfof]hgf k|efljt dflg;x?sf] lhljsf]kfh{gdf ;'wf/ ug{ g]t[TjbfoL e"ldsf lgjf{x ub{5 . ^= hf]lvdo'Qm ;d'bfo ljsf; ?k/]vfM cfof]hg sfof{Gjogsf qmddf o;n] cflbjf;L tyf hf]lvdo'Qm dflg;x?df ;sf/fTds / gsf/fTds÷k|lts"n b'j} k|efj kfg{ ;S5 . ;sf/fTds k|efjn] hf]lvdo'Qm dflg;x?sf] lhljsf]kfh{gdf ;'wf/ Nofpg of]ubfg ug]{5 eg] gsf/fTds k|efljtn] pgLx?nfO{ cem a9L ul/aLtkm{ n}hfg]5 . cfof]hgf lqmofsnfkx? cflbjf;L hgtf tyf blnt nufot ul/a / hf]lvdo'Qm ;d"xx?sf cfjZostf / cfsf+Iff cg'?k ;~rfng ul/Pg eg] pgLx?df lje]bk"0f{ k|efj k/L lhljsf]kfh{gdf yk sl7gk"0f{ ;d:of kg{ ;S5 . lbuf] ko{6g tyf d"No l;h{gf cfof]hgf (Sustainable Tourism and Value Creation Project) cGtu{t ;xfotf k|bfg ul/g] cfof]hgf÷pk–cfof]hgfx?df sfof{Gjog ug{ hf]lvdo'Qm ;d'bfo ljsf; ?k/]vf tof/ kfl/Psf] 5 . o; ?k/]vfn] hf]lvdo'Qm dflg;x?df kg]{ cfof]hgf k|efj klxrfgsf Jojl:yt k|lqmof lgdf{0f, cy{k"0f{ k/fdz{, ;xeflutf / ;"rgf ;fj{hlgsLs/0f sfo{df dfu{bz{g k|bfg ub{5 . ;fy} o; ?k/]vfn] ;f+:s[lts ?kdf pko'Qm ;xfotfsf pkfox?sf] vfsf tof/ u/L nlIft ;d"xx?nfO{ pgLx?sf k|fyldstf / cfjZostf adf]lhd ;xof]u pknAw u/fpFb5 . o; cGtu{t n}+lus ljsf;nfO{ cfof]hgfdf d"nk|jfxLs/0f ub}{ n}+lus ljsf; of]hgf (GDP) sf] 9fFrf tof/ kfg{ n}+lus ljsf;sf] ?k/]vf ;d]t th'{df ul/G5 . cfof]hgfsf] k|s[ltsf sf/0f o;n] cfof]hgf If]qdf n}+lus tyf n}+lus lx+;f ;DaGwL y'k|} ;jfn lgDTofpg] ;Defjgf klg plQs} 5 . ;8s, kbdfu{, xf]6]n, nh h:tf cg]s k"jf{wf/x?sf] lgdf{0f sfo{df :yfgLo tyf afx\o b'j}y/L dlxnf sfdbf/x? ;+nUg x'Fbf lgdf{0f:yndf ljleGg k|sf/sf n}+lus ;jfn tyf lx+;f x'g ;Sg] cg'dfg ug{ ;lsG5 . o; afx]s ko{6g;Fu ;DalGwt ljleGg ;]jf tyf kbofqf, xf]6]n, /]i6'/fF h:tf Jofj;flos lqmofsnfkx?df dlxnf kyk|bz{s, dlxnf >lds tyf Joj;foLx? ;+nUg /xg] ePsf]n] pgLx? dlxnf lx+;f / of}g ko{6gsf] pRr hf]lvddf kg{ ;Sg] b]lvG5 . afFs], alb{of / z'SnfkmfF6f /fli6«o lgs'~h ef/tLo v'nf ;Ldfgfsf] lgs6 /x]sf sf/0f g]kfnaflx/ aflnsfx? tyf afn >ldsx?sf] t:s/L tyf cf];f/k;f/sf] yk hf]lvd a9\g] ;Defjgf 5 . To;}n] oL ;Defljt ljifox?nfO{ Wofgdf /fvL / n}+lus lx+;f hf]lvd d"Nof+sgsf cfwf/df ;Daf]wg ug{ ljZa a}+ssf] “Good Practice Note” adf]lhd ljleGg sfd sf/afxLx? ug{ ;'emfj lbOPsf] 5 . o;}u/L, n}+lus ljsf;nfO{ cfof]hgf;Fu d"nk|jfxLs/0f ug{ Pp6f n}+lus ?k/]vf tof/ kfl/Psf] 5 . pQm ?k/]vfn] n}+lus ljsf; of]hgf -lhl8kL_ agfpg dfu{bz{g ub{5 . 7 &= k/fdz{, ;~rf/ / gful/s ;xeflutfM o; cfof]hgf cGtu{t ;~rfng ul/g] lqmofsnfkx?sf] k|efjsf/L of]hgf tyf sfof{Gjogsf nflu cy{k"0f{ k/fdz{ / ;~rf/ cfjZos kb{5 . pk–cfof]hgf txsf ?kdf logLx? lqmofsnfkx?sf] of]hgf, l8hfOg / sfof{Gjogsf cleGg c+u x'g\ h'g ljleGg lsl;daf6 cfof]hgfsf nflu pkof]uL x'G5g\ . dflg;x?nfO{ cfof]hgfsf af/]df hfgsf/L tyf ;"rgf k|bfg ug{, pgLx?sf rf;f] / lrGtfnfO{ ;Daf]wg ug{ tyf pgLx?;Fu /x]sf] 1fgnfO{ pk– cfof]hgfsf] of]hgf tyf sfof{Gjogdf ;dflxt ug{ logLx?sf] ljz]if e"ldsf x'G5 . o; kl/R5]bn] b]xfo ;DaGwL ?k/]vf k|bfg ub{5M -c_ ;/f]sf/jfnfx?sf] klxrfg / k/fdz{sf] cg'qmd÷tx, -cf_ k/fdz{ /0fgLlt, -O_ eljiosf] cfZjf;g, -O{_ ;~rf/ /0fgLlt, / -p_ gful/s ;xeflutf . o;n] sf]le8–!( h:tf ;+qmfds /f]u jf sDkf]g]G6 -v08_–% df pNn]lvt cfkTsfnLg k|ltsfo{sf] kl/0ffd :j?k ;fj{hlgs k/fdz{ ;~rfng ug{ afwf Jojwfg k/]sf] cj:yfdf k/fdz{ tyf ;/f]sf/jfnfx?sf] ;xeflutf ;DaGwL /0fgLltsf] vfsf ;d]t tof/ ub{5 . *= u'gf;f] Joj:yfkg ;+oGqM cfof]hgf sfof{GjognfO{ k|efjsf/L agfpg ;f]xL adf]lhd u'gf;f] ;'g'jfO{ / Joj:yfkgsf] dxTjk"0f{ e"ldsf /xG5 . k|:tfljt cfof]hgfdf u'gf;f] Joj:yfkg ;+oGq v8f ul/g]5 hxfF s'g} klg JolQm jf ;d"xn] lgikIf lg0f{o / sf/afxLsf] ck]Iff ub}{ cfkm\gf u'gf;fx? btf{ u/fpg ;Sg]5 . o; ;+oGqdf OsfO{b]lv pk–cfof]hgf / cfof]hgf Joj:yfkg OsfO{ (PMU) tx ;Ddsf ljleGg ;ldlt /xg] u/L ;+/rgf tof/ x'g]5 . oL ;a} ;ldltx? tf]lsPs} ;dodf u'gf;f] btf{, k'g/fjnf]sg, lg0f{o / ;'g'jfO{ h:tf sfo{x? lhDd]jf/ x'g]5g\ . (= jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vf (ESMF) sf] sfof{Gjogsf nflu ;+:yfut Joj:yfM s]Gb|Lo :t/df jg tyf jftfj/0f dGqfno / ;+:s[lt, ko{6g tyf gful/s p8\8og dGqfnon] cfof]hgf sfof{Gjog lgsfosf ?kdf /xg]5g\ . oL b'O{ dGqfnon] cfkm\gf ;DalGwt ljefux?;Fu ;dGjo u/L sfd ug]{5g\ . tL ljefux?df jg tyf jftfj/0f dGqfno cGtu{t /fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f ljefu / ;+:s[lt, ko{6g tyf gful/s p8\8og dGqfno cGtu{t ko{6g ljefu / g]kfn ko{6g af]8{ 5g\ . ko{6g ljefu / g]kfn ko{6g af]8{df sfof{Gjog OsfO{x? (IUs) /xg]5g\ . ToxfF k|b]z tyf :yfgLo txsf ;dsIfLx?;Fu ldn]/ sfd ug]{ :ynut sfof{Gjog OsfO{x? (Field Implementation Units);d]t /xg]5g\ . jg tyf jftfj/0f dGqfnosf] dfu{bz{g / ;'k/Lj]If0fdf :ynut -lkmN8_ txdf cfof]hgf sfof{Gjog ug{ /fli6«o k|s[lt ;+/If0f sf]if lhDd]jf/ x'g]5 . s]Gb|Lo :t/df jg tyf jftfj/0f dGqfnosf ;x;lrjsf] g]t[Tjdf /fli6«o k|s[lt ;+/If0f sf]ifdf Ps cfof]hgf Joj:yfkg OsfO{ (PMU) /xg]5 . 8 ;'/If0f of]hgfx?sf] (Safeguards Plans) sf] sfof{Gjogsf nflu cfof]hgf sfof{Gjog OsfO{ lhDd]jf/ x'g]5 . pk–cfof]hgf lqmofsnfkx?sf] sfof{Gjog cGtu{t lj:t[t jftfj/0fLo tyf ;fdflhs d"Nof+sgsf] cfjZostf lgwf{/0f ug{ jftfj/0fLo tyf ;fdflhs hfFr÷k/LIf0f sfo{ /x]sf] 5 . ;f] d"Nof+sgn] lglb{i6 u/] adf]lhd pko'Qm ;'/If0f pks/0fx? (Safeguard Instruments) h:t}M jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg of]hgf(ESMP), k|f/lDes jftfj/0fLo k/lIf0f (IEE), k"gjf{; sfo{of]hgf (RAP), hf]lvdo'Qm ;d'bfo ljsf; of]hgf (VCDP) cflb tof/ kf/]/ pk– cfof]hgf l8hfOgdf ;fdflxt u/L sfof{Gjog ul/g]5 . uGtJodf /x]sf :ynut sfof{Gjog OsfO{ (Field Implementation Unit) sf 5'§} (Dedicated) 6f]nLn] ;'/If0f cfjZostfx?sf] lgoldt cg'udg tyf d"Nof+sg ug]{5g\ . cfof]hgf Joj:yfkg OsfO{ (PMU) sf cg'udg tyf d"Nof+sg /;'/If0f (Safeguard) 6f]nL cfjlws ;'k/Lj]If0f tyf cg'udg ug]{5g\ . k|d'v ;'/If0f (Safeguard) sfo{x?df ;'/If0f ;DaGwL lgb]{lzsf tof/, :ynut sd{rf/Lx?nfO{ cled'vLs/0f k|bfg, d"Nof+sg tyf n]vfhf]vf, jftfj/0fLo tyf ;fdflhs ;'/If0f of]hgf tof/, sfof{Gjog tyf cg'udg ug]{ nufot ub{5g\ . jftfj/0fLo tyf ;fdflhs(E&S) ;'/If0f of]hgfM jftfj/0fLo tyf ;fdflhs of]hgf (E&S) :ynut txdf ;a} pk–cfof]hgfsf nflu sfof{Gjog ul/g]5 . o; cGtu{t b]xfo adf]lhd k|lqmofx? ;dfj]z x'g]5g\M -c_ lj:t[t jftfj/0fLo tyf ;fdflhs hfFr÷k/LIf0fsf nflu :ynut e|d0fkl5 8]:s ;dLIff ug]{, -cf_ jftfj/0fLo tyf ;fdflhs hfFFr÷k/LIf0f k|ltj]bg tof/ u/L cfof]hgf Joj:yfkg OsfO{ (PMU) ;dIf k]z ug]{, -O_ jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg of]hgf (ESMP), ;fdflhs of]hgfx? h:t}M k"gjf{; sfo{of]hgf (RAP), hf]lvdo'Qm ;d'bfo ljsf; of]hgf (VCDP), n}+lus sfo{of]hgf (GAP) tof/ u/L ;'/If0fsf ljifox? l8hfOg / af]nkqdf ;dfj]z eP gePsf] ug]{, -O{_ ;DalGwt lgsfoaf6 of]hgf :jLs[t u/fpg], / -p_ jftfj/0fLo tyf ;fdflhs ;'/If0f pkfox?sf] sfof{Gjog tyf cg'udg ug]{ . jftfj/0fLo tyf ;fdflhs of]hgf / sfof{Gjogsf] ;du| lhDd]jf/L cfof]hgf Joj:yfkg OsfO{ (PMU) df lglxt /xg]5 . alb{of / kf]v/fdf b'O{j6f :ynut sfof{Gog OsfO{x? (Field Implementation Units) /xg]5g\ . alb{ofsf] FIU n] alb{of, afFs] / z'SnfkmfF6f /fli6«o lgs'~hsf ;dflhs tyf jftfj/0fLo lqmofsnfkx?sf] sfof{Gjog, cg'udg tyf ;'k/Lj]If0f ug]{5 . o;}u/L, kf]v/fsf] FIU n] cGgk"0f{ ;+/If0f If]q / dgf:n' ;+/If0f If]qsf nflu lhDd]jf/ /xg]5 . ;DalGwt FPU x?df l;len OlGhlgo/÷cf]e/l;o/, jftfj/0fLo tyf ;fdflhs ljz]if1 / kl/rfns, n}+lus ;dfgtf tyf ;fdflhs ;dfj]zLs/0f (GESI) ljz]if1, cy{÷k|zf;g nufotsf sd{rf/Lx?sf] 6f]nL /xg]5 . !)= cg'udg tyf d"Nof+sgM o; cfof]hgfn] b'O{ k|sf/sf cg'udg ug]{5M -c_ cfGtl/s cg'udg, / 9 cf_ afx\o÷t];|f] kIf cg'udg . cfof]hgfsf] ;'/If0f 6f]nLåf/f cw{aflif{s ?kdf jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vf (ESMF) / :yn÷pk–cfof]hgf ljz]if b:tfj]hdf plNnlvt jftfj/0fLo tyf ;fdflhs ;"rsx?sf cfwf/df cfGtl/s cg'udg ul/g]5 . o; afx]s cfof]hgfn] :jtGq k/fdz{bftfsf] ;xof]udf ;'/If0f (Safeguard) cg'kfngsf ;DaGwdf afx\o÷t];|f] kIf cg'udg ug]{5 . t];|f] kIf cg'udg b'O{ k6s ul/g]5 . klxnf]– cfof]hgfsf] bf];|f] aif{sf] cjlwdf / bf];|f]– cfof]hgfsf] rf}yf] aif{df . ;du| cg'udg tyf d"Nof+sgsf] clwgdf /xL cfof]hgf cGtu{t sfof{Gjog x'g] ;'/If0f of]hgf / hf]lvd Go"gLs/0f pkfox?sf] sfof{Gjog ug]{ k|d'v lhDd]jf/L cfof]hgf Joj:yfkg OsfO{ (PMU) n] lng]5 . o;df ;'/If0f;Fu ;DalGwt cg'udgsf k|d'v ;"rsx?, ltgLx?sf] k|df0fLs/0f, cg'udgsf] k6s (Frequency) tyf cg'udg lhDd]jf/L ;+lIft ?kdf :ki6 kf/L t];|f] kIf cg'udgsf] Joj:yf ;d]t ul/G5 . !!= jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vf (ESMF) sfof{Gjogsf] ah]6M ah]6df ;'/If0f lqmofsnfkx?sf]of]hgf tyf cg'udg vr{ ;dfj]z ul/Psf] 5 . o;n] ;fdflhs tyf jftfj/0fLo hfFr÷k/LIf0f, jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg of]hgf(ESMP), k"gjf{; gLltut ?k/]vf (RPF), hf]lvdo'Qm ;d'bfo ljsf; of]hgf (VCDP) / n}+lus sfo{of]hgf (GAP) sf] sfof{Ghog. jftfj/0fLo tyf ;fdflhs ljz]if1 (E&S) nfO{ ltg'{kg]{ z'Ns, u'gf;f] Joj:yfkg ;+oGqsf] sfof{Gjog, ;'/If0f Ifdtf ljsf; / cg'udg tyf d"Nof+sg sfo{ ;d]l6Psf 5g\ . jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vf (ESMF) sfof{Gjogsf s"n cg'dflgt ah]6 *#,^&%,))) ?k}ofF - cIf]?kL cf7 s/f]8 5QL; nfv krxQ/ xhf/ ?k}ofF dfq_ /x]sf] 5 . !@= e}k/L cfpg] cfkTsfnLg k|ltsfo{–jftfj/0fLo tyf ;fdflhs Joj:yfkg ?k/]vf (CERC- ESMF): ESMF df æsDkf]g]G6 -v08_–%M CERCÆ yk ePsf]n] o;nfO{ ;f]xL adf]lhd kl/dfh{g ul/Psf] 5 . sf]le8–!( sf] dxfdf/LnfO{ Wofg lbFb} Joj;fohGo :jf:Yo tyf ;'/Iff hf]lvd / k|efj ;DaGwL lgb]{lzsfnfO{ yk ;'b[9 t'NofOPsf] 5 . ;Defljt cfkTsfnsf] k|sf/ / k|s[lt tyf To;sf nflu CERC dfkm{t ug{ ;lsg] lqmofsnfkx?sf] kl/rfos ;"rL (Indicative List) clxn];Dd lgwf{/0f ug{ g;lsPsf] x'Fbf o; ESMF n] CERC sf] ;DaGwdf hf]lvd tyf k|efjx?nfO{ ;Daf]wg ub}{g . To;}n] k|:t't ESMF n] CERC ;Fu ;DalGwt ;fdflhs tyf jftfj/0fLo ;jfnx?nfO{ ;d]6\b}g . CERC dfkm{t ljQLo nufgL ul/Psf ;Dk"0f{ lqmofsnfkx? ljZj a}+ssf] ;'/If0f gLltsf] clwgdf /xg]5g\ . CERC nfO{ ;lqmo t'NofOPsf] xsdf o; ESMF nfO{ cBfjlws jf ljlzi6 CERC- ESMF tof/ u/L jf cfjZostf cg';f/ cltl/Qm jftfj/0fLo tyf ;fdflhs ;'/If0f pks/0fx? (E&S Safeguard Instruments) tof/ kf/L CERC nfO{ To;/L ;lqmo t'NofPsf] ldltn] tLg dlxgfleq ;fj{hlgs ug{ ;lsg]5 . 10