ขŒอเสนอนโยบาย: “การทำสัญญากับภาคประชาสังคมอย‹างมีประสิทธิผล เพ�่อการใหŒบร�การสาธารณสุขดŒานเอชไอว�เอดส ในประเทศไทย” แมวา ประเทศไทยจะประสบความสำเร็จอยางมากในการลดการระบาดของเอชไอวีเอดสเพือ ่ง ่ การบรรลุเปาหมายการพัฒนาทีย่ั ยืน ่ฐ (SDG) ขอ 3.3 ตามทีร ี ารตกลงรวมกับนานาประเทศในการยุตป ั บาลไดมก  หาเอดส อยางไรก็ตาม ประเทศไทยยังคงเผชิญกับอุปสรรค ิญ หลายประการโดยเฉพาะอยางยิ่งการจัดบริการดานสาธารณสุขที่เนนใหกลุมประชากรหลักเปนเปาหมายสำคัญของการดำเนิน กิจกรรมตางๆ ที่มาและความสำคัญ ภาคประชาสังคมมีบทบาทสำคัญอยางมากในการสนับสนุน ระเบียบว�ธีการศึกษา การปองกันและการรักษาเอชไอวีเอดส เนือ ่ งจากพวกเขาสามารถเขาถึง การศึกษานี้ดำเนินการในชวงเดือน 1 พฤษภาคมถึงธันวาคม พ.ศ. 2562 ใชวิธีแบบ และสรางความสัมพันธกบ ั ประชากรหลักไดดม  หบริการของภาครัฐ ี ากกวาผูใ เพื่อเปนการตอบสนองตอขอตกลงที่จะยุติปญหาเอดสใหไดภายในป ผสมผสานทั้งเชิงปริมาณและเชิงคุณภาพ โดย 2030 (พ.ศ. 2573) ประกอบกับการลดการสนับสนุนดานการเงินของ เนนการเก็บขอมูลเชิงคุณภาพเปนหลัก ไดแก กองทุนโลกในประเทศไทย ซึง ่ ถือเปนประเทศทีม่รี ายไดในระดับปานกลาง (1) การทบทวนเอกสารที่เกี่ยวของทั้งในและ ถึงสูง รวมถึงปริมาณเงินสนับสนุนจากองคกรเพื่อการพัฒนาระหวาง ต า งประเทศ โดยกำหนดขอบเขตของการ ประเทศ (International Development Partners; IDPs) ตางๆ ทีล ่ ดลง ทบทวนเฉพาะในสวนที่เกี่ยวกับรูปแบบการทำ รัฐบาลไทยจึงไดมก ี ารจัดสรรงบประมาณประจำปจำนวน 200 ลานบาท สัญญากับภาคประชาสังคม, (2) การสัมภาษณ ไปยังสำนักงานหลักประกันสุขภาพแหงชาติ (สปสช.) ซึง ่ เปนหนวยงาน ส เชิงลึกผูม ีว  นเสียในพืน  นไดสว ่ อดคลองกับ ้ ที่ ทีส ของรัฐทีร่บ ั ผิดชอบในการบริหารจัดการ “หลักประกันสุขภาพถวนหนา” การศึกษาตนทุนการใหบริการดานเอชไอวีเอดส มาตั้งแต พ.ศ. 2559 ทั้งนี้ เพื่อเปนการสนับสนุนผูใหบริการทั้งภาครัฐ ่ ดทำการศึกษาไปแลวกอนหนานีข ทีไ ้ องสำนักงาน และภาคประชาสังคมในการใหบริการที่ตอบสนองตอขอตกลงเพื่อ โครงการประเมินเทคโนโลยีและนโยบายดาน การยุตป ิญ  หาเอดสภายในพ.ศ. 2573 ในการนี้ สำนักงานพัฒนานโยบาย สุขภาพ (HITAP) ทั้งนี้ ในการสัมภาษณเชิงลึก สุขภาพระหวางประเทศจึงไดทำการศึกษาวิจย ั โดยมีวต ั ถุประสงคเพือ่ ไดทำการสัมภาษณ เจาของแหลงทุนทัง ้ ภายใน (1) ประเมินการจัดสรรงบประมาณของสปสช. เพื่อการทำสัญญากับ และภายนอกประเทศ 8 ทาน ตัวแทนจากภาค ภาคประชาสังคมในการใหบริการดานเอชไอวีเอดส โดยใชชุดบริการ ประชาสังคม 12 ทาน ผูจ ั การสปสช.เขตหรือ ด Reach-Recruit-Test-Treat-Retain (RRTTR) หรือ การเขาถึง-การนำ กรมควบคุมโรคในระดับภูมิภาค 5 ทานและ ประชากรหลักเขาสูระบบบริการ-การตรวจ-การรักษา-การรักษา เจาหนาที่ผูใหบริการดานเอชไอวีเอดสของ กลุมประชากรหลักใหคงอยูในระบบ, (2) คนหาปจจัยสนับสนุนและ โรงพยาบาลรัฐ 6 ทาน ซึง ่ ผลจากการสัมภาษณ ปจจัยอุปสรรคในการทำงานของภาคประชาสังคม, และ (3) พัฒนา ไดรับการตรวจสอบแบบสามเสากับเอกสาร ขอเสนอแนะเชิงนโยบายตอการทำสัญญากับภาคประชาสังคมที่มี ที่เกี่ยวของและขอมูลจากผูมีสวนไดสวนเสีย ประสิทธิภาพสูงสุดและเหมาะสมกับบริบทของประเทศไทย ทานอื่นๆ Supported by ขŒอคŒนพบที่สำคัญ • รูปแบบการทำสัญญาจะมีความครอบคลุมอยู 2 ดาน (1) ดานการใหบริการ หมายถึง บุคคลทีเ่ ปนผูใ  หบริการและรูปแบบของการใหบริการ (2) ดานการบริหารจัดการทางการเงิน หมายถึง ผูจ ดั การเงินทุนทีเ่ ปนผูท ำสัญญาและวิธกี ารจายเงินใหแกผใ ู หบริการ • ในประเทศไทยมีรป ู แบบการใหบริการเอชไอวี โดยใชชด ุ บริการ RRTTR อยู 3 รูปแบบ ไดแก (1) การใหบริการโดยโรงพยาบาล/ผูใ  หบริการของรัฐ ครบทั้งชุดบริการ (2) การใหบริการโดยภาคประชาสังคมในสวนการเขาถึงและนำประชากรหลักเขาสูระบบบริการ (Reach-Recruit) สวนโรงพยาบาลรัฐจะรับผิดชอบในสวนของการตรวจ การรักษา และการรักษากลุม  ประชากรหลักใหคงอยูใ  นระบบ (Test-Treat-Retain) และ (3) การจัดบริการโดยมีประชากรหลักเปนผูน  ำในการขับเคลือ ่ น ซึง ่ ภาคประชาสังคมจะรับผิดชอบในการเขาถึงและนำประชากรหลักเขาสู ระบบบริการ (Reach-Recruit) สวนกิจกรรมทีเ่ หลือ (Test-Treat-Retain) จะเปนการทำงานรวมกันระหวางภาคประชาสังคมและโรงพยาบาลรัฐ • การบริหารจัดการทางการเงิน มี 2 ลักษณะ ไดแก (ก) การจายเงินเปนรายหัวประชากรหลักตามกิจกรรม RRTTR ทีท ่ ำไดสำเร็จ ซึง่ สปสช.เปน ด ผูจั สรรงบประมาณสนับสนุน (ข) การจายเงินตามกิจกรรมของโครงการ ซึง ่ กรมควบคุมโรคและองคกรเพือ ่ การพัฒนาระหวางประเทศตางๆ ด เปนผูจ ั สรรงบประมาณสนับสนุน ขŒอคŒนพบที่จำเพาะเกี่ยวกับการบร�หารจัดทางการเง�น ่ เปรียบเทียบระหวางการจายเงินเปนรายหัวประชากรหลักโดยสปสช. กับ การจายเงินตามกิจกรรมโครงการ โดยกรมควบคุมโรคและองคกร เมือ เพือ่ การพัฒนาระหวางประเทศ (กองทุนโลกและหนวยงานพัฒนาระหวางประเทศสหรัฐ) พบวา ขŒอดีการจ‹ายเง�นเปšนรายหัวประชากรหลักโดยสปสช. • สามารถวัดผลไดโดยดูจากจำนวนประชากรหลักที่ไดรับการ • กระบวนการคัดเลือกองคกรภาคประชาสังคมและระบบการ บริการครบถวนตามชุดบริการ RRTTR รายงานผลการทำงานยังไมมีความชัดเจน • สนับสนุนการมีสว  นรวมขององคกรภาคประชาสังคมในระดับ • การคัดเลือกองคกรภาคประชาสังคมโดยการเปดใหยน ่ื ขอเสนอ  จะเปนองคกรขนาดเล็กหรือขนาดใหญ จังหวัด ไมวา โครงการเขามาแขงขันกันนัน้ อาจจะไมเหมาะกับจังหวัดขนาดเล็ก • เงินทุนสนับสนุนของสปสช.มีความยืดหยุน ่ กระตุน  คอนขางสูงซึง  ่ภ หรือจังหวัดทีมี าระโรคเอชไอวีเอดสตำ ่ หรือจังหวัดทีม ี งคกร ่อ ใหองคกรภาคประชาสังคมเกิดความคิดสรางสรรคและพัฒนา ภาคประชาสังคมที่มีศักยภาพในการทำงานจำนวนไมมาก กิจกรรมการดำเนินงานเพือ  ประชากรหลักมากทีส ่ ใหเขาถึงกลุม ่ด ุ • บทบาทของผูจ ดั การกองทุนคอนขางจำกัด และนอกจากนีย ้งั ไมมรี ะบบการติดตามประเมินผลทีม ่ปี ระสิทธิภาพมากพอ โดย ขŒอจำกัดของการจ‹ายเง�นเปšนรายหัวประชากรหลักโดย มีการติดตามเรือ ้ แตไมมก ่ งการเบิกจายเงินเทานัน ี ารติดตาม สปสช. ที่พบในขณะนี้ ประเมินประสิทธิภาพการทำงานขององคกรภาคประชาสังคม • ความทาทายของการทำสัญญากับภาคประชาสังคมโดยสวนใหญ • มีขอจำกัดในการใชจายเงินเพื่อกิจกรรมอื่นๆ เนื่องจาก แลว เปนเรือ่ งเกีย ่ วกับระบบอภิบาลและการบริหารจัดการและ สามารถใชงบประมาณไดเฉพาะการใหบริการ จนถึงขณะนี้ สปสช.ยังไมมีระบบการประเมินศักยภาพของ • องคกรภาคประชาสังคมหลายองคกรไมสามารถใชจา  ยเงินทุน องคกร ภาคประชาสังคมทัง ้ ดานวิชาการและการบริหารจัดการ ที่ไดรับจากสปสช.ไดครบตามกำหนดเวลา และจำเปนตอง องคกร เพือ่ ทราบวาคุณสมบัตข ิ องพวกเขาเหมาะสมกอนการ คืนเงินดังกลาวแกสปสช. ยื่นขอรับทุน • องคกรภาคประชาสังคมในระดับทองถิ่นไมมีโอกาสเขามามี • ความทาทายดานการบริหารจัดการที่จำเปนตองไดรับการ สวนรวมในการอภิปรายวาเปาหมายทีถ ่กู กำหนดกันในระดับ ปรับปรุงแกไข ยกตัวอยางเชน การจายเงินลาชาทำใหมร ี ะยะ ชาติเพื่อแกไขปญหาดานเอชไอวีนั้น มีความเหมาะสมกับ เวลาในการทำงานสั้น และระบบขอมูลที่ไมมีประสิทธิภาพ การนำไปปฏิบัติในระดับทองถิ่นหรือไม มากพอในการตรวจเช็ค ซึ่งเปนผลใหเกิดกรณีผูรับบริการ ตรวจหาเชือ ้ เอชไอวีซำ ้ ซอน (ไมทราบวาซ้ำกอนการใหบริการ) Supported by ขŒอคŒนพบอื่น ๆ • องคกรภาคประชาสังคมบางแหง โดยเฉพาะองคกรขนาดเล็กตองดิน ่ ๆ ภายในประเทศดวย ้ รนหาทุนสนับสนุนการทำงานจากแหลงอืน นอกเหนือจากเงินทุนของสปสช. • ไมพบวามีองคกรภาคประชาสังคมใดๆ ในพื้นที่ศึกษานี้ (ไมวาจะเปนองคกรขนาดเล็กหรือขนาดใหญ) สามารถดำเนินงานโดย การไดรับเงินทุนสนับสนุนเพียงแหลงเดียว ขŒอสรุป • กองทุนของสปสช. เปนกองทุนมีขนาดใหญและมีความยั่งยืนที่สุดของประเทศไทยเพื่อใชสนับสนุนใหองคกรภาคประชาสังคม ดำเนินงาน RRTTR ซึง ่ ชุดบริการ RRTTR ถือเปนเครือ ่ งมือทางนโยบายทีส ่ ำคัญตอการบรรลุเปาหมายเพือ ่ การพัฒนาอยางยัง ่ ยืน (SDGs) ในการยุติปญหาเอดสภายในปพ.ศ. 2573 ถึงแมการใชชุดบริการ RRTTR ของประเทศไทยถือเปนการดำเนินงานที่ถูกตองตามทิศทาง ยุทธศาสตรแลวก็ตาม การประเมินประสิทธิผลของ RRTTR มีความจำเปนที่จะตองทำอยางสม่ำเสมอ ซึ่งการจายคาตอบแทนใหภาค ประชาสังคมแบบรายหัวโดยคิดจากความสำเร็จของ RRTTR ในรูปแบบทีส ่ ปสช.ทำอยูภ  ายในกฎหมายและกฎระเบียบในขณะนี้ สามารถ ประเมินและตรวจสอบหรืออธิบายผลไดดก ี วาการจายคาตอบแทนแบบรายโครงการ เนือ ่ งจากการจายคาตอบแทนแบบนีท ้ั ผูว ้ง า จางและ ผูรับจางจะมีความรับผิดชอบรวมกันตอผลลัพธที่เกิดขึ้น • แมวา  กองทุนของสปสช.จะมีขอ  จำกัดบางประการ เชน องคกรภาคประชาสังคมไมมส  นรวมเพียงพอในการกำหนดเปาหมาย ความทาทาย ีว ในดานการบริหารจัดการ โครงการตางๆ ที่ไดรับทุนจากสปสช. ไดแสดงใหเห็นวา ผูใหบริการภาครัฐและองคกรภาคประชาสังคม จำเปนตองทำงานรวมงานอยางไมสามารถแยกออกจากกันได เพือ ่ นำไปสูก ิญ  ารยุตป หาเอดสดว ้ การพัฒนาศักยภาพ  ยการใช RRTTR ดังนัน หรือปรับปรุงการดำเนินงานของสปสช. ในฐานะแหลงทุนทีส ่ ำคัญภายในประเทศ ทีจ ่ ะสนับสนุนใหองคกรภาคประชาสังคมทำงานได ่ ตอสูแ อยางเต็มทีเ่ พือ  ละแกไขปญหาเอชไอวี/เอดสของประเทศ ถือเปนนโยบายทางเลือกทีจ ่ ำเปนอยางยิง ่ และปญหาหรือความทาทาย ดานการบริหารจัดการตาง ๆ ที่มีอยูนั้น เปนสิ่งที่สปสช. จะตองรีบแกไขโดยดวน • การพัฒนาศักยภาพขององคกรภาคประชาสังคมเปนสิ่งที่มีความสำคัญ ประเทศไทยมีความจำเปนตองพัฒนาศักยภาพองคกรภาค ประชาสังคมเพือ ่ การตอสูก ั ปญหาเอชไอวีเอดสในระยะยาว ซึง บ ่ ตองพัฒนาเขาทัง ้ ดานเทคนิควิชาการและการบริหารจัดการทรัพยากร รวมถึงการหาแหลงทุนสนับสนุน ซึง ่ สามารถทำไดโดยการสนับสนุนจากแหลงทุนภายในประเทศ (เชน กรมควบคุมโรค) และตางประเทศ (เชน กองทุนโลก และ USAID) พรอมกับการจัดตัง ้ เครือขาย/พันธมิตรขององคกรภาคประชาสังคม เพือ ่ ใหองคกรขนาดใหญทเ่ี ข็มแข็ง กวาเปนพี่เลี้ยงใหแกองคกรขนาดเล็ก ขŒอเสนอแนะ เพือ ่ การบรรลุเปาหมายในการยุตป ิญ หาเอดสภายใน พ.ศ. 1. เปาหมายระดับชาติมค ี วามชัดเจนจากการมีสว  นรวมของทุก 2573 รัฐบาลไทยตองจัดสรรงบประมาณอยางเพียงพอใหแก ภาคสวนที่เกี่ยวของ ไดแก กรมควบคุมโรค (หรือกระทรวง สปสช. เพือ ่ ใหสปสช.รักษาบทบาทหนาทีส ่ ำคัญในการทำสัญญา สาธารณสุข) สปสช. องคกรภาคประชาสังคม และหนวยงานอืน ่ๆ กับภาคประชาสังคม เพื่อสนับสนุนการดำเนินงานดังกลาว ที่เกี่ยวของ ในการอภิปรายหารือและลงมติรวมกันในประเด็น อยางตอเนือ่ ง ซึง ่ การดำเนินงานนีจ ้ ะแสดงใหเห็นถึงความมุง  มัน ่ สำคัญตางๆ ดังนี้ ในการจัดการแกไขปญหาเอชไอวี/เอดสของประเทศไทยตอไป ก) จำนวนเปาหมาย คือ กลุมประชากรหลักที่ตองไดรับ แมวากองทุนโลกจะลดการสนับสนุนดานงบประมาณแก การตรวจและรักษาในแตละป ประเทศไทยในอนาคตอันใกล ข) งบประมาณรายป ทีจ่ ำเปนตอการดำเนินงานโดยใชชดุ หลักฐานจากการศึกษานี้ชี้ใหเห็นวา การทำสัญญากับ บริการ RRTTR รวมถึงการทำสัญญากับองคกรภาคประชาสังคม ภาคประชาสังคมอยางมีประสิทธิผลตามบริบทประเทศไทย และสถานบริการสุขภาพของรัฐที่ใหบริการเหลานี้ ควรมีคุณลักษณะ ดังตอไปนี้ Supported by ขŒอเสนอแนะ (ต‹อ) ค) การกระจายงบประมาณอยางเหมาะสม โดยตองสัมพันธ 4. การมีระบบการจายเงินทีม ี ระสิทธิผล โปรงใส และตรงตาม ่ป กับคาตอบแทนตอหัวประชากรหลักหลัก ตามจำนวนประชากร กำหนดเวลา ในการใหเงินสนับสนุนองคกรภาคประชาสังคม และพื้นที่ที่ไดรับการพิจารณาเห็นชอบ 5. การมีระบบติดตามและประเมินผล การดำเนินงานของ ง) บทบาทและความรับผิดชอบของผูมีสวนไดสวนเสีย องคกรภาคประชาสังคม และการพัฒนาศักยภาพ เพือ ่ ประกัน แตละกลุมในการสนับสนุนการทำสัญญากับภาคประชาสังคม คุณภาพของงาน เนื่องจากสปสช.ไมมีศักยภาพทางเทคนิค อยางมีประสิทธิผลในประเทศไทย เชน การสนับสนุนดานงบ วิชาการ และไมมีบทบาททางนิตินัยในการสนับสนุนดานการ ประมาณ การติดตามและประเมินผล และการพัฒนาศักยภาพ พัฒนาศักยภาพ ดังนัน ้ ประเทศไทยจึงจำเปนตองหาองคกร ทางวิชาการและการบริหารจัดการองคกร เปนตน อื่นๆ มาใหการสนับสนุนเรื่องนี้ สปสช.ตองชี้แจงใหองคกร 2. กระบวนการคัดเลือกองคกรภาคประชาสังคมมารับทุน ภาคประชาสังคมเขาใจเพื่อไมใหเกิดความคาดหวัง และอาจ สนับสนุนทีช่ด ั เจนและโปรงใส เพือ่ ใหไดองคกรภาคประชาสังคม ตองชี้แจงตอสำนักงานตรวจเงินแผนดินที่มีระเบียบการตรวจ ที่มีคุณภาพและมีความสามารถ สอบทีเ่ ขมขน หากมีการใชทรัพยากรนอกเหนือไปจากหนาทีท ่ ่ี 3. การประเมินศักยภาพขององคกรภาคประชาสังคมกอนการ ั มอบหมายจากรัฐบาล ไดรบ ใหงบประมาณสนับสนุน เพือ ่ ใหมน่ั ใจวาองคกรนัน ้ ๆ มีความ 6. การมีผูจัดการโครงการในระดับชาติ ที่มีความสามารถใน สามารถในการใหบริการทีม ่ค ีณ ุ ภาพและสามารถดำเนินงานได การอภิบาลระบบหรือควบคุมกำกับดูแลกระบวนการตางๆ ตามเปาหมายที่กำหนด ในการทำสัญญากับภาคประชาสังคม รวมไปจนถึงติดตาม ประเมินผลการทำงานของภาคประชาสังคมดวย ่ ง ตารางที่ 1: คุณลักษณะทีพ ‹ การทำสัญญากับภาคประชาสังคมอย‹างมีประสิทธิผลของประเทศไทย � ประสงคตอ คุณลักษณะสำคัญและทางเลือก 1. เปาหมายระดับชาติมีความชัดเจนจากการมีสวนรวมของทุกภาคสวนที่เกี่ยวของ ในการอภิปรายหารือและลงมติรวมกันในประเด็นสำคัญตางๆ ดังนี้ ก) จำนวนเปาหมาย คือ กลุมประชากรหลักที่ตองไดรับการตรวจและรักษาในแตละป ข) งบประมาณรายป ที่จำเปนตอการดำเนินงานโดยใชชุดบริการ RRTTR รวมถึงการทำสัญญากับ องคกรภาคประชาสังคมและสถานบริการสุขภาพของรัฐที่ใหบริการเหลานี้ ค) การกระจายงบประมาณอยางเหมาะสม โดยตองสัมพันธกบ  หลัก ั คาตอบแทนตอหัวประชากรกลุม ตามจำนวนประชากรและพื้นที่ที่ไดรับการพิจารณาเห็นชอบ และ ง) บทบาทและความรับผิดชอบของผูมีสวนไดสวนเสียแตละกลุมในการสนับสนุนการทำสัญญากับ ภาคประชาสังคมอยางมีประสิทธิผลในประเทศไทย เชน การสนับสนุนดานงบประมาณ การติดตามและ ประเมินผล และการพัฒนาศักยภาพทางวิชาการและการบริหารจัดการองคกร เปนตน ขอดี: ทำใหเกิดความเขาใจและขอตกลงรวมกัน ขอเสีย: ไมมี Supported by ่ ง ตารางที่ 1: คุณลักษณะทีพ ‹ การทำสัญญากับภาคประชาสังคมอย‹างมีประสิทธิผลของประเทศไทย � ประสงคตอ คุณลักษณะสำคัญและทางเลือก 2. กระบวนการคัดเลือกองคกรภาคประชาสังคมมารับทุนสนับสนุนที่ชัดเจนและโปรงใส เพื่อให ไดองคกรภาคประชาสังคมที่มีคุณภาพและมีความสามารถ ทางเลือกที่ 1: การใชขั้นตอนที่เร�ยบงายและสอดคลองกับบร�บทของพ�้นที่ ปจจุบัน สปสช. ใชวิธีการนี้โดยเชิญชวนองคกรภาคประชาสังคมที่มีสวนรวมทั้งหมดใหเสนอ สัญญา ที่สอดคลองกับศักยภาพและความพรอมของแตละองคกร ั โดยเฉพาะจังหวัดขนาดเล็ก/ภาระโรค ขอดี: เหมาะสมกับบริบทของไทยในปจจุบน เอชไอวีเอดสไมสูง เนื่องจากในแตละจังหวัดมักมีจำนวนองคกรภาคประชาสังคมที่มี ประวัติการดำเนินงานที่ดีอยางจำกัด ขอเสีย: 1) องคกรภาคประชาสังคม ทั้งที่เขมแข็งหรือยังไมเขมแข็งพอ ตางก็ไดรับ ทุนสปสช. ซึง ่ ง คือ บางองคกรอาจมีการทำงานไมดพ ่ มีความเสีย ้ การติดตาม ี อ ดังนัน ประเมินผลอยางใกลชิดจึงมีความจำเปนอยางยิ่ง 2) ขาดการแขงขัน ซึง ่ อาจจะทำใหองคกรภาคประชาสังคม ขาดแรงกระตุน  หรือไมมีความพยายามพัฒนาการดำเนินงานของตนเองใหดีขึ้น โดยเฉพาะองคกรที่ ยังไมเขมแข็ง  ขอเสนอ ทางเลือกที่ 2: การทำใหองคกรภาคประชาชนมีการแขงขันกัน โดยการประกาศใหสง โครงการเขามาเพ�่อสมัครขอรับทุน ขอดี: 1) เหมาะสมกับจังหวัดขนาดใหญ/ภาระโรคเอชไอวีเอดสสูงและมีจำนวน องคกรภาคประชาสังคมที่มีความสามารถในจังหวัดคอนขางมาก 2) สรางการแขงขัน – องคกรภาคประชาสังคมแตละแหงตองพยายาม มากขึ้น เพื่อพัฒนาขอเสนอโครงการที่ดีควบคูไปกับการพัฒนาศักยภาพและชื่อเสียง ขององคกรเพื่อใหตนเองไดรับการคัดเลือกใหรับทุน 3) อาจเปนแรงกระตุนทางออมใหองคกรภาคประชาสังคมขนาดเล็กทำงาน รวมกันเปนเครือขาย (ทั้งความรวมมือระหวางองคกรขนาดเล็กดวยกันเอง หรือความ รวมมือกับองคกรที่มีขนาดใหญกวา) เพื่อเพิ่มศักยภาพและความสามารถในการ แขงขันกับองคกรอื่นๆ Supported by ่ ง ตารางที่ 1: คุณลักษณะทีพ ‹ การทำสัญญากับภาคประชาสังคมอย‹างมีประสิทธิผลของประเทศไทย � ประสงคตอ คุณลักษณะสำคัญและทางเลือก ่ี ศ ขอเสีย: 1) อาจมีเฉพาะองคกรภาคประชาสังคมขนาดใหญทม ั ยภาพและมีประวัติ ีก การทำงานที่ดีเทานั้นที่ไดรับทุน ในขณะที่องคกรขนาดเล็กจะไมสามารถแขงขันกับ องคกรขนาดใหญได 2) ไมเหมาะที่จะนำไปใชกับจังหวัดที่มีกลุมประชากรเปาหมายหลักที่ เฉพาะเจาะจง และไมมีองคกรภาคประชาสังคมที่มีศักยภาพจะทำงานกับประชากร กลุมนี้ เชน กลุมเปาหมายเปนผูใชสารเสพติดโดยวิธีฉีด 3) อาจจะเปนการยากสำหรับองคกรภาคประชาสังคมขนาดเล็กหรือมี เอกลักษณเฉพาะตัวสูงบางแหง ที่จะตองปรับตัวเพื่อทำงาน หรือ สรางพันธมิตรใน การทำงานกับองคกรอื่นๆ 4) องคกรภาคประชาสังคมบางแหงอาจตองการความชวยเหลือในการเขียน ขอเสนอโครงการเพื่อสงเขาแขงขัน (ยกตัวอยางเชน ประเทศอินเดียมีการเชิญองคกร ภาคประชาสังคมที่มีอยูในรายชื่อองคกรที่มีคุณสมบัติเหมาะสม เขามารวมการอบรม เชิงปฏิบัติการเกี่ยวกับการเขียนโครงการกอนเริ่มทำสัญญา) ทางเลือก 3: ใชทั้งว�ธีการใชขั้นตอนที่เร�ยบงายและสอดคลองกับบร�บทของพ�้นที่ กับ การ ทำใหองคกรภาคประชาชนมีการแขงขันกัน โดยการประกาศใหสงขอเสนอโครงการเขามาเพ�่อ สมัครขอรับทุน ควบคูกัน ขอดี: สามารถปรับใชไดในแตละจังหวัดตามบริบทที่แตกตางกัน โดยเลือกดำเนิน การใหสอดคลองตามจุดเดนของทางเลือกที่ 1 และ 2 ควบคูกัน ขอเสีย: ไมสามารถระบุได 3. การประเมินศักยภาพขององคกรภาคประชาสังคมกอนการใหงบประมาณสนับสนุน เพื่อให ่ ใจวาองคกรนัน มัน ่ค ้ ๆ มีความสามารถในการใหบริการทีม ุ ภาพและสามารถดำเนินงานไดตามเปาหมาย ีณ ที่กำหนด ทางเลือกที่ 1: สปสช. จัดทำการประเมินศักยภาพขององคกรภาคประชาสังคมกอนการเซ็นสัญญา ดวยตนเอง (อาจใชตัวอยางของ USAID) Supported by ่ ง ตารางที่ 1: คุณลักษณะทีพ ‹ การทำสัญญากับภาคประชาสังคมอย‹างมีประสิทธิผลของประเทศไทย � ประสงคตอ คุณลักษณะสำคัญและทางเลือก ขอดี: ไดองคกรภาคประชาสังคมที่มีคุณภาพมาทำงาน ขอเสีย: 1) สปสช. ตองใชเวลาและการลงทุนในการจัดตั้งหนวยงานที่รับผิดชอบทำ หนาที่นี้โดยตรง โดยใหเปนสวนหนึ่งของโครงสรางภายในองคกร ซึ่งอาจทำไดโดย การจางบุคลากร/ทีมงานเพิ่มขึ้นเพื่อมารับหนาที่นี้ อยางไรก็ตาม ผลการประเมินและ รับรองคุณภาพองคกรฯที่จัดทำขึ้นนี้อาจใชตอไปไดอีก 2-3 ป กอนที่จะทำการ ประเมินครั้งใหม 2) ตองมีการวางแผนการทำงานทีด ่ ปองกันความลาชาในการเซ็นสัญญา ่ เี พือ ทั้งนี้เพราะการประเมินคุณภาพองคกรตองทำใหเสร็จสิ้นกอนกระบวนการคัดเลือก ทางเลือกที่ 2: การจัดตั้งสถาบันเพ�่อทำการตรวจรับรองคุณภาพองคกรภาคประชาสังคม ่ ะทำสัญญากับองคกรภาคประชาสังคม รับจดทะเบียน และใหการรับรองคุณภาพ (สปสช. สามารถเลือกทีจ ที่ผานการรับรองแลวเทานั้น) ขอดี: 1) ไดองคกรภาคประชาสังคมที่มีคุณภาพมาทำงาน 2) สปสช. สามารถเลือกองคกรภาคประชาสังคมที่มีคุณภาพไดงายขึ้น โดยเลือกเฉพาะองคกรที่ผานการรับรองคุณภาพจากสถาบันที่ตั้งขึ้นนี้ ขอเสีย: 1) ตองสรรหาหนวยงาน/องคกรเพือ ่ หรือดำเนินการใหมก ่ ทำการริเริม ้ ี ารจัดตัง สถาบันรับรองคุณภาพองคกรภาคประชาสังคมขึ้นมา 2) อาจใชเวลาพอสมควรกวาจะมีสถาบันรับรองคุณภาพองคกรภาคประชาสังคม ่า ทีน ่ ถือและมีจำนวนองคกรภาคประชาสังคมทีม  เชือ ีณ ่คุ ภาพมาจดทะเบียนมากพอ 4. การมีระบบการจายเง�นทีม ี ระสิทธิผล โปรงใส และตรงตามกำหนดเวลา ในการใหเงินสนับสนุน ่ ป องคกรภาคประชาสังคม ก) หนวยงานที่มีหนาที่รับผิดชอบในการจายเง�น ทางเลือกที่ 1: สปสช. เขตมีหนาที่รับผิดชอบในการจายเง�น ขอดี: องคกรภาคประชาสังคมไดรับงบประมาณลวงหนารอยละ 50 ทันทีเมื่อมี การเซ็นสัญญา และมีระยะเวลาในการทำงาน 12 เดือน Supported by ่ ง ตารางที่ 1: คุณลักษณะทีพ ‹ การทำสัญญากับภาคประชาสังคมอย‹างมีประสิทธิผลของประเทศไทย � ประสงคตอ คุณลักษณะสำคัญและทางเลือก ขอเสีย: ไมมี แตมีประเด็นที่ตองปรับปรุง ดังตอไปนี้ - เริ่มกระบวนการคัดเลือกและ/หรือเปดรับขอเสนอโครงการลวงหนา 3-6 ่ หมายความวากระบวนการตัดสินใจเกีย เดือน(ซึง ่ วกับเปาหมายของชาติตอ  งจัดทำเสร็จ กอนลวงหนา) - ลดภาระงานเรือ ่อ ่ งเอกสารทีต งจัดทำและสงไป-มาระหวาง สปสช. สวนกลาง กับ สปสช. เขต - ทำการโอนเงินรอยละ 50 ของงบประมาณทัง ้ หมดไปใหองคกรภาคประชาสังคม ใหไดทันทีหลังการเซ็นสัญญา ทางเลือกที่ 2: สปสช. สวนกลางมีหนาที่รับผิดชอบในการจายเง�น ขอดี: องคกรภาคประชาสังคมไดรับงบประมาณลวงหนารอยละ 50 ทันทีเมื่อมีการ เซ็นสัญญาและมีระยะเวลาในการทำงาน 12 เดือน ขอเสีย: 1) จำเปนจะตองระบุบทบาทหนาที่ของสปสช. เขตใหชัดเจน เชน สปสช. เขตยังตองประสานงานหรือจัดการประชุมกับผูมีสวนไดสวนเสียในระดับจังหวัดอยู หรือไม 2) ตองมีการจัดตั้งสถาบันรับรองคุณภาพขององคกรภาคประชาสังคมขึ้น ่ ทำการประเมินศักยภาพองคกรฯกอนใหทน เพือ ุ (ตามขอเสนอแนะขอที่ 3 ขางตน) เพราะ สปสช. จะเซ็นสัญญากับองคกรฯ ที่ผานการรับรองแลวเทานั้น 3) อาจใชเวลาพอสมควรกวาจะมีสถาบันรับรองคุณภาพองคกรภาคประชาสังคม ที่นาเชื่อถือ และมีจำนวนองคกรภาคประชาสังคมที่มีคุณภาพมาจดทะเบียนมากพอ ข) ว�ธีการจายเง�น ทางเลือกที่ 1: การจายเง�นตามปจจัยนำเขา (input-based payment) (องคกรภาคประชาสังคมไดรับเงินตามรายการกิจกรรมทำ หรือ รับเงินรวมกอนเดียว ทั้งนี้ สวนใหญมัก เปนการจายเงินตามรายการกิจกรรมมากกวา) ขอดี: เปนวิธีที่ใชทั่วไป เนื่องจากหนวยงานภาครัฐดำเนินการไดสะดวกและงายตอ การควบคุมยอดรวมของงบประมาณ Supported by ่ ง ตารางที่ 1: คุณลักษณะทีพ ‹ การทำสัญญากับภาคประชาสังคมอย‹างมีประสิทธิผลของประเทศไทย � ประสงคตอ คุณลักษณะสำคัญและทางเลือก ขอเสีย: 1) ไมกระตุนใหเกิดการบริการเพิ่มมากขึ้นหรือมีคุณภาพดีขึ้น 2) เปนวิธีการจายเงินที่มีระเบียบคอนขางเครงครัด และไมกระตุนใหเกิด การพัฒนานวัตกรรม ทางเลือก 2: การจายเง�นตามผลผลิต (output-based payment) (เปนการจัดสรรเงินตามประสิทธิผลของการทำงาน เชน จายเงินคาตนทุนเปนจำนวนคงที่ตามการให บริการที่จำเพาะ เชน ใหคาการตรวจหาเชื้อเอชไอวี หรือใหตามจำนวนกลุมประชากรหลักที่สามารถให บริการไดครบถวนตาม RRTTR) ี ารทีง ขอดี: 1) เปนวิธก  ย โดยจายเงินตามเปาหมายทีก ่า ่ ำหนดไวและสามารถวัดผลได 2) อาจใชเปนแรงจูงใจสำหรับการใหบริการที่ตองใชเวลาในการทำงาน คอนขางนาน เชน การคนหาผูที่ติดเชื้อเอชไอวี การนำผูติดเชื้อเขาสูกระบวนการ รักษาโดยใชยาตานไวรัส หรือการใหบริการรักษาจนแนใจไดวาควบคุมเชื้อไวรัสได ขอเสีย: องคกรภาคประชาสังคมอาจทำงานโดยมุงหวังที่จะเบิกคาใชจายจากการ ทำงานใหไดเทานั้น ซึ่งจะคอย ๆ มองเปาหมายแคบลงและผิดไปจากเดิมที่เคย พยายามทำใหเกิดผลของการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและการเมืองในระยะยาว หรือ ใหการศึกษาอยางเขมขนเพื่อการปองกันติดเชื้อเอชไอวีและทำใหมีจำนวนผูมารับการ ตรวจหาเชื้อเอชไอวีเพิ่มมากขึ้น ทางเลือกที่ 3: ผสมผสานว�ธีการจายเง�นทั้งสองแบบ(ทั้งการจายเง�นตามปจจัยนำเขา และ จายตามผลผลิต) ขอดี: มีความยืดหยุน มากกวา และอาจปรับใชไดตามสถานการณทแ่ี ตกตางกันออกไป ขอเสีย: 1) ตองการระเบียบขอบังคับเฉพาะ และ/หรือเอกสารหรือรายงานเพิม ่ ่ เติมเพือ ใชประกันความสำเร็จของการดำเนินงาน 2) อาจทำใหเจาหนาที่ของสปสช. เกิดความสับสน อันเนื่องมาจากมีราย ละเอียดปลีกยอยที่แตกตางกัน ในแตละชวงเวลาหรือแตละผลลัพธ เพื่อใชประกอบ การพิจารณากอนการเบิกจายเงิน Supported by ่ ง ตารางที่ 1: คุณลักษณะทีพ ‹ การทำสัญญากับภาคประชาสังคมอย‹างมีประสิทธิผลของประเทศไทย � ประสงคตอ คุณลักษณะสำคัญและทางเลือก 5. การมีระบบติดตามและประเมินผล การดำเนินงานขององคกรภาคประชาสังคม และการพัฒนา ศักยภาพ เพื่อประกันคุณภาพของงาน ทางเลือกที่ 1: กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุขทำการติดตามประเมินผลการดำเนิน งานและการพัฒนาศักยภาพองคกรภาคประชาสังคม เพราะมีองคความรูและเทคนิคเฉพาะทาง เกี่ยวกับเอชไอวี/เอดส ขอดี: องคกรภาคประชาสังคมสามารถพัฒนาการดำเนินงานหรือคุณภาพการให บริการขององคกร ขอเสีย: ตองมีการหารือทำความเขาใจกันระหวางผูมีสวนไดสวนเสียกลุมตาง ๆ เพื่อ ใหเกิดฉันทามติเกี่ยวกับบทบาทหนาที่ความรับผิดชอบที่แตกตางกัน โดยคำนึงถึงจุด เดนของแตละฝาย ลดความซ้ำซอนในการทำงาน และสานพลังหนุนเสริมซึง ่ กันและกัน ในการทำงาน ทางเลือกที่ 2: กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข และองคกรเพ�่อการพัฒนาระหวาง ประเทศ (เชน USAID) การรวมกันติดตามประเมินผลการดำเนินงานและการพัฒนาศักยภาพ องคกรภาคประชาสังคม (ในระหวางที่หนวยงานเหลานั้น ยังตองดำเนินงานอยูในประเทศไทย) ขอดี: องคกรภาคประชาสังคมสามารถยกระดับการดำเนินงานหรือคุณภาพการ ใหบริการขององคกร ส ขอเสีย: ตองมีการหารือทำความเขาใจกันระหวางผูม  นไดสว ีว  ตาง ๆ เพือ  นเสียกลุม ่ ใหเกิดฉันทามติเกี่ยวกับบทบาทหนาที่ความรับผิดชอบที่แตกตางกัน โดยคำนึงถึงจุด เดนของแตละฝาย ลดความซ้ำซอนในการทำงาน และสานพลังหนุนเสริมซึ่งกันและ กันในการทำงาน Supported by ่ ง ตารางที่ 1: คุณลักษณะทีพ ‹ การทำสัญญากับภาคประชาสังคมอย‹างมีประสิทธิผลของประเทศไทย � ประสงคตอ คุณลักษณะสำคัญและทางเลือก 6. การมีผูจัดการโครงการในระดับชาติ ที่มีความสามารถในการอภิบาลระบบหรือควบคุมกำกับดูแล กระบวนการตาง ๆ ในการทำสัญญากับภาคประชาสังคม รวมไปจนถึงติดตามประมินผลการทำงานของ ภาคประชาสังคมดวย ทางเลือกที่ 1: สปสช. จางผูจัดการโครงการมารับหนาที่ในเรื่องการทำสัญญากับองคกรภาค ประชาสังคมโดยเฉพาะ ขอดี: คาดวากระบวนการทำสัญญาจะมีประสิทธิผลมากขึ้นเนื่องจากผูจัดการนี้ ไมตองรับผิดชอบงานอื่น จึงทำใหสามารถทำงานในหนาที่ไดอยางเต็มที่ ขอเสีย: 1) ตองใชงบประมาณเพื่อจางบุคลากรดังกลาว ซึ่งหมายถึง อาจจะตอง หักมาจากงบประมาณที่ใชเพื่อการทำสัญญากับภาคประชาสังคม หรืออาจตองใชงบ บริหารจัดการจากสปสช. สวนกลาง 2) ตองมีการจัดตั้งคณะกรรมการและจัดทำกระบวนการคัดเลือกที่มีความ โปรงใส เพื่อใหไดผูจัดการที่มีความสามารถ 3) ผูจัดการไมสามารถดำเนินงานเพียงคนเดียวได จึงอาจตองใชเวลาใน การสรางทีมงานเพื่อทำหนาที่บริหารจัดการไดอยางมีประสิทธิผล ทางเลือกที่ 2: สปสช. วาจางองคกรภายนอกที่มีทีมงานที่มีประสบการณเขามาดำเนินงาน ขอดี: 1) คาดวากระบวนการทำสัญญาจะมีประสิทธิผลมากขึ้น 2) ไมตองเสียเวลาในการพัฒนาศักยภาพทีมงานในการบริหารจัดการ เพราะจางหนวยงานภายนอกที่พรอมและมีศักยภาพเขามาดำเนินงานไดเลย ขอเสีย: 1) ตองใชงบประมาณเพื่อจางบุคลากรดังกลาว ซึ่งหมายถึง อาจจะตอง หักมาจากงบประมาณที่ใชเพื่อการทำสัญญากับภาคประชาสังคม หรืออาจตองใชงบ บริหารจัดการจากสปสช. สวนกลาง 2) ตองมีการจัดตั้งคณะกรรมการและจัดทำกระบวนการคัดเลือกที่มีความ โปรงใส เพื่อใหไดองคกรภายนอกที่มีความสามารถมาดำเนินงาน Supported by อŒางอิง 1. UNDP, Sustainable Financing of HIV Responses, Social Contracting Country Fact Sheets. www.eurasia.undp.org/content/rbec/en/home/ourwork/democratic-governance-and-peace building/hiv-and-health/sustainable- nancing-of-hiv- responses.html กิติกรรมประกาศ งานวิจัยนี้ไดรับการสนับสนุนดานงบประมาณจากธนาคารโลก (World Bank) และ โครงการเอดสแหง สหประชาชาติ (UNAIDS) และขอขอบคุณผูเ กีย ่ วของทุกทานทีไ ่ ดเสียสละเวลาในการใหคำแนะนำทีม ่ค ุ คาเพือ ีณ ่ การปรับปรุงคุณภาพงานวิจย ั นี้ ไดแก USAID: คุณรวิภา วรรณกิจ, คุณมาริสา สงวนความดี ศูนยวจ ั โรคเอดส สภากาชาดไทย : พญ.นิตยา ภานุภาค พึง ิย ่ พาพงศ FHI360: Dr. Stephen Mills, คุณสุธณ ่ , คุณกัญญา เบญจมณี ิ ี เจริญยิง ่ วชาญอิสระ: พญ.เพชรศรี ศิรน ผูเ ชีย ิร ั ดร ิน สปสช: นพ.รัฐพล เตรียมวิชานนท, ดร.กันตินน  ธนธาดา ั ท รุง UNAIDS: ดร.พัชรา เบญจรัตนาภรณ World Bank: ดร.สุทยุต โอสรประสพ, Ms. Nicole Fraser-Hurt, คุณสรัลชนา วิรย ุ ิ ะทวีกล นอกจากนี้ เราขอขอบคุณตัวแทนจากองคกรพัฒนาเอกชนทีไ ่ มแสวงหาผลกำไรทุกองคกร ทีไ  มูล ่ ดใหขอ อันเปนประโยชนเเละชวยใหเราเขาใจงานวิจัยอยางลึกซึ้งมากยิ่งขึ้น ไดแก มูลนิธิเอ็มพลัส, มูลนิธิเอ็มเฟรนด, มูลนิธิเพื่อนพนักงานบริการ (SWING), สมาคมฟาสีรุงแหงประเทศไทย (RSAT), สมาคมวางแผนครอบครัว แหงประเทศไทย (PPAT), มูลนิธร ั ษไทย, มูลนิธโิ อโซน เเละมูลนิธซ ิก ิส ิ เตอร