39737 v.1 Vlerėsimi i varfėrisė nė Kosovė Vėllimi I: Pėrshpejtimi i zhvillimit gjithėpėrfshirės pėr uljen e shkallės sė gjerė tė varfėrisė 3 tetor 2007 Banka Botėrore Enti i Statistikės sė Kosovės Rajoni i Evropės dhe Azisė Qendrore Departamenti i Statistikave Sociale Njėsia pėr reduktimin e varfėrisė dhe Sektori i standartit jetėsor menaxhimin ekonomik http://www.worldbank.org/ECA/poverty http://www.ks-gov.net/ESK VALUTAT DHE NJĖSITĖ EKUIVALENTE (mė 3 tetor 2007) Njėsia valutore = Euro 1 US$ = 0.71 Euro SHKURTESAT ERR Ekuivalenti pėr tė rritur BSHP Bashkėsia e shteteve tė pavarura IĒK Indeksi i ēmimit tė konsumatorėve ZN Zonat e numėrimit AER Agjencia Evropiane pėr Rindėrtim ECA Evropa Lindore dhe Azia Qendrore ECAPOV Baza e tė dhėnave tė Bankės Botėrore pėr varfėrinė nė Evropėn Lindore dhe nė Azinė Qendrore BE Bashkimi Evropian BE-8 Republika Ēeke, Estonia, Hungaria, Letonia, Lituania, Polonia Republika e Sllovakisė dhe Sllovenia ABEF Anketa e buxhetit tė ekonomive familjare EF Ekonomi familjare AHSHEF Anketa e tė hyrave dhe shpenzimeve tė ekonomive familjare FMN Fondi Monetar Ndėrkombėtar SPZHK Strategjia dhe plani zhvillimor i Kosovės VAU Vendet me tė ardhura tė ulėta AVSJ Anketa pėr vlerėsimin e standardit jetėsor VAM Vendet me tė ardhura tė mesme MPMS Ministria e Punės dhe Mirėqenies Sociale VV05 Vlerėsimi i varfėrisė 2005 SHISHP Shqyrtimi institucional dhe i shpenzimeve publike IPVQ Institucionet e Pėrkohshme tė Vetėqeverisjes EJL Evropa Juglindore SIDA Agjencia suedeze pėr zhvillim ndėrkombėtar ESK Enti Statistikor i Kosovės GPT Grupet punuese teknike UNMIK Misioni i OKB-sė nė Kosovė FALĖNDERIMET Ky raport ėshtė rezultat i punės sė pėrbashkėt tė personelit tė Entit Statistikor tė Kosovės nė njėsinė e Anketave pėr buxhetin e ekonomive familjare tė pėrbėrė nga Bashkim Bellaqa, Bekim Canolli dhe Emina Deliu, si dhe ekipit teknik tė Bankės Botėrore, tė pėrbėrė nga Andrew Dabalen dhe Anna Gueorguieva, tė pėrkrahur nga Sasun Tsirunyan dhe Shpend Ahmeti. Raporti ėshtė mbėshtetur nga Departamenti pėr Zhvillim Ndėrkombėtar (DFID) i Britanisė sė Madhe, i cili me zemėrgjerėsi ka financuar fondin e mirėbesimit pėr tė pėrkrahur ndėrtimin e kapaciteteve dhe aktiviteteve analitike tė punės e programore pėr varfėrinė nė Ballkanin Perėndimor. Ky raport nuk do tė mund tė hartohej pa pjesėmarrjen dhe pėrkrahjen e madhe tė Departamentit pėr statistika sociale tė Entit Statistikor tė Kosovės. Ekipi nė mėnyrė tė veēantė e falėnderon punėn analitike tė FMN-sė (nė fushėn e makro- statistikave), AER-in dhe Ministrinė e Bujqėsisė tė IPVQ-ve, ESK-nė dhe Vllaznim Bytyqin (Zyra pėr emigracion). Ekipi ka pėrfituar nga komentet dhe udhėzimet e Peter Lanjouw (recensent), Pierella Paci (recensente), Asad Alam, Ardo Hansson, Elisabeth Huybens, Felix Martin dhe Kanthan Shankar. Ekipi u shpreh mirėnjohje edhe Julian Lampietti, Ruslan Yemtsov, Kinnon Scott, Gero Carletto, Marcus Goldstein, Gabriel Demombynes, Juan Munoz, dhe Johan Mistiaen pėr komentet dhe sugjerimet e tyre tė shkėlqyeshme. Hartimi i kėtij raporti ėshtė ndihmuar nė mėnyrė tė jashtėzakonshme nga aftėsitė e shkėlqyeshme tė redaktimit tė Susana Padillas. PĖRMBAJTJA PĖRMBLEDHJE EKZEKUTIVE ....................................................................................... i KAPITULLI 1. KONTEKSTI SOCIAL DHE MAKROEKONOMIK.............................. 1 A. Rritja e BPV- sė ka qenė e vogėl ............................................................................ 1 B. Zhvillimi bujqėsor ka qenė i ngadalshėm............................................................... 3 C. Funksionim zhgėnjyes i tregut tė punės.................................................................. 4 D. Perspektivė e ulėt pėr zvogėlimin e varfėrisė ......................................................... 5 KAPITULLI 2. TRENDET E VARFĖRISĖ DHE ZBĖRTHIMI ...................................... 7 A. Njė shėnim mbi qasjen dhe cilėsinė e tė dhėnave................................................... 7 B. Varfėria nuk ka ndryshuar .................................................................................... 11 C. Dimensionet varfėrisė qė nuk bazohen nė tė hyra ................................................ 16 KAPITULLI 3. PROFILI I VARFĖRISĖ DHE RREZIKU I VARFĖRISĖ.................... 20 A. Karakteristikat demografike tė ekonomive familjare tė varfra............................. 20 B. Karakteristikat e tregut tė punės tė tė varfėrve ..................................................... 22 C. Arsimimi dhe shkalla e varfėrisė .......................................................................... 23 D. Niveli i manifestimit tė varfėrisė .......................................................................... 24 E. Pse janė tė varfėr njerėzit dhe kush ėshtė nė rrezik tė madh nga varfėria? .......... 27 KAPITULLI 4. TRANSFERET PUBLIKE, PARATĖ E DĖRGUARA NGA DIASPORA DHE VARFĖRIA ........................................................................................ 32 A. Pėrbėrja dhe trendet e transfereve tė mbrojtjes sociale......................................... 32 B. Ndikimi i programeve tė mbrojtjes sociale nė varfėri .......................................... 34 C. Sasia dhe shpėrndarja e parave tė dėrguara nga diaspora..................................... 37 D. Ndikimi i emigracionit nė varfėri ......................................................................... 39 KAPITULLI 5. FORCIMI I THEMELIT TĖ MONITORIMIT TĖ VARFĖRISĖ DHE HARTIMI I POLITIKAVE BAZUAR NĖ DĖSHMI ...................................................... 44 Shtojca A. Tabelat dhe ilustrimet............................................................................... 48 Shtojca B. Profili i varfėrisė...................................................................................... 53 Shtojca C. Zbėrthimi i varfėrisė................................................................................ 72 Shtojca D. Transferet Sociale dhe paratė e dėrguara nga diaspora........................... 76 Referencat ......................................................................................................................... 83 Lista e Tabelave Tabela i: Politikat e propozuara, kostoja e tyre dhe ndikimi i varfėrisė...........................................x Tabela 1.1: Trendėt makroekonomike............................................................................... 2 Tabela 1.2: Vlerėsimet alternative tė BPV-sė pėr Kosovėn .............................................. 3 Tabela 1.3: Treguesit e sektorit makroekonomik dhe tė bujqėsisė.................................... 4 Tabela 1.4: Pagat mujore mesatare dhe numri i vėzhgimeve ............................................ 5 Tabela 2.1: Zbėrthimi i varfėrisė: 2003/04 krahasuar me 2005/06.................................. 14 Tabela 2.2: Shkalla e zhvillimit nė konsum pėr kokė banori........................................... 14 Tabela 2.3: Treguesit e pabarazisė pėr 2003/04 dhe 2005/ 06......................................... 14 Tabela 3.1: Shkalla absolute dhe e skajshme e varfėrisė duke pėrdorur metodologjinė PA 05 ................................................................................................................................ 22 Tabela 3.2: Varfėria dhe papunėsia ................................................................................. 23 Tabela 3.3: Punėsimi dhe arsimi, 2005/06....................................................................... 24 Tabela 3.4: Shkalla e varfėrisė dhe kontributi sipas rajonit nė Kosovė, 2003-2006.........24 Tabela 3.5: Ndikimi i ndryshimeve nė karakteristikat e ekonomive familjare nė varfėri 30 Tabela 4.1: Programet pensionale dhe tė ndihmės sociale .............................................. 32 Tabela 4.2: Ndihma sociale dhe pensionet ..................................................................... 35 Tabela 4.3: Pėrshtatshmėria dhe simulimi i transferit tė ndihmės sociale dhe pensionit 37 Tabela 4.4: Emigrimi dhe paratė e dėrguara nga diaspora: pėrmbledhje e statistikat pėr vitin 2005 .......................................................................................................................... 39 Tabela 4.5: Rezultatet e krahasimit tė prirjeve pėr shkallėt e regjistrimit sekondar........ 40 Tabela 4.6: Paratė nga jashtė nė vitin 2005 sipas ekonomive familjare pranuese........... 41 Tabela A.1: Dallimi nė supozimet e Bankės Botėrore dhe FMN-sė................................ 48 Tabela A.2: Pėrmbledhja e statistikave tė pėrgjithshme kryesore sipas valės tė anketimit ........................................................................................................................................... 48 Tabela A.3: Konsumi mujor mesatar i ushqimit.............................................................. 48 Tabela A.4: Shpenzimet mujore mesatare joushqimore tė EF......................................... 49 Tabela A.5: Pjesa e shpenzimeve ushqimore dhe joushqimore nė shpenzimet e pėrgjithshme...................................................................................................................... 50 Tabela A.6: Pjesa e shpenzimeve pėr kategoritė ushqimore ........................................... 50 Tabela A.7: Llogaritja i varfėrisė pėr banorė sipas lokacionit......................................... 50 Tabela A.8: Kosovė: Vlerėsimet e BPV nga FMN nė ēmime aktuale, 2004­10............. 51 Tabela A.9: Shkalla e varfėrisė, dallimi dhe ashpėrsia................................................... 52 Tabela B.1: Llogaritja e varfėrisė sipas lokacionit, rajonit dhe zonave etnike ............... 53 Tabela B.2: Kontributi i varfėrisė sipas lokacionit.......................................................... 53 Tabela B.3: Kontributi i varfėrisė sipas rajonit................................................................ 53 Tabela B.4: Kontributi i varfėrisė sipas zonave etnike................................................ 5353 Tabela B.5: Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori sipas kategorisė sė madhėsisė sė EF ....................................................................................................................................... 5454 Tabela B.6: Llogaritja e varfėrisė sipas pėrkatėsisė etnike tė kryefamiljarit tė EF ......... 54 Tabela B.7: Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori sipas gjinisė sė kryefamiljarit tė EF. 54 Tabela B.8: Pjesa e tė moshuarve nė EF dhe varfėria...................................................... 54 Tabela B.9: Proporcioni i varshmėrisė dhe llogaritja e varfėrisė..................................... 54 Tabela B.10: Arsimimi i kryefamiljarit tė EF dhe llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori ....................................................................................................................................... 5454 Tabela B.11: Aktiviteti kryesor i kryefamiljarit tė EF dhe llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori ................................................................................................................................ 55 Tabela B.12: Sektori i punėsimit tė kryefamiljarit tė EF dhe llogaritja e varfėrisė .... 5555 Tabela B.13: Posedimi i tokės dhe varfėria rurale....................................................... 5555 Tabela B.14: Posedimi i bagėtisė................................................................................. 5555 Tabela B.15: Posedimi i pajisjeve tė rėnda dhe varfėria nė zonat rurale..................... 5555 Tabela B.16: Punėsimi dhe arsimimi, 2002/03............................................................ 5656 Tabela B.17: Papunėsia dhe arsimi, 2003/04................................................................... 56 Tabela B.18: Punėsimi dhe arsimi, 2003/04.................................................................... 56 Tabela B.19: Papunėsia dhe arsimimi, 2003/04............................................................... 57 Tabela B.20: Arsimimi dhe punėsimi, 2004/05............................................................... 57 Tabela B.21: Papunėsia dhe arsimi, 2004/05................................................................... 57 Tabela B.22: Punėsimi dhe Arsimi, 2005/06................................................................... 58 Tabela B.23: Papunėsia dhe arsimimi, 2005/06............................................................... 58 Tabela B.24: Varfėria dhe papunėsia............................................................................... 58 Tabela B.25: Bruto shkalla e regjistrimit pėr shkollimin fillor........................................ 58 Tabela B.26: Neto regjistrimi pėr shkollat fillore............................................................ 59 Tabela B.27: Neto regjistrimi pėr shkollat e mesme........................................................ 59 Tabela B.28: Neto shkalla e regjistrimit pėr arsimin terciar............................................ 59 Tabela B.29: Qasja nė energji elektrike........................................................................... 60 Tabela B.30: Ngrohja qendrore........................................................................................ 60 Tabela B.31: Qasja nė objekte tė sigurta banimi ............................................................. 60 Tabela B.32: Qasja nė ujė................................................................................................ 60 Tabela B.33: Niveli i varfėrisė rurale pėr kokė banori dhe kontributi nė varfėri ........ 6161 Tabela B.34: Ndarja etnike rurale: Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori dhe kontributi61 Tabela B.35: Zona rurale, ngritja arsimore...................................................................... 62 Tabela B.36: Qasja e zonave rurale nė energji elektrike ................................................. 62 Tabela B.37: Qasja e zonave rurale nė objekte tė sigurta banimi.................................... 62 Tabela B.38: Ngrohja qendrore nė zonat rurale............................................................... 62 Tabela B.39: Qasja e zonave rurale nė ujė................................................................... 6262 Tabela B.40: Papunėsia nė zonat rurale........................................................................... 63 Tabela B.41: Bruto niveli i regjistrimit nė zonat rurale pėr shkollat fillore .................... 63 Tabela B.42: Neto niveli i regjistrimit nė zonat rurale pėr shkollat fillore...................... 63 Tabela B.43: Neto niveli i regjistrimit nė zonat rurale pėr shkollat e mesme ................. 63 Tabela B.44: Neto regjistrimi nė zonat rural nė arsimin e lartė................................... 6464 Tabela B.45: Grupet nė gjendje tė rėndė mbi kufirin e varfėrisė ................................ 6464 Tabela B.46: Grupi i nė gjendje tė rėndė i shėnuar nėn kufirin e varfėrisė................. 6565 Tabela B.47: Migruesit e brendshėm dhe lokacioni ku janė pranuar ata .................... 6767 Tabela B.48: Treguesit e pabarazisė gjatė 2002-2006..................................................... 68 Tabela B.49: Lidhjet e konsumit sipas viteve.................................................................. 68 Tabela B.50: Krahasimi i nivelit tė regjistrimit nė shkolla nė rajon, 2005...................... 70 Tabela B.51: Kontributi nė varfėri sipas aktivitetit tė kryefamiljarit............................... 70 Tabela B.52: Kontributi nė varfėri sipas arsimimit, 2005/06. ......................................... 70 Tabela B.53: Shpėrndarja demografike . ...................................................................... 7171 Tabela B.54: Shpėrndarja demografike sipas llojit tė vendbanimit dhe rajonit 2005/06. ....................................................................................................................................... 7171 Tabela C.1: Zbėrthimi i varfėrisė: 2002/03 krahasuar me 2003/04............................ 7272 Tabela C.2: Zbėrthimi i varfėrisė: 2002/03 krahasuar me 2004/05................................ 72 Tabela C.3: Zbėrthimi i varfėrisė: 2002/03 krahasuar me 2005/06................................ 72 Tabela C.4: Zbėrthimi i varfėrisė: 2003/04 krahasuar me 2004/05............................ 7272 Tabela C.5: Zbėrthimi i varfėrisė: 2003/04 krahasuar me 2005/06................................ 72 Tabela C.6: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2002/03 krahasuar me 2003/04 .................... 72 Tabela C.7: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2002/03 krahasuar me 2003/04 .................... 73 Tabela C.8: Zbėrthimi urban: 2002/03 krahasuar me 2004/05....................................... 73 Tabela C.9: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2002/03 krahasuar me 2005/06 .................... 73 Tabela C.10: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2003/04 krahasuar me 2005/06.............. 7373 Tabela C.11: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2003/04 krahasuar me 2005/06.................. 73 Tabela C.12: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2004/05 krahasuar me 2005/06.................. 73 Tabela C.13: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2002/03 krahasuar me 2003/04.................... 74 Tabela C.14: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2002/03 krahasuar me 2004/05.................... 74 Tabela C.15: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2002/03 krahasuar me 2005/06.................... 74 Tabela C.16: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2003/04 krahasuar me 2004/05.................... 74 Tabela C.17: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2003/04 krahasuar me 2005/06.................... 74 Tabela C.18: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2004/05 krahasuar me 2005/06.................... 74 Tabela D.1: Ekonomitė familjare urbane dhe rurale me para nga diaspora dhe me emigrantė....................................................................................................................... 7877 Tabela D.2: Rezultatet e krahasimit tė variablave pėr vlerėsimin 2-fazor tė efektit qė ka njė emigrant nė mirėqenien e ekonomisė familjare...................................................... 7978 Tabela D.3: Rezultatet e bashkėrendimit tė bazės sė prirjes pėr konsum.................... 8079 Tabela D.4: Shkalla e varfėrisė sė EF-ve me dhe pa emigrantė, bashkėrendimi i bazės sė prirjes ............................................................................................................................ 8180 Tabela D.5: Krahasimi 2-fazor IV i variablave pėr efektin qė ka njė emigrantė nė konsum, sipas zonave urbane dhe rurale........................................................................... 81 Lista e rubrikave Rubrika 1.1: A ėshtė rritur shkalla e varfėrisė nė Kosovė? JO...........................................ii Rubrika 2.1: Vlerėsimi i popullsisė sė Kosovės ................................................................. 7 Rubrika 2.2: Sfidat e pėrdorimit tė tė dhėnave tė ABEF-it pėr analiza tė varfėrisė .......... 8 Rubrika 3.1: Tri hipoteza pėr kushtet degjeneruese tė ekonomive familjare serbe..... 2219 Lista e ilustrimeve Ilustrimi i: Nivelet absolute dhe ekstreme tė varfėrisė ........................................................ i Ilustrimi ii: Llogaritja e varfėrisė sipas banorėve ne Ballkanin Perėndimor ......................ii Ilustrimi iii: Nivelet e varfėrisė sipas madhėsisė sė ekonomisė familjare.........................iii Ilustrimi iv: Niveli i varfėrisė sipas statusit tė fuqisė punėtore ........................................ iv Ilustrimi v: Trendėt rurale dhe urbane tė varfėrisė........................................................... iv Ilustrimi vi: Diagrami i Venit i varfėrisė me tė hyra dhe pa tė hyra................................... v Ilustrimi vii: Raporti nė mes tė zhvillimit dhe uljes sė Varfėrisė ...................................viiii Ilustrimi 1.1: Shkalla e punėsisė dhe papunėsisė, 2001-2005···········································5 Ilustrimi 1.2: Papunėsia e regjistruar dhe niveli i rritjes sė BPV-sė··································5 Ilustrimi 1.3: Pronėsia e pasurive dhe nivelet e tė hyrave duke pėrdorur tė dhėnat e ABEF································································································································7 Ilustrimi 2.1: Varfėria absolute dhe e skajshme pėr 2003/04 dhe 2005/06 ······················11 Ilustrimi 2.2: Shpėrndarja e konsumit, 2003/04 dhe 2005/06·······································122 Ilustrimi 2.3: Lakoret e rritjes pėr zhvillimin nga 2003/4 deri nė 2005/06 ···················133 Ilustrimi 2.4: Lakoret e Lorencit pėr vitet 2003/04 dhe 2005/06 ··································155 Ilustrimi 2.5: Neto shkalla e regjistrimit nė arsim ························································166 Ilustrimi 2.6: Qasja nė ujė ···························································································· 177 Ilustrimi 2.7: Diagrami i Venit i varfėrisė qė nuk bazohet dhe asaj tė bazuar nė tė hyra18 Ilustrimi 3.1: Shkalla e varfėrisė sipas madhėsisė se ekonomisė familjare················· 2120 Ilustrimi 3.2: Trendėt rurale dhe urbane tė varfėrisė·······················································24 Ilustrimi 3.3: Qasja e zonave rurale nė shėrbime····························································25 Ilustrimi 3.4: Shkalla neto e regjistrimit nė arsim······················································· 2625 Ilustrimi 4.1: Pėrfitimet e llogaritura vjetore pėr familje pėrfituese································32 Ilustrimi 4.2: Shpenzimet e mbrojtjes sociale, vende tė zgjedhura: 2004 ·······················33 Ilustrimi 4.3: Efektshmėria e objektivave e programit pėr ndihmė sociale tė Kosovės···35 Ilustrimi 4.4: Paratė e dėrguara nga diaspora si pjesė e BPV-sė nė Ballkanin Perėndimor ···································································································································· 3837 Ilustrimi 4.5: Shkalla e regjistrimit pėr ekonomitė familjare me emigrantė dhe pa emigrantė ···················································································································· 4039 Ilustrimi C.1: Lakoret e rritjes sė manifestimit tė varfėrisė ········································ 7573 Ilustrimi D.1: Mbulimi jo i plotė dhe humbja e ndihmės sociale sipas rajoneve urbane dhe rurale ························································································································74 Ilustrimi D.2: Top 20 vendet marrėse tė parave tė dėrguara si pjesė tė BPV-sė, 2004 7674 Ilustrimi D.3: Bashkėrendimi i bazės sė prirjes pėr emigrim······································ 8179 Ilustrimi D.4: Bazat e prirjes dhe shpeshtėsia e saj pėr grupet e trajtuara (ekonomitė familjare me migrues) dhe grupet e patrajtuara ··························································· 8280 VĖLLIMI II TABELA E PĖRMBAJTJES KAPITULLI 1: ANKETA E BUXHETIT TĖ EKONOMIVE FAMILJARE (ABEF) DHE MONITORIMI I VARFĖRISĖ NĖ KOSOVĖ 6 A. Ekzistojnė probleme nė krahasimin e tė dhėnave 7 (a) Problemi nr. 1: Ditari nė raport me kujtesėn 7 (b) Problemi nr. 2: Dizajni i anketės ­ Ridefinimi i artikujve tė konsumuar 7 (c) Problemi nr. 3: Dizajni i anketės - AVSJ nė raport me ABEF 8 B. Mostrat e vlerėsimit e shtojnė pasigurinė 8 C. Pasojat e mundshme: Konsumi 9 D. Pasojat e mundshme: Vlerėsimet e varfėrisė 11 Kapitulli 2: Varfėria ­ Vlerėsimet alternative 13 A. Gjendja pas stratifikimit 15 B. Krahasoni vetėm vitin 2003 dhe 2005 17 C. Metodologjia e konsumit tė pėrgjithshėm tė krahasueshėm 18 D. Krahasoni tė gjitha vitet 20 E. Krahasimi i shifrave tė varfėrisė nga AVSJ dhe ABEF 21 Kapitulli 3: PĖRFUNDIMET DHE REKOMANDIMET 23 A. Rekomandimet 23 Shtojca A: TABELAT DHE ILUSTRIMET 25 Shtojca B: REZULTAT E ANKETIMEVE TĖ VITEVE TĖ NDRYSHME 31 Lista e tabelave Tabela 1.1: Popullsia sipas valės sė anketimit dhe sipas vitit 9 Tabela 1.2: Pėrmbledhje e kufizimeve tė anketave dhe ndikimi i tyre nė vlerėsimet e varfėrisė 10 Tabela 1.3: Vlerėsimi i varfėrisė pėr banorė sipas lokalitetit dhe zonave etnike, pėrmes metodologjisė PA05 12 Tabela 1.4: Vlerėsimi i varfėrisė pėr banorė sipas pėrkatėsisė etnike tė kryefamiljarit 12 Tabela 2.1: Pasqyrė e pėrgjithshme e rezultateve tė metodologjive pėr vlerėsimet e krahasueshme tė varfėrisė 15 Tabela 2.2: Pėrmbledhje e vlerėsimeve tė varfėrisė sipas metodologjisė sė pėrdorur 15 Tabela 2.3: Shkalla e varfėrisė me vlerėsimet dhe rivlerėsimet e tanishme 16 Tabela 2.4: Mostra e procedurės pėr anketėn mbi buxhetin e ekonomive familjare nė Bosnjė dhe Hercegovinė 17 Tabela 2.5: Shkalla e varfėrisė me metodologjinė PA05 dhe metodologjitė e krahasueshme CA 18 Tabela 2.6: Kufijtė e rreptė tė varfėrisė bazuar nė artikujt e zakonshėm ushqimorė 19 Tabela 2.7: Shkalla e varfėrisė sipas metodologjisė sė shkurtėr pėrmbledhėse pėr konsum 19 Tabela A.1: Krahasimi i metodologjive tė mėhershme 25 Tabela A.2: Krahasimi i anketave 27 Tabela A.3: Pėrqindja e ndryshimeve nė totalet kryesore nė bazė tė krahasimi nga njė anketė nė tjetrėn 28 Tabela A.4: Pėrkufizimet alternative tė konsumit tė pėrgjithshėm dhe shkalla e varfėrisė 28 Tabela A.5: Pyetjet qė bėhen vazhdimisht rreth katėr anketimeve 29 Tabela A.6: Pėrkufizimi i konsumit tė pėrgjithshėm sipas metodologjive tė ndryshme 30 Tabela A.7: Kufiri i varfėrisė nė metodologjitė e ndryshme 30 Tabela B.1: Prezantimi i pyetėsorėve tė ri 31 Tabela B.2: Statistikat e varfėrisė duke pėrdorur metodologjinė PA05 31 Tabela B.3: Shkalla e varfėrisė sipas metodologjisė PA05 32 Tabela B.4: Simptomat e hollėsishme tė varfėrisė me konsum tė pėrgjithshėm tė reviduar 32 Tabela B.5: Shkalla e varfėrisė sipas metodologjive tė konsumit alternativ dhe tė kufirit tė varfėrisė 33 Lista e rubrikave Rubrika 2.1: ABEF nė Bosnjė dhe Hercegovinė: Shembull i mbledhjes sė mostrave pa pasur regjistrim tė popullsisė 17 Rubrika 2.2: Analiza e ndryshimeve 20 Lista e ilustrimeve Ilustrimi 1.1: Popullsia e pėrgjithshme nė milionė dhe madhėsia e familjeve 8 Ilustrimi 1.2: Konsumi mesatar mujor i familjeve, nė ēmime nominale 9 Ilustrimi 1.3: Vlerėsimet e shkallės sė varfėrisė dhe ndikimi i ndryshimeve nė pyetėsor 11 Ilustrimi 2.1: Shpėrndarja e kumulative dhe densiteti i konsumit pėr 50 pėrqindėshin mė tė ulėt tė popullsisė 16 PĖRMBLEDHJE EKZEKUTIVE 1. Rreth 45 pėr qind e popullsisė nė Kosovė ėshtė e varfėr, mė njė pjesė tjetėr prej 18 pėr qind tė rrezikuar nga varfėria. Mbizotėrimi i niveleve tė varfėrisė nė pjesėn e parė tė kėsaj dekade nuk ėshtė pėr tu ēuditur duke marrė parasysh kontekstin e kushteve ekzistuese makroekonomike qė karakterizohen me zhvillim tė ngadalshėm, me tė hyra tė ulėta dhe me kufizime tė shumta tė shpenzimeve. Pa sigurinė qė e ofrojnė emigrantėt dhe paratė nga diaspora, mirėqenia e njė pjese tė madhe tė popullsisė do tė ishte shumė mė e keqe. Megjithatė, ėshtė gjė pozitive fakti se varfėria ėshtė e `butė` sepse shumė njerėz janė ose pak mbi kufirin e varfėrisė apo pak nėn tė. Niveli i varfėrisė sė `butė' nėnkupton se njė ndryshim i vogėl pozitiv nė tė hyra, pėrmes zhvillimit qė krijon vende tė punės, mund tė nxjerr shumė persona nga varfėria. Standardet e jetesės kanė ngecur 2. Ngecja e pėrgjithshme ekonomike pasqyrohet nė mungesėn e progresit pėr sa i pėrket pėrmirėsimit tė standardeve jetėsore. Vlerėsohet se rreth 15 pėr qind e popullsisė jeton nė varfėri tė skajshme, do tė thotė janė njerėz qė e Ilustrimi i: Nivelet absolute dhe ekstreme tė varfėrisė kanė tė vėshtirė tė plotėsojnė nevojat .0 50 50 e tyre themelore pėr ushqim. (Ilustrimi i.). Rreth 45 pėr qind (qė teulosba 45.1 43.5 0. ėshtė pak mbi 2 nė 5 kosovarė) 40 40 raportojnė njė nivel tė konsumit nėn 0. kufirin e varfėrisė, e cila sipas 30 30 ēmimeve tė vitit 2002 ėshtė caktuar tė jetė baras me 43 euro pėr njė 0. 20 20 e person tė rritur nė muaj. Kėto nivele 16.7 13.6 tė varfėrisė janė shumė tė larta nė mhsjaks 0. e 10 10 krahasim me vendet fqinje dhe 2003/04 2005/06 ndryshe nga shumė vende tė rajonit, Interval i Besimit nuk kanė pėsuar ndryshime pėr shumė kohė. Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. 3. Vetėm njėzet pėr qind e popullsisė nė gjendje mė tė mirė kanė pasur njė zhvillim tė vogėl pozitiv nė konsum, mes tė viteve 2003 dhe 2005, pėrderisa pjesa tjetėr ka pasur zhvillim negativ. Sa i pėrket grupeve mė tė varfra, humbjet kanė qenė tė konsiderueshme. Pesė pėrqindėshi mė i varfėr i popullsisė ka pėsuar rėnie nė konsum prej rreth 10 pėr qind. Duke shikuar ndryshimet nė konsum pėr rajonet urbane dhe rurale veē e veē, shihet se shkalla e konsumit ka rėnė pothuaj pėr tėrė popullsinė rurale, pėrderisa nė rajonet urbane vetėm pesė pėrqindėshi i fundit i popullsisė ka raportuar rėnie tė konsumit. i 4. Pėrveē varfėrisė sė mbetur nė ketė nivel, njė pjesė e madhe e popullsisė rrezikohet nga varfėria. Njė tronditje qė zvogėlon tė hyrat pėr 25 pėr qind mund tė shtyjė njė numėr prej 18 pėr qind shtesė tė popullsisė nėn kufirin e varfėrisė. Njė rritje e ngjashme pozitive nė tė hyrat e popullsisė mund tė largojė shumė njerėz nga varfėria. Kjo pasqyron fenomenin se pėrderisa varfėria ėshtė mjaft e pėrhapur, ajo ėshtė e `butė' nė kuptimin se njė pjesė e madhe e popullsisė ėshtė afėr kufirit tė varfėrisė. Rreth 40 pėr qind e grupeve tė rrezikuara vlerėsohet se jetojnė nė Prishtinė dhe Prizren. Rubrika 1.1: A ėshtė rritur shkalla e varfėrisė nė Kosovė? JO Ky raport ėshtė paraprirė nga dy vlerėsime tė tjera tė varfėrisė nė Kosovė (Banka Botėrore 2001, 2005a). Raporti i vitit 2001 pėrdori Anketimin pėr Matjen e Standardit Jetėsor (AMSJ) tė Kosovės dhe ka vlerėsuar se pjesa e popullsisė qė gjendet nėn kufirin e varfėrisė ėshtė rreth 50 pėr qind. Raporti i vitit 2005 ka pėrdorur anketėn e buxhetit tė ekonomive familjare tė kryer gjatė viteve 2002/03 dhe ka vlerėsuar nivelin e varfėrisė tė jetė rreth 37 pėr qind. Nė kėtė raport, ne vlerėsojmė nivelin e varfėrisė tė jetė rreth 45 pėr qind. A do tė thotė kjo se varfėria ėshtė rritur? Pėrgjigja ėshtė JO. Siē ėshtė sqaruar nė vėllimin II tė kėtij raporti, kėto tri grupe tė tė dhėnave nuk janė tė krahasueshme. Veēanėrisht, edhe pse raporti i vitit 2005 dhe ky i fundit pėrdorin anketat e ABEF-it, ndryshimet nė atė se si (a) u ėshtė kėrkuar ekonomive familjare tė kujtojnė periudhėn e konsumit tė artikullit tė raportuar tė blerė (ditor, javor etj.), dhe (b) konsumi i mallrave tė prodhuara nga vet familjet, e bėn vitin 2002/03 dhe anketimet e mėpastajme tė ABEF-it tė pakrahasueshme. Njė pikė shtesė ėshtė qė Kosova duket tė jetė e veēuar nė rajon sa i pėrket pjesės sė popullsisė nėn kufirin e varfėrisė. Kjo nuk ėshtė pėr tu ēuditur duke marrė parasysh se BPV pėr kokė banori ėshtė gati sa gjysma e mesatares regjionale. Ilustrimi ii: Llogaritja e varfėrisė sipas banorėve nė Ballkanin Perėndimor 50 45 40 e 35 rat aj 30 aritg llo 25 20 15 10 5 0 Shqiperia2005 BH 2004 IRFM 2003 Kosova 2005 Mali i Zi 2004 Serbia 2005 Vendi dhe viti i te dhėnave Llogaritja e varfėrisė Burimi: Vlerėsimi pėrkatės i varfėrisė nga Banka Botėrore 5. Pėrfundimisht, pabarazia ­ edhe pse e ulėt ­ tregon shenja tė rritjes, veēanėrisht nė zonat rurale. Nė pėrgjithėsi, pabarazia nė Kosovė ėshtė e ultė. Shkalla mė e shpeshtė e raportuar e pabarazisė (indeksi Gini) ėshtė rreth 30 pėr qind nė vitin 2005. Nė vitin 2003, indeksi i njėjtė ka qenė 27 pėr qind. Siē ėshtė pritur, pabarazia urbane ėshtė mė e lartė se sa ajo e konstatuar nė zonat rurale. Megjithatė, me kalimin e ii kohės, pabarazia urbane ka mbetur e pandryshuar nė 31 pėr qind, pėrderisa pabarazia rurale ėshtė rritur nga 25 nė 28 pėr qind. Pėrmasat e tjera tė pabarazisė gjithashtu konfirmojnė pabarazi pėrgjithėsisht tė ulėt por qė ėshtė nė rritje. Pėr shembull, dallimi nė mes tė grupeve mė tė pasura dhe atyre mė tė varfra ėshtė rritur gjatė kėsaj periudhe. Pabarazia nė rritje nė rajonet rurale shpjegon rritjen e konstatuar tė pabarazisė e pėrgjithshme. Por nė zonat rurale, paratė e dėrguara nga diaspora duket se e pėrcaktojnė rritjen e pabarazisė, pasi qė ekonomitė familjare qė janė nė kushte mė tė mira ėshtė vėrejtur se marrin kryesisht mė shumė para nga diaspora. Tė varfrit kryesisht janė ata qė jetojnė nė familje tė mėdha, tė papunėsuarit dhe ata me kualifikim mė tė ulėt 6. Familjet qė janė mė tė mėdha janė mesatarisht mė tė varfra. Numri i rasteve tė varfėrisė nė familjet qė kanė mė tepėr se 7 anėtarė tė familjes ėshtė tė paktėn pėr 7 pikė tė pėrqindjes mė i lartė se sa nė familjet qė kanė 1 deri 3 anėtarė (Ilustrimi iii). Ilustrimi iii: Nivelet e varfėrisė sipas madhėsisė sė Pėrveē madhėsisė sė ekonomisė ekonomisė familjare familjare, edhe pėrbėrja e saj paraqet 2003/04 2005/06 njė barrė shtesė nė pėrmirėsimin e 50 51 mirėqenies. Nė familjet qė kanė mė 49 48 48 48 46 tepėr anėtarė qė varen nga tė tjerėt se sa 40 40 41 tė rritur qė punojnė ka njė manifestim ėsi 37 mė tė madh tė varfėrisė krahasuar me ėrfrav 30 31 familjet qė kanė mė shumė tė rritur qė e ai punojnė se sa anėtarė qė varen nga ta. an 20 Pr 7. Nė ekonomitė familjare me 10 kryefamiljare manifestohet mė 0 shpesh varfėria. Manifestimi i 1-3 4-6 7-9 10-12 13 + 1-3 4-6 7-9 10-12 13 + Madhėsia e ekonomisė familjare Madhėsia e ekonomisė familjare varfėrisė vlerėsohet tė jetė pėr 4 pėr qind mė i lartė pėr ekonomitė familjare Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. me kryefamiljare krahasuar me ato qė kanė kryefamiljarė. Megjithatė, me kalimin e kohės, ky dallim nuk ėshtė rritur, ēka sugjeron se pėrkundėr situatės sė vėshtirė makroekonomike, ekonomitė familjare me kryefamiljare nuk janė dobėsuar. Numri i rasteve tė varfėrisė pėr familjet me kryefamiljarė serbė ėshtė rritur me kalimin e kohės, edhe pse ēėshtja e cilėsisė sė tė dhėnave, e cila duket tė jetė mė serioze kėtu se sa nė rastet tjera tė pėrgjithshme, lė tė kuptohet se pėrmasa e pėrkeqėsimit tė gjendjes nė kėto trende duhet tė trajtohet me kujdes. 8. Rreziku nga varfėria ėshtė po ashtu mė i lartė pėr tė papunėsuarit. Jo tė gjithė personat e papunė jetojnė nė ekonomi tė varfra familjare dhe jo tė gjithė tė punėsuarit i kanė ikur varfėrisė. Dėshmitė nga anketat sugjerojnė se rreth 70 pėr qind e tė varfėrve janė ose tė punėsuar ose joaktivė. Megjithatė, njė krahasim nė mes tė rasteve tė varfėrisė sė tė punėsuarve dhe tė papunėsuarve tregon se kėta tė fundit ballafaqohen me njė rrezik prej 20 pėr qind mė tė madh se sa tė parėt (Ilustrimi iv). Me fjalė tė tjera, pėrderisa tė varfrit qė punojnė pėrbėjnė grupin mė tė madh nė mesin e gjithė tė varfėrve, iii gjasat (gjegjėsisht numri i rasteve) pėr tė qenė i varfėr janė mė tė mėdha nėse dikush ėshtė i papunė sesa nėse ėshtė i punėsuar. Shumica e tė varfėrve tė Ilustrimi iv: Niveli i varfėrisė sipas statusit tė fuqisė punėsuar janė punėtorė "me mėditje" punėtore dhe punėtorė tė sektorit tė minierave. 2003/04 2005/06 50 9. Siē edhe pritet, numri i 51 50 rasteve tė paraqitura tė varfėrisė bie 40 sa mė e lartė qė tė jetė pėrgatitja ėsi arsimore e kryefamiljarit. Numri i 35 30 32 rasteve tė varfėrisė pėr kryefamiljarėt ėrfrav e me arsimim tė lartė ėshtė 20 pėr qind, ai an 20 por 1 nė 2 kryefamiljarė me arsimim Pr fillor ėshtė vlerėsuar se jeton nė 10 varfėri. Tek ata qė janė mė tė arsimuar ka manifestim mė tė ultė tė varfėrisė 0 Tė punėsuar Tė papunė Tė punėsuar Tė papunė sepse personat e tillė kanė perspektiva mė tė mira tė punėsimit dhe pagesė mė Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. tė mirė. Raportohet se 70 pėr qind e personave me arsimim tė lartė dhe profesional janė tė punėsuar me pagė, krahasuar me 25 pėr qind tė atyre qė kanė arsimim tė mesėm. Tė varfrit kryesisht jetojnė nė zonat rurale dhe nė Mitrovicė e Ferizaj 10. Shumica e tė varfėrve jetojnė nė zonat rurale. Nė vitin 2003, si banorėt e zonave rurale, ashtu edhe ata tė zonave urbane kishin gjasa tė njėjta qė tė mbesin nė varfėri, rreth 42 pėr qind. Megjithatė, deri nė vitin 2005, varfėria urbane ka rėnė pėr rreth 5 pėr qind ndėrsa ajo rurale ėshtė rritur pėr gati po aq (Ilustrimi v), kėshtu qė mė tepėr se dy tė tretat e tė gjithė tė varfėrve tani jetojnė nė zonat rurale. Varfėria nė Ilustrimi v: Trendėt rurale dhe urbane tė varfėrisė zonat rurale ėshtė e lidhur ngushtė me 50 mungesėn e tokės, bagėtisė dhe tė 49.2 pajisjeve bujqėsore. 44.2 40 42.1 11. Manifestimi i rasteve tė sėtall 37.4 30 pu varfėrisė ndryshon shumė varėsisht po e nga rajoni. Nė vitin 2003, Mitrovica, % 20 18.1 Ferizaj, Gjakova dhe Prizreni kanė 15.6 14.0 10 12.5 pasur manifestim tė lartė tė varfėrisė krahasuar me shkallėn e pėrgjithshme 0 2003/04 2005/06 2003/04 2005/06 tė varfėrisė nė mbarė Kosovėn. Deri rurale urbane nė vitin 2005, vetėm Mitrovica dhe Varfėria absolute Varfėria e skajshme Ferizaj janė dalluar nė ketė aspekt. Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė Prishtina, bashkė me Gjilanin, kanė dhėnat e ABEF. pasur njė nga nivelet mė tė ulėta tė varfėrisė nė vitin 2003. Megjithatė, edhe pse kjo ėshtė pėrkeqėsuar nė vitin 2005, prapė iv ka qenė mė e ulėt se sa mesatarja nė Kosovė. Gjithashtu, pėrderisa Prishtina ka shkallėn mė tė ulėt tė manifestimit tė varfėrisė nė nivel tė Kosovės, ajo klasifikohet si kontribuuesi mė i madh i varfėrisė. Nė tė vėrtetė, 3 nga 5 persona tė varfėr jetojnė nė vetėm tri rajone ­ Prishtinė, Prizren dhe Mitrovicė. Dimensionet e mirėqenies qė nuk bazohen nė tė hyra tregojnė rezultate mė tė mira, por janė tė ngulfatura nga pabarazitė nė qasje dhe nga cilėsia ulėt e shėrbimeve kryesore publike 12. Pėrfundimisht, pėrderisa dimensionet jo te bazuara nė tė hyra tregojnė rezultate mė tė mira, ato vuajnė nga pabarazitė e dukshme dhe nga cilėsia e dobėt. Thėnė pak mė qartė, ka dallime tė dukshme pėr sa i pėrket qasjes nė arsimin e mesėm dhe atė tė lartė nė mes tė familjeve mė tė pasura dhe atyre mė tė varfra. Veē kėsaj, familjet rurale kanė mė pak qasje nė ngrohjen qendrore dhe nė ujė tė pijshėm nė krahasim me familjet urbane. Pėr mė tej, si cilėsia i ujit ashtu dhe ajo e shėrbimeve shėndetėsore janė mė tė dobėta nė zonat rurale. 13. Madje, njė pjesė e madhe e popullsisė raporton tė jetė e privuar nė dimensione tė shumėfishta. Pėr shembull, rreth 8 pėr qind janė materialisht tė varfėr dhe nuk kanė qasje nė ujė brenda nė shtėpitė e tyre si dhe kushte higjienike-sanitare. Njė numėr gati i njėjtė, 9 pėr qind, janė tė varfėr dhe nuk kanė lidhje telefonike ose nuk kanė banjė nė shtėpitė e tyre (Ilustrimi vi). Kėto nivele janė shumė mė tė larta se nė Rumani (ose nė Gjeorgji dhe Rusi) ku vetėm 1 pėr qind e popullsisė ėshtė raportuar tė jenė tė privuar nė dimensione tė shumėfishta. Ilustrimi vi: Diagrami Venit i varfėrisė me tė hyra dhe pa tė hyra A. Uji, kushtet higjienike ­ sanitare B. Telefoni, banimi dhe varfėria e dhe varfėria njerėzve qė kanė tė hyra A: Qasja nė ujė brenda shtėpisė A: Lidhja telefonike B: Kushtet higjienike-sanitare: banjė B: Banjė nė dispozicion C: Ekonomitė familjare tė varfra C: EF tė varfra v 14. Ky profil i shkurtėr i njerėzve tė varfėrve tregon se njė grup i ndryshėm i ekonomive familjare ėshtė ballafaquar me vėshtirėsi gjatė periudhės nė shqyrtim. Njė shtrirje e tillė varfėrisė nuk ėshtė pėr tu ēuditur nė kontekstin e kushteve ekzistuese makroekonomike. Kushtet makroekonomike nuk kanė mundėsuar ulje tė madhe tė varfėrisė 15. Kushtet aktuale makroekonomike nuk sigurojnė perspektiva pėr pėrmirėsimin e standardeve jetėsore. Zhvillimi ekonomik pati njė hov nė periudhėn menjėherė pas konfliktit tė armatosur, qė u mbėshtet nga hyrja e burimeve tė mėdha pėr rindėrtim. Qė nga atėherė, dhe posaēėrisht nė 4 vitet e fundit, zhvillimi ka ngecur. Kjo ka ndodhur kryesisht pėr shkak se prodhimi industrial ende nuk ėshtė rimėkėmbur dhe bujqėsia, e cila kontribuon nė BPV me njė pjesė tė madhe dhe nga e cila shumica e popullsisė fiton pėr jetesė, mbetet njė aktivitet me prodhimtari tė ulėt. Bujqėsia qė ėshtė mjet jetese, ballafaqohet me shpenzime tė larta pėr lėndėn e parė dhe me infrastrukturė tė dobėt, si dhe operon sipas tė drejtave pronėsore tė cilat janė shumė tė paqarta. Si pasojė, rendimentet dhe sipėrfaqja nė ari nuk ėshtė pėrmirėsuar, e as prodhimtaria nuk ka shėnuar rritje. 16. Ky ambient ka rezultuar nė kushte tė dobėta tė tregut tė punės. Rreth 30 pėr qind tė fuqisė punėtore ėshtė vlerėsuar tė jetė e papunė, ndėrsa pėr tė rinjtė kushtet janė edhe mė tė vėshtira. Kushtet e dobėta ekzistuese tė tregut tė punės, pa dyshim, pjesėrisht shpjegojnė atė ēka dyshohet tė jetė njė shtim i aktiviteteve joformale, dhe ndoshta edhe rritje e nivelit tė papunėsisė. Veē kėsaj, koha sa njerėzit rrinė papunė ėshtė e gjatė, dhe rrogat kanė mbetur tė pandryshuara nė 4 vitet e fundit (tabela 1.4). Programet e ndihmės sociale janė joadekuate 17. Njė nga pasojat e kushteve tė vėshtira makroekonomike ėshtė vėshtirėsia e balancimit tė nevojave tė mėdha pėr investime dhe prioriteteve sociale, posaēėrisht duke marrė parasysh rregullin fiskal kufizues dhe konzervatizmin. Kjo e ka bėrė tė vėshtirė mbrojtjen e shumė personave tė varfėr pėrmes mbėshtetjes publike. Nė formėn e tyre aktuale, programet e ndihmės sociale nė Kosovė karakterizohen nga njė tipar i dėshirueshėm, qė ėshtė se pėrfitimet nga ky program, qė ka pėr qėllim tė ndihmojė tė varfrit, i gėzojnė tė varfrit. Pėrkundėr kėtij tipari tė mirė ekzistojnė tri dobėsi. 18. Sė pari, programet nuk i mbulojnė tė gjithė tė varfrit, pjesėrisht pėr shkak tė hapėsirės sė kufizuar fiskale. Nė mėnyrė specifike, mbi 75 pėr qind e tė varfėrve nuk pėrfshihen nė programet e ndihmės sociale. Sė dyti, vlera e pėrfitimit pėr ekonomitė familjare qė marrin kėto ndihma ka mbetur e njėjtė nė mes tė viteve 2002 dhe 2005. Kjo ėshtė e kuptueshme duke marrė parasysh kushtet e vėshtira fiskale. Madje, duke marrė parasysh se edhe inflacioni i pėrgjithshėm ka qenė i ultė ose negativ, me siguri nuk ka pasur ndonjė rėnie nė vlerėn reale tė pėrfitimeve. Dobėsia e tretė dhe fundit, mbulimi i dobėt dhe niveli i ulėt i pėrfitimeve sė bashku kanė treguar se programet kanė pasur ndikim tė vogėl nė pėrmirėsimin e mirėqenies sė popullsisė. vi ...por migrimi dhe paratė e dėrguara nga diaspora kanė qenė mekanizma efikas pėr reduktimin e varfėrisė. 19. Aktualisht, rreth 1 nė 5 kosovarė kanė raportuar tė kenė tė paktėn njė anėtar tė familjes i cili ėshtė emigrant. Po aq kanė raportuar tė kenė pranuar para nga diaspora. Sa pėr krahasim vetėm 13 pėr qind e popullsisė pėrfitojnė ndihmėn sociale, qė ėshtė drejtuar vetėm pėr grupet mė tė varfra. Ato familje qė kanė emigrantė gjithashtu raportojnė nivel mė tė lartė tė konsumit dhe ėshtė vlerėsuar se janė mė pak tė varfra. Dėshmitė nga anketat e ekonomive familjare tregojnė se ata qė kanė 10% prirje mė tė madhe pėr emigrim raportojnė 2 pėr qind mė shumė konsum. Njė krahasim i ekonomive familjare me emigrantė jashtė vendit dhe atyre me karakteristika tė ngjashme, por pa emigrantė, tregon se kėta tė fundit paraqesin rreth 25 % tė shpenzimit tė pėrgjithshėm tė atyre qė janė nė kufi tė varfėrisė sė skajshme. Manifestimi i varfėrisė nė mesin e familjeve me emigrantė gjithashtu ėshtė mė e vogėl, pėr rreth 7 pėr qind krahasuar me popullsinė e pėrgjithshme. Niveli mė i lartė i konsumit dhe shkalla mė e ulėt e manifestimit tė varfėrisė pėr ekonomitė familjare me emigrantė janė edhe mė tė theksuara nė zonat rurale. Pėr shembull, paraqitja e varfėrisė pėr ekonomitė familjare me emigrantė ėshtė rreth 20 pėr qind mė e ulėt se te ekonomitė familjare tė ngjashme nė zonat rurale qė nuk kanė emigrantė. 20. Tė gjitha kėto rezultate sė bashku tregojnė se pa emigrim, manifestimi i varfėrisė do tė ishte mė i lartė dhe mė i koncentruar nė zonat rurale. Prandaj, ēfarėdo pėrpjekjeje pėr zvogėlimin drastik tė formave aktuale tė emigrimit mund tė pėrkeqėsojė mirėqenien e popullsisė sė Kosovės, duke keqėsuar pabarazitė tashmė tė shfaqura nė mes mirėqenies nė zonat rurale dhe urbane, dhe ndoshta do tė ēojė nė destabilizim, veēanėrisht nė zonat rurale. Shikimi drejt sė ardhmes 21. Nė pajtim me aspiratat evropiane, objektivat zhvillimore tė Kosovės synojnė tė krijojnė njė shoqėri gjithėpėrfshirėse me standarde mė tė mira tė jetės. Kjo nėnkupton pėrparim nė njė varg fushash, si qeverisja demokratike, decentralizimi efektiv dhe strategji gjithėpėrfshirėse sektoriale. Megjithatė kjo nuk do tė jetė e lehtė sepse Kosova vazhdon tė ballafaqohet me sfida me tė cilat ballafaqohen tė gjitha shtetet e dobėta: me mungesė tė madhe tė investimeve pėr plotėsimin e nevojave dhe me burime tė kufizuara tė qeverisė pėr tė pėrmbushur ato, marrėdhėnie tė ndara shoqėrore dhe me nivel tė dobėt tė sigurisė. Do tė jetė e nevojshme qė tė caktohen veprimet me prioritet qė do tė sillnin pėrmirėsime tė shpejta tė mirėqenies sė popullsisė me qėllim tė forcimit tė kohezionit social dhe tė sigurimit tė paqes sė qėndrueshme. Pėrderisa e gjithė kjo ėshtė pjesė e negociatave pėr statusin pėrfundimtar, analizat nė kėtė raport theksojnė katėr aspekte me tė cilat mund tė pėrmirėsohet mirėqenia. 22. Fillimisht, ėshtė shumė me rėndėsi qė tė bėhet njė zhvillim i madh dhe i qėndrueshėm. Siē ėshtė theksuar mė lartė, varfėria ėshtė e mjaft e pėrhapur dhe njė numėr shumė i madh tė njerėzve preken edhe nga tronditjet e vogla. Kur njė pjesė e vii madhe e popullsisė jeton nė kufi tė varfėrisė dhe pabarazia ėshtė e ulėt, natyrisht qė ėshtė e kuptueshme se ndjeshmėria e varfėrisė ndaj zhvillimit (elasticiteti i zhvillimit tė varfėrisė) ėshtė shumė i lartė. Nė Ballkanin perėndimor, Shqipėria paraqet shembullin mė tė qartė se si zhvillimi i madh dhe i qėndrueshėm mund tė zvogėlojė varfėrinė nė shkallė tė madhe. Nė fillim tė vitit 2000, rreth njė e katėrta e popullsisė sė Shqipėrisė ishte e varfėr, dhe niveli i pabarazisė ishte i ulėt. Megjithatė, me njė nivel tė zhvillimit vjetor prej 6 pėr qind nė mes tė viteve 2002 dhe 2005, varfėria ka rėnė nga 25 pėr qind sa ishte nė vitin 2002, nė rreth 18.5 pėr qind nė vitin 2005, duke nėnkuptuar njė elasticitet mes zhvillimit dhe varfėrisė prej -1.5. Pėrveē Shqipėrisė, shumė vende tė tjera tė botės me kushte jetėsore tė ngjashme me ato nė Kosovė ­ varfėria e pėrhapur por jo e thellė dhe pabarazia e ulėt, kanė mundur qė tė mundėsojnė njė zhvillim tė lartė dhe gjithėpėrfshirės. (Ilustrimi vii paraqet disa prej tė kėtyre vendeve). Pėr tė mundėsuar zhvillimin e perspektivave Kosovės pėr reduktimin e varfėrisė, vėreni se 5 pėr qind e zhvillimit tė BPV-sė gjatė 5 viteve tė ardhshme, e kombinuar me elasticitetin mes zhvillimit dhe varfėrisė ngjashėm me atė tė Shqipėrisė, do tė thotė ulje tė varfėrisė prej 38 pėr qind, ose rėnie e varfėrisė absolute nga 45 nė 28 pėr qind. Me njė nivel tė tillė tė zhvillimit dhe me njė elasticitet tė tillė mes zhvillimit dhe varfėrisė pėr vendet e BSHP-sė me tė hyra te mesme prej -3.1, varfėria do tė binte pėr 75 pėr qind ose nga 45 nė 11 pėr qind nė kėto 5 vite. Ilustrimi vii: Raporti nė mes tė zhvillimit dhe uljes sė Varfėrisė BE-8 EJL (Ballkan) CIS Tė hyrat mesatare CIS Tė hyrat e ulėta Ballkani P Kosovė +40% V +20% BP nė Kosovo +0% Ndryshimi -20% -40% -10% -5% +0% +5% +10% +15% Ndryshimi nė BPV Burimi: Personeli i Bankės Botėrore nga baza e tė dhėnave ECAPOV e Bankės Botėrore 23. Pėrderisa zhvillimi ėshtė vendimtar, ai e ndryshon gjendjen nė lidhje me zvogėlimin e varfėrisė vetėm nėse ėshtė gjithėpėrfshirės. Pyetja logjike do tė ishte se cili viii ėshtė burimi i njė zhvillimi tė tillė. Pėrderisa analiza tė tilla janė jashtė fushėveprimit tė kėtij raporti, njė pėrvojė e zakonshme e shumė vendeve, tė cilat kanė pasur ulje tė mėdha tė nivelit tė varfėrisė pėrmes zhvillimit, ka qenė zbatimi i strategjive qė do tė ēonin nė njė zhvillim qė do tė krijonte shumė vende tė reja tė punės. Nė rastin e Kosovės sektorėt vendimtarė ku mund tė pritet njė punėsim i madh dhe i favorshėm qė do tė ndikonte nė uljen e varfėrisė pėrfshijnė transportin dhe telekomunikacionin, infrastrukturėn, ndėrtimtarinė, shėrbimet dhe pėrmirėsimin e klimės investuese pėr ndėrmarrjet e vogla dhe tė mesme, posaēėrisht duke bėrė tė mundur njė furnizim tė qėndrueshėm me energji elektrike. Njė zhvillim i tillė gjithėpėrfshirės ėshtė vendimtar sepse paraqitjet nė kėtė raport tregojnė se politikat tė cilat krijojnė vende tė punės janė shumė tė lidhura me zvogėlimin e varfėrisė. Pėr shembull njė ulje e papunėsisė ekzistuese prej 10 pėr qind ėshtė e lidhur me uljen e varfėrisė prej 6 pėr qind. Duke marrė parasysh se shumica e tė varfėrve janė tė varfėr aktivė, njė zhvillim i tillė do tė siguronte pėrfitim tė dyfishta nė mirėqenie po qe se mund tė krijojė vende tė punės dhe tė pėrmirėsojė pagat. 24. Gjithashtu do tė ishte vendimtare qė tė pėrmirėsohet infrastruktura dhe shėrbimet urbane. Njė veprim i tillė pranon qė rajonet urbane janė shumė tė rėndėsishme pėr zhvillimin ekonomik. Nė fakt, dėshmitė e lėvizjeve tė emigrantėve tė brendshėm tregojnė se tė varfrit kanė filluar tė lėvizin nė rajonet urbane me qėllim qė tė gjejnė mundėsi mė tė mira. Rajonet urbane janė nė kushte pak mė tė mira, pavarėsisht faktit se shuma mė tė mėdha parash tė diasporės dėrgohen nė zona rurale. Pėrveē heqjes sė arsyeve pėr emigrim jashtė vendit, pėrtėritja urbane gjithashtu do tė shkojė paralelisht me zgjidhjen e disa problemeve tė vėshtira nė zhvillimin rural. Posaēėrisht, lėvizjet e popullsisė nga zonat rurale nė ato urbane mund tė zvogėlonin fragmentimin e mėtejmė tė tokės, tė pėrmirėsonin prodhimtarinė bujqėsore dhe mirėqenien rurale. 25. Zhvillimi i qėndrueshėm duhet tė pėrkrahet nga njė fuqi punėtore e arsimuar mirė, qė mund tė pėrshtatet dhe qė ėshtė e shėndetshme. Dėshmitė tregojnė se qasja nė arsimin fillor dhe tė mesėm nė Kosovė ėshtė mjaft e lartė. Pothuaj 9 nga 10 fėmijė tė moshės sė arsimit fillor dhe rreth 3 nga 4 fėmijė tė moshės sė arsimit tė mesėm janė tė regjistruar nė shkollė. Megjithatė, kėto rezultate fshehin tri pengesa potenciale pėr krijimin e njė popullsie tė arsimuar mirė. Njė problem ėshtė prania e dallimeve tė mėdha nė nivelet e regjistrimit, posaēėrisht nė arsimin e mesėm dhe atė tė lartė nė mes tė ekonomive familjare mė tė varfra dhe mė tė pasura nga njėra anė dhe tė atyre urbane dhe rurale nė tjetrėn. Pengesa tjetėr ėshtė se vlerat tradicionale tė cilat pengojnė arsimimin e femrave janė ende mjaft tė pėrhapura nė zonat rurale. Si rezultat i kėsaj, vėrehet se niveli i regjistrimit tė vajzave nė arsimin e mesėm nė zonat rurale ėshtė 20 pėr qind mė e ulėt se sa ai i djemve tė moshės sė shkollimit tė mesėm. Problemi i fundit ėshtė besimi i pėrgjithshėm se pėrderisa shkalla e regjistrimit mund tė jetė tė lartė nė masė tė arsyeshme, cilėsia e shkollimit nė pėrgjithėsi ėshtė e dobėt. Si pasojė, rezultatet e mėsimit pėr shumė fėmijė janė shpesh tė ulėta kėshtu qė ata e braktisin shkollimin. Pasqyrime tė thjeshta nė kėtė raport tregojnė se sa mė tė arsimuar tė jenė njerėzit, varfėria ėshtė mė e vogėl. Prandaj njė pėrmirėsim i pėrgjithshėm i cilėsisė sė arsimimit dhe qasja nė arsimin e mesėm dhe atė tė lartė, posaēėrisht pėr vajzat e varfra dhe rurale, do tė duhej tė konsiderohej si strategji afatgjatė pėr mbėshtetjen e njė niveli mė tė lartė tė zhvillimit. ix 26. Sė dyti, nė tė ardhmen e afėrt, ruajtja e kėtij niveli tė emigracionit ėshtė vendimtare pėr mbrojtjen e kushteve jetėsore dhe stabilitetit. Arsyeja kryesore pėr kėtė argument ėshtė se njė zhvillim i madh, i qėndrueshėm dhe i shpėrndarė ­ qė d.m.th. zhvillim qė sjell nivel tė lartė tė punėsimit ­ qė do t'i mundėsonte njė pjese tė madhe tė popullsisė qė tė fitojnė sa duhet pėr tė dal nga varfėria dhe, sė kėndejmi, do tė shėrbente si strategji efektive pėr reduktimin e madh tė varfėrisė, nuk duket tė jetė e mundur tė arrihet nė afat tė shkurtėr. Pėr shembull, pėr reduktimin e nivelit aktual tė papunėsisė pėrgjysmė (nga 40 nė 20 pėr qind) nė 10 vitet e ardhshme, duke supozuar njė rritje vjetore tė pjesėmarrjes sė fuqisė punėtore prej 1.9 pėr qind dhe rritje tė elasticitetit produktiv tė punėsimit prej 1.6, Kosova do tė kishte nevojė tė kishte njė zhvillim vjetor prej rreth 6 pėr qind. Duke marrė parasysh klimėn aktuale investuese dhe nevojat pėr investime nė infrastrukturė tė nevojshme pėr tė filluar zhvillimin e madh, njė strategji e tillė duket mė e mundshme tė realizohet vetėm nė njė periudhė afatmesme dhe afatgjatė. 27. Nė krahasim me kėtė, emigracioni mbetet njė nga mekanizmat mė efektiv pėr zvogėlimin e varfėrisė nė Kosovė. Madje, pėrkundėr zhvillimit, ndikimi kėtu ėshtė i menjėhershėm. Nevoja pėr mbajtjen e emigracionit si mekanizėm pėr mbrojtjen e nivelit tė mirėqenies nė periudhėn afatmesme mund tė kėrkoj qė qeveria e Kosovės tė marr hapin e guximshėm tė hyrjes nė ndonjė marrėveshje pėr emigrimin e vazhdueshėm me disa shtete kryesore. Njė marrėveshje e tillė mund tė jetė bilaterale ose rajonale (p.sh me disa ose me tė gjitha vendet e BE-sė). Mund tė pėrfshij edhe nxitjen qė pėrfundimisht emigrantėt tė kthehen nė shtėpi pėrmes mundėsisė pėr transferimin e pensioneve dhe tė drejtave tė tjera (Banka Botėrore 2006c). 28. Pėrderisa tė vazhdojnė emigrimet, Kosova mund tė mbėshtetet nė paratė qė dėrgohen nga ky emigracion pėr tė mbrojtur njė pjesė tė konsiderueshme tė popullsisė nga varfėria. Por ėshtė e qartė se njė strategji zhvillimore, e cila ėshtė shumė e varur nga paratė e dėrguara nga diaspora nuk ėshtė as e dėshirueshme e as e qėndrueshme. Arsyet janė tė shumta, por vlen tė pėrmenden tri prej tyre. Njėra ėshtė qė emigrantėt ndryshojnė. Me kalimin e kohės, pasi qė emigrantėt vendosen nė shtetet ku jetojnė, lidhjet e tyre me shtetin "amė" zbehen. Ky dobėsim i "lidhjes" pėrshpejtohet shumė nga brezat e ardhshėm. Arsyeja tjetėr ėshtė ndryshimi i politikave tė shtetit mikpritės. Kjo posaēėrisht vlen pėr Kosovėn, pasi qė njė numėr i shteteve tė Bashkimit Evropian, tė cilat kanė qenė mikpritėse tė mėdha tė emigrantėve nga Kosova, i kanė mbyllur kufijtė ose kanė kėrcėnuar se do ta bėjnė njė gjė tė tillė. Arsyeja e fundit ėshtė qė paratė e dėrguara nga diaspora, tė cilat nė thelb janė transfere private, nuk mund tė jenė zėvendėsime efektive pėr resurset vendore mė tė qėndrueshme pėr financimin e investimeve publike nė infrastrukturė, nė kapitalin njerėzor, nė shėrbimet sociale etj. Kjo do tė thotė se ka nevojė, pėrfundimisht, qė tė shmanget varshmėria e madhe nga emigracioni dhe paratė e dėrguara nga diaspora. 29. Sė treti, pėrmirėsimi i objektivave tė programit tė ndihmės sociale do tė ndihmojė pėrmirėsimin e gjendjes, ndonėse nė masė tė vogėl. Programet e ndihmės sociale janė modeste sa i pėrket madhėsisė, e cila ėshtė e kuptueshme duke marrė parasysh gjendjen fiskale. Pėrveē kėsaj, programi i ndihmės sociale ėshtė mjaft i qėlluar: ku rreth 50 pėr qind e fondeve shkojnė te njė e pesta e popullsisė mė tė varfėr. Megjithatė, rreth 25 pėr qind e atyre qė nuk janė tė varfėr gėzojnė kėto ndihma. Nuk do tė x thotė se tė gjithė kėta njerėz qė nuk janė tė varfėr nuk i plotėsojnė domosdo kushtet pėr marrjen e ndihmės, duke marrė parasysh gjendjen e rėndė tė popullsisė. Megjithatė, nėse kėta janė me tė vėrtetė individ qė nuk i plotėsojnė kushtet, kėto janė pėrfitime jo tė mėdha. Me kalimin kohės, me lehtėsimin e kufizimeve fiskale, edhe skema e ndihmės sociale gjithashtu duhet tė zgjerohet me qėllim tė sigurimit tė mbrojtjes mė tė mirė. 30. Kufizimet fiskale do tė lehtėsohen si rezultat i zhvillimit, dhe kjo ėshtė qartazi varianti mė i preferuar pėr zgjerimin e programeve tė mbrojtjes. Por ky nuk ėshtė varianti i vetėm. Kosova ėshtė aktualisht nė pėrgatitje tė kornizės afatmesme tė shpenzimeve buxhetore, e cila do tė prezantohet pėr financim nė njė konferencė donatorėsh mė vonė gjatė kėtij viti. Njė pyetje logjike ėshtė nėse shtohet buxheti dhe nėse ka mė tepėr resurse pėr shpenzim nė mbrojtjen sociale, cilin program duhet ta zgjerojė qeveria. Qė tė sqarohet njė gjė e tillė, ne shikuam shkallėn e zvogėlimit tė varfėrisė duke aplikuar tre faktorė tė mundshėm: a) rritjen e pensioneve (shumica pensione bazė) pėr 10 euro nė muaj, b) rritjen e ndihmės sociale pėr 5 euro nė muaj pėr pėrfituesit e tanishėm, dhe c) zgjerimin e programit tė ndihmės sociale pėr tė gjithė ata qė jetojnė nė varfėri tė skajshme dhe sigurimi i njė mesatareje tė ndihmės sė tanishme pėr secilin pėrfitues tė ri tė ndihmės sociale. Duhet tė theksohet se njė politikė e ngjashme nuk ėshtė provuar pėr pensionet sepse gati tė gjithė ata qė i plotėsojnė kushtet tashmė i marrin pensionet.. Rezultatet nga (Tabela i) tregojnė se zgjerimi i programit tė ndihmės sociale pėr ata qė jetojnė nė varfėri tė skajshme do tė pėrgjysmojė varfėrinė e skajshme (nga rreth 15 nė 8 pėr qind). Ekzistojnė dy pika tė tjera pėr sa i pėrket rezultateve nė Tabelėn i. Njėra ėshtė se shpenzimet e vlerėsuara duhet tė konsiderohen kufij tė ulėt pasi qė nuk janė pėrfshirė shpenzime tė tjera administrative. E dyta ėshtė se ndikimi i tė tri veprimeve nė varfėrinė absolute nuk ėshtė aq i madh. Kjo nėnkupton se, pėrveē zgjerimit, duhet tė ngrihen edhe nivelet e pėrfitimit pėr tu arritur njė ndikim i madh nė varfėri. Pėrfundimi 31. Varfėria nė Kosovė ėshtė e pėrhapur dhe ka mbetur e nė nivel tė njėjtė nė gjysmėn e parė tė kėsaj dekade. Dėshmitė tregojnė se varfėria ėshtė mė e lartė nė mesin e atyre qė jetojnė nė familje tė mėdha, qė kanė shumė anėtarė tė papunė, si dhe qė kanė nivele tė ulėta tė arsimimit. Tė varfrit janė po ashtu gjeografikisht tė pėrqendruar nė zonat rurale dhe nė disa rajone. Porosia kryesore e kėtij raporti ėshtė se zhvillimi i ngadalshėm dhe i paqėndrueshėm ka pasur mangėsi tė dyfishta. Mangėsia e parė ka qenė fakti se nuk i ka dhėnė njė pjese tė konsiderueshme tė popullsisė mundėsinė qė tė fitojnė pėr tė dalė nga varfėria. E dyta ka qenė se duke kufizuar bazėn e tė ardhurave qeveritare, ėshtė bėrė e vėshtirė pėr shumė familje qė tė gėzojnė mbrojtje sociale adekuate ndaj ndonjė tronditjeje. Prandaj, qė tė pėrmirėsohet mirėqenia nė tė ardhmen, raporti rekomandon njė pėrqendrim nė zhvillimin mė tė madh dhe mė tė qėndrueshėm ­ duke pėrmirėsuar shėrbimet urbane dhe infrastrukturėn, si dhe duke ndrequr padrejtėsitė pėr sa i pėrket qasjes nė arsimin e mesėm dhe atė tė lartė pėr popullsinė mė tė varfėr ­ duke kaluar nga varshmėria tepėr e madhe nė emigracion, dhe duke pėrmirėsuar qėllimet dhe zgjeruar programin pėr ndihmė sociale nėse me kalimin kohės pėrmirėsohet baza e tė hyrave tė qeverisė. xi Tabela i: Politikat e propozuara, kostoja dhe ndikimi i tyre nė varfėri Kostoja Niveli absolut i Niveli i varfėrisė sė varfėrisė skajshme Politikat e propozuara: Numri i vėr. i Kostoja Marrėsit E tėrė Marrėsit E tėrė popullsia marrėsve margjinale Popullsia Ndihma Sociale (Euro nė (pikė tė pėrqindjes) (pikė tė pėrqindjes) muaj) Rritja e transfereve pėr 5 Euro 43 356 216 780 -0.8 -0.1 -2.3 -0.3 Shtrirja te tė gjithė tė varfrit e skajshėm 37 076 2 345 328 -1.6 -0.4 -34.2 -8.3 Pensionet Rritja e transfereve pėr 10 Euro 127 742 1 277 423 -3.6 -1.1 -2.1 -0.7 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Shėnim: 100 pėr qind prirje pėr konsumin e supozuar jashtė tė hyrave tė transferim. Numri i llogaritur i pėrfituesve tė ndihmės sociale (shtylla 20). Te pensionet janė individėt. xii KAPITULLI 1: KONTEKSTI SOCIAL DHE MAKROEKONOMIK Niveli mesatar vjetor i rritjes sė BPV-sė reale nė mes tė viteve 2002 dhe 2006 ėshtė vlerėsuar tė jetė mė pak se 1 pėr qind. Burimet potenciale tė zhvillimit, posaēėrisht nė miniera, energji dhe bujqėsi, do tė pėrfitonin nė mėnyrė tė jashtėzakonshme nga teknologjia e re dhe moderne. Megjithatė, gjėrat nga e kaluara dhe tė drejtat pronėsore tė pasigurta vazhdojnė tė pengojnė hyrjen e investimeve direkte tė jashtme. Prandaj, perspektiva pėr ekonomi nuk duket mjaft e ndritshme nė njė periudhė afatmesme. 1.1 Qė nga pėrfundimi i armiqėsive nė vitin 1999, Kosova ka pėrparuar nė pėrmirėsimin e infrastrukturės, duke siguruar shėrbime publike dhe duke i vėnė themelet pėr forcimin e institucioneve shtetėrore. Nė vitin 2006, kanė filluar bisedimet mbi zgjidhjen e statusit tė saj. Derisa bisedimet pėr statusin vazhdojnė dhe kur pritet zgjidhja pėrfundimtare, autoritetet kosovare kanė filluar pėrgatitjet e njė Strategjie dhe Plani Zhvillimor pėr Kosovėn (SPZHK) me qėllim qė tė punohet nė vizionin dhe bashkėrendimin e strategjive sektoriale, duke mbuluar sektorė tė tillė si ai bujqėsor dhe rural, shėndetėsia, arsimi, infrastruktura, gjinia si dhe uji dhe instalimet hidrosanitare. Pasi qė plani i pėrgjithshėm zhvillimor synon qė tė pėrmirėsojė mirėqenien e popullsisė, zvogėlimi i varfėrisė pritet tė jetė pjesė integrale e secilės nga kėto strategji sektoriale. Nė strategjitė sektoriale, pėrqendrimi nė zvogėlimin e varfėrisė ėshtė vendimtar pėr shkak se vlerėsimi i fundit i varfėrisė ka treguar se varfėria nė Kosovė ėshtė e shumė e pėrhapur dhe godet njė numėr disproporcional tė banorėve ruralė, fėmijėve, tė moshuarve, ekonomive familjare me kryefamiljare femra dhe tė pakicave joserbe. Gjithashtu, rezultatet nė arsim dhe shėndetėsi janė tė ulėta, ndėrsa ekspozimi ndaj rreziqeve shėndetėsore ėshtė i madh. Kosova vazhdon tė ballafaqohet me sfidat qė janė tė zakonshme pėr tė gjitha shtetet e dobėta; mungesa tė mėdha tė investimeve dhe burimet e kufizuara tė qeverisė pėr tė pėrmbushur nevojat pėr investime, marrėdhėniet e brishta shoqėrore si dhe nivel tė brishtė tė sigurisė. Pėr tė forcuar kohezionin social dhe pėr tė siguruar paqen e qėndrueshme, hartimi i politikave publike ka nevojė tė fokusohet nė zhvillimin e njė strategjie pėr zvogėlimin e varfėrisė si ēėshtje urgjente. SPZHK-ja mund tė pėrfitoj nė mėnyrė tė konsiderueshme nga pėrfshirja e rezultateve tė njė vlerėsimi tė tillė nė strategjitė e saj sektoriale. 1.2 Ky raport siguron vlerėsime tė trendeve tė varfėrisė dhe pabarazisė duke pėrdorur tė dhėnat nga anketa e buxhetit tė ekonomive familjare i cili aplikohet nga Enti Statistikor i Kosovės ēdo vit. Ajo azhurnon informatat mbi madhėsinė, fushėn dhe pėrcaktuesit e varfėrisė, tė cilėt herėn e fundit janė marrė duke pėrdorur tė dhėnat e mbledhura nė vitin 2002. Nė ketė kapitull paraqitet njė pėrshkrim i shkurtėr i zhvillimeve makroekonomike. Nė kapitullin 2 paraqiten trendet dhe zbėrthimi i varfėrisė. Kapitulli 3 paraqet profilin e tė varfėrve dhe faktorėve qė e pėrcaktojnė rrezikun e tė qenit tė varfėr. Nė kapitullin 4 zhvillohet njė diskutim rreth sistemit tė mbrojtjes sociale dhe efektin e tij nė rezultatet e varfėrisė. Gjithashtu kėtu trajtohet roli qė ka emigracioni dhe paratė e dėrguara nga 1 diaspora nė mbrojtjen e familjeve nga varfėria. Kapitulli 5 pėrfundon me rekomandimet pėr monitorimin e varfėrisė. A. Rritja e BPV- sė ka qenė e vogėl 1.3 Zhvillimi nė kohėt e fundit ka qenė i ulėt, por cilėsia e tė dhėnave ėshtė problem. Pėr njė periudhė tė shkurtėr pas pėrfundimit tė konfliktit tė armatosur, zhvillimi morri hov si rezultat i pėrpjekjeve masive tė rindėrtimit tė financuara nga donatorėt dhe nga diaspora kosovare. Rritja e BPV-sė nė vitin 2000 ėshtė vlerėsuar tė jetė 21 pėr qind, kryesisht si rezultat i ndihmave tė mėdha tė huaja pėr aktivitetet e rindėrtimit, si dhe i investimeve private si reagim ndaj reformave tė rėndėsishme tregtare. Por rritja e BPV-sė e vlerėsuar reale nė mes tė viteve 2002 dhe 2005 ka qenė e ngadalshme dhe e paqėndrueshme. Rritja reale e BPV-sė ka qenė negative nė vitin 2002 dhe 2003. Kjo ėshtė pasuar nga njė pėrmirėsim pozitiv nė vitin 2004 si rezultat i qėndrimit mė tė gjerė fiskal. Vlerėsimet e reviduara e vendosin zhvillimin nė vitin 2005 afėr zeros (nė 0.5 pėr qind) dhe 3 pėr qind rritje nė vitin in 2006. Parashikohet qė ky zhvillim tė bie nė 2.3 pėr qind nė vitin 2007 (Tabela 1.1). Rritja mesatare e BPV-sė ishte rreth 1.5 pėr qind nė 5 vitet prej 2002 deri mė 2007. Ky ekspansion ėshtė rezultat i kombinimit tė investimeve tė vogla dhe tėrheqja e vazhdueshme e bashkėsisė ndėrkombėtare nga Kosova. Tabela 1.1: Trendėt makroekonomike Proj. 2002e 2003e 2004r 2005r 2006r 2007p Llogaritė Kombėtare Rritja reale e BPV-sė -0.1 -0.5 2.5 0.5 3.3 2.3 BPV pėr kokė banori (nė vitin 1,141 1,147 1,156 1,143 1,161 1,168 2002 nė euro) /1 Investimet (nė vitin 2002 nė 634 594 635 627 677 772 milionė) Llogaritė e Jashtme Bilanci aktual i llogarive (% -50.1 -41.6 -39.5 -40.7 -42.2 -40.5 BPV) /2 Ndihma e huaj (% e BPV-sė) /3 42.7 32.4 25.5 22.6 20.7 16.2 Paratė e dėrguara nga punėtorėt 35 125 215 262 300 342 jashtė vendit (miliona euro) /4 Ēmimet Inflacioni IĒK 3.6 1.3 -1.4 -1.4 1.5 2.0 Burimi:FMN (2007) dhe vlerėsimet nga personeli i Bankės Botėrore dhe FMN-sė. Vlerėsimet e FMN mund tė rishikohen. Shėnime: v = vlerėsime, r = rishikim nė 2007, p = projeksion. 2/ Para granteve tė donatorėve. 3/ Totali i ndihmės sė jashtme duke pėrjashtuar transferet kapitale. 4/ Duke pėrfshirė pensionet nga jashtė. 1.4 Aktualisht, edhe FMN edhe AER-i sigurojnė vlerėsime tė BPV-sė. Rishikime tė shumta tė vlerėsimeve pasqyrojnė edhe pasaktėsinė e tė dhėnave dhe dallimet metodologjike. Dallimi kryesor ėshtė nėse duhet tė trajtohet UNMIK-u si njė kontribuues rezident pėr BPV-nė. Nė vlerėsimet e FMN-sė UNMIK-u trajtohet si rezident, pėrderisa AER-i jep vlerėsime tė cilat e trajtojnė UNMIK-un edhe si rezident edhe si jorezident. Si rezultat, vlerėsimet e BPV-sė tė cilat e trajtojnė UNMIK-un si rezident kanė qenė 21 pėr 2 qind nė vitin 2002 dhe 16 pėr qind nė vitin 2003 mė tepėr se vlerėsimet tė cilat e trajtojnė UNMIK-un si jorezident. Trajtimi i UNMIK-ut si jorezident gjithashtu sqaron nivelet e rritjes negative nė vitet e hershme me reduktimin e personelit tė UNMIK-ut. Problemet me njehsimin e IĒK-sė e bėjnė ketė edhe mė tė vėshtirė. Tabela 1.2 tregon nivelin e dallimeve. 1.5 Ndryshimet nė konsum mund tė ndikohen edhe nga supozimet e bėra rreth rritjes sė popullsisė dhe pėrshtatjet shtesė qė bėhen pėr disa artikuj tė konsumit. Pėr shembull, nė projektimin e konsumit privat si pjesė e BPV-sė, FMN-ja supozon se rritja e popullsisė ėshtė rreth 1.7 pėr qind nė vit. Ajo po ashtu pėrfshinė blerjet e makinave nė konsum dhe bėn rregullime shtesė pėr rrymė dhe ushqim qė janė raportuar nga anketimet e ekonomive familjare. Nė ketė raport, nuk janė bėrė pėrshtatje pėr shpenzime tė rrymės dhe ushqimit dhe nuk janė pėrfshirė blerjet e makinave tė cilat nuk bėhen shpesh dhe pėrfitimet e tė cilės gėzohen pėr njė periudhė tė gjatė (Tabela A.1). Ka po ashtu dallime me vlerėsimet e mėhershme tė konsumit nga ESK-ja: pėr shembull, raporti i ESK (2006b) i vlerėson shpenzimet e ekonomive familjare se janė rritur pėr 5 pėr qind nė vit sepse ai pėrfshinė edhe konsumin e artikujve qė pėrdoren mė gjatė ndėrsa nė ketė raport kėto mallra nuk pėrfshihen pasi qė konsumi i tyre vjetor nuk mund tė vlerėsohet Tabela 1.2: Vlerėsimet alternative tė BPV-sė pėr Kosovėn 2002 2003 2004 BPV me ēmimet aktuale (miliona Euro) Duke pėrfshirė sektorin e Donatorėve: AER 2 589.9 2 505.0 ? Vlerėsimet e FMN-sė 2423.9 2414.7 2434.3 Pa sektor tė Donatorėve 2 139,2 2 157,4 2 008,2 BPV pėr kokė banori nė ēmimet aktuale (Euro) Duke pėrfshirė sektorin e Donatorėve 1 363,1 1 296,4 1239,0 Vlerėsime tė FMN-sė 1294 Pa sektorin e Donatorėve 1 125,9 1 116,5 1021,9 Niveli i shtimit real tė BPV-sė (%) Duke pėrfshin sektorin e Donatorėve -5.9 +2.8 Vlerėsime tė FMN-sė -0.6 +4.1 Pa sektorin e Donatorėve -1.9 + 7.1 Ndryshimi IĒP (%) -1.6 Burimi: Llogaritė kombėtare tė Kosovės, Raport i konsulentit . Mars 2006. B. Zhvillimi bujqėsor ka qenė i ngadalshėm 1.6 Prodhimi i ultė ėshtė sqaruar pjesėrisht me zhvillimin e ngadalshėm bujqėsor. Bujqėsia mbetet sektori dhe punėdhėnėsi kryesor nė Kosovė. Nė vitin 2004, ėshtė llogaritur tė jetė 25 pėr qind e BPV-sė nė Kosovė, 16 pėr qind e vlerės sė eksporteve totale dhe ndėrmjet 25 dhe 35 pėr qind tė tė gjitha punėsimeve, kryesisht nė sektorin joformal (AMP, 2006). Pėrderisa pjesa e raportuar e saj nė kuadėr tė BPV-sė ka zbritur nė 19 pėr qind nė vitin 2005, kjo nuk besohet tė jetė njė pasqyrim i dobive tė prodhimit nė sektor. Dėshmitė duket se mė tepėr ēojnė tek rimėkėmbja nė sektorėt e tjerė, posaēėrisht nė atė tė shėrbimeve. Zhvillimi i ngadalshėm bujqėsor ėshtė pjesėrisht si 3 rezultat i dėmeve tė luftės siē janė shkatėrrimi i infrastrukturės, makinerisė dhe bagėtisė, si dhe i humbjes sė tregjeve tradicionale tė eksportit. Si rezultat, vlerėsimet e produkteve bujqėsore tregojnė rritje tė theksueshme nė importin e ushqimit nė mes tė viteve 2000 dhe 2003, tė cilat patėn njė rėnie tė vogėl nė mes tė viteve 2004 dhe 2005, pėrderisa eksportet mes viteve 2004 dhe 2005 patėn njė rritje nga niveli shumė i ulėt bazė. 1.7 Toka e dedikuar pėr prodhimtarinė bujqėsore ka mbetur e njėjtė. Sipas anketės sė ESK-sė mbi ekonomitė familjare bujqėsore, shfrytėzimi i tokės bujqėsore ka mbetur nė tė njėjtin nivel prej rreth 360,000 ha nė 2004 dhe 2005. Posedimi i bagėtisė gjithashtu nuk tregon ndonjė rritje. Bujqėsia nė Kosovė dominohet nga drithėrat (49 pėr qind e tokės sė punueshme kultivohet me drithėra), dhe karakterizohet nga ferma tė vogla (rreth 65 pėr qind e tė gjitha fermave kanė mė pak se 3 hektarė), mungesė tė shėrbimeve kėshilluese dhe me prodhimtari tė ulėt, ku tė gjitha e kufizojnė kontribuimin e saj nė zhvillim. Sipėrfaqja e shprehur nė ari qė kultivohet ka mbėrritur kulmin nė vitin 2004 (gjithashtu i vetmi vit ku BPV e vlerėsuar ka qenė mė e lartė sesa mesatarja pėr atė periudhė), por ka shėnuar rėnie prej rreth 14 pėr qind nė vitin 2005 (Tabela 1.3). Tabela 1.3: Treguesit e sektorit makroekonomik dhe tė bujqėsisė 2001 2002 2003 2004 2005 Prodhimi bujqėsor 2 Importet e ushqimit 283 300 330 193 Eksportet e ushqimit 1.5 3.8 7.6 10.3 Sipėrfaqja totale bujq 3 209,058 196,883 n/a 220,506 190,479 Grurė, sipėrfaqja bujq 75,070 70,000 n/a 77,783 80,127 Misėr, sipėrfaqja bujq 75,038 69,000 n/a 100,970 74,079 Perime, sipėrfaqja bujq 28,000 28,220 n/a 14,419 14,140 Treguesit e tregut tė punės1 Papunėsia e regjistruar 282.3 282.3 302 319.7 Paratė e dėrguara nga bota e 341 341 345 347 jashtme Anketa e Ekonomive Familjare Bujqėsore 2004 dhe 20054, 5 Madhėsia e ekonomisė familjare 7.7 7.8 Popullsia bujqėsore (miliona) 1.3 1.3 1.3 Toka bujqėsore (000) 291 264.9 260.1 Prodhimi mesatar (000)6 Drithėrat 3.1 3.4 Perimet 16.2 12.6 Tė korrat foragjere 4.5 5.8 Frutat 9.7 5.1 Numrat e bagėtive Bagėti (nė mija) 347 318 351.8 335.2 Shpendėt (nė miliona) 2.2 3.1 2.6 2.2 Burimi: 1BB 2006 Strategjia e pėrkohshme; 2 AMP Plani zhvillimor bujqėsor;3 Enti Statistikor Bujqėsor - MBPZHR (totali pėrjashton foragjeret dhe frutat). Hulumtimi i familjeve qė merren me bujqėsi i ESK-sė, 2005. 4 Madhėsia e ekonomive familjare 2004 ėshtė nga raporti i vitit 2004, nė kėtė mėnyrė nuk ėshtė i rregulluar pėr ndryshimet nė procedurat e matjes. Tė dhėnat e hulumtimit tė ekonomive familjare qė merren me bujqėsi pėr dy 5 vitet e fundit nuk janė tė krahasueshme pėr vitet 2001 dhe 2002 pėr shkak tė ndryshimit nė metodologji. 6Prodhimet mesatare janė llogaritur duke marrė mesataren e prodhimeve tė pamatura tė raportuara nė Tabelat 4.1 4 dhe 12 nė Anketėn e ekonomive familjare bujqėsore tė ESK-sė, 2005. Prodhimet janė nė kg/hektar, pėrderisa toka ėshtė nė hektar 1.8 Veē kėsaj, prodhimet nuk tregojnė njė pėrmirėsim gjatė dy viteve tė fundit. Prodhimet bujqėsore kanė rėnė ose kanė mbetur relativisht tė njėjta nė mes tė viteve 2004 dhe 2005, edhe pse duhet tė theksohet se dy vite janė pak pėr nxjerrjen e konkludimeve, duke marrė parasysh rėndėsinė e kushteve klimatike pėr bujqėsi. Pėrderisa prodhimet pėr drithėra kanė qenė tė qėndrueshme, rėniet mė tė mėdha kanė qenė posaēėrisht tė dukshme pėr frutat dhe perimet (Tabela 1.3). Kur i kanė pyetur bujqit pse i kanė lėnė tokat pa punuar, rreth 30 pėr qind e tyre kanė raportuar profit tė ulėt ekonomik ēka sugjeron edhe prodhimtari tė ultė bujqėsore. Nuk ėshtė pėr tu ēuditur se prodhimi bujqėsor nė mėnyrė dominuese ėshtė i orientuar kah ekzistenca kėshtu qė fermat e vogla kanė raportuar se 70 pėr qind e prodhimeve i dedikohet nevojave familjare nė vitin 2005. Edhe fermat qė janė mė tė mėdha ende e dedikojnė mbi 50 pėr qind tė prodhimeve tė tyre pėr pėrdorim shtėpiak (ESK, 2005a). Ėshtė e rėndėsishme tė kihet parasysh se ka disa ērregullime nė bujqėsinė e Kosovės kėshtu qė ajo qė ėshtė duke dalė nė shesh ėshtė e krijuar me pėrparėsi krahasuese. C. Funksionim zhgėnjyes i tregut tė punės 1.9 Zhvillimi i ngadalshėm ka rezultuar me funksionim tė dobėt tė tregut tė punės nė dy vitet e fundit ( Ilustrimi 1.1 dhe Ilustrimi 1.2 ). Shkalla e pėrgjithshme e papunėsisė ėshtė ngritur nga 40 pėr qind nė vitin 2004 nė 42 pėr qind nė vitin 2005 (ESK, 2006). Sipas hulumtimit tė fuqisė punėtore tė kryer nga Enti Statistikor i Kosovės (ESK, 2006, 2005b), shkalla e papunėsisė te punėtorėt meshkuj ka qenė 30 pėr qind gjatė tė dy viteve dhe te punėtoret 60 pėr qind. Numri i tė papunėsuarve tė regjistruar sipas regjistrave zyrtarė pėr regjistrimin e personave tė papunė (Banka Botėrore, 2006) ėshtė ngritur nga 282,000 nė vitin 2002 nė 319,000 nė vitin 2005. Sipas grupmoshave, shkalla mė e lartė e papunėsisė ka qenė tek tė rinjtė (15-24 vjeē) ­ 67% gjatė viteve 02/03 dhe 65 % gjatė viteve 04/05. Mė nė fund, koha qė njerėzit rrinė pa punė ėshtė e gjatė - ku mbi 80 pėr qind e tė papunėve e mbajnė njė status tė tillė pėr njė vit ose edhe mė tepėr. 5 Ilustrimi 1.1: Shkalla e punėsisė dhe papunėsisė, 2001- Ilustrimi 1.2: Papunėsia e regjistruar dhe niveli i 2005 rritjes sė BPV-sė 60 57.1 Zhvillimi i BPV dhe Papunėsia 55.0 50 49.7 3 3.2 3.0 40 39.7 41.4 2.8 2.8 30 perqind 27.7 28.5 2 2.1 23.8 25.3 20 19.6 10 1 0 2001 2002 2003 2004 2005 0 -0.1 0.3 Shkalla e Punėsisė Shkalla e Papunėsisė -0.5 -1 2002 2003 2004 2005 Zhvillimi real i BVS Papunėsia e regjistruar (ne 00, 000) Burimi: LFS 2001-2005, Llogaritjet e ESK-sė. Banka Botėrore 2006 Strategjia e Pėrkohshme. 1.10 Pagat kanė mbetur tė pandryshuara gjatė kėsaj periudhe. Pagat mesatare mujore tė raportuara nga tė punėsuarit kanė mbetur tė pandryshuara nė mes tė viteve 2002 dhe 2005. Pėrvoja ėshtė e njėjtė po qe se shikohen punėtorėt me mėditje, profesionistėt ose prodhuesit (Tabela 1.4: Pagat mujore mesatare dhe numri i vėzhgimeve . Tabela 1.4: Pagat mujore mesatare dhe numri i vėzhgimeve 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Total 218.4 214.7 219 209.4 Numri i vėzhgimeve (1184) (1590) (1689) (1820) Meshkuj 220 219.8 225.7 213.2 Femra 211.2 197.2 195.5 193.9 Punėtorėt me rrogė 218.6 214.4 222.6 219.5 Numri i vėzhgimeve (1124) (1566) (1577) (1577) Profesionistėt 229.6 239.6 249.9 232.3 Prodhues 204.3 204.6 196.4 210.6 Tė tjerė 234.6 206.9 204.3 213.1 Punėtorėt me 215.5 227.6 168.1 153.5 mėditje N 60 24 112 243 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. Pagat reale nė ēmime tė vitit 2002. Pagat tė definuara si paga nė para tė gatshme, rroga neto nga tatimet. Tė pėrfshirė vetėm punėtorėt me rrogė dhe ata me mėditje. Definicioni i mėditjeve ndryshoi nė vitin 2005 pėr tė pėrfshirė vetėm ato qė fitohen nė Kosovė dhe kategoritė e tė hyrave u rritėn nga 8 kategori nė vitin 2002 nė 13 kategori nė vitin 2005. D. Perspektivė e ulėt pėr zvogėlimin e varfėrisė 1.11 Kushtet ekzistuese makroekonomike nuk sigurojnė platformėn pėr zvogėlim tė dukshėm tė varfėrisė. Perspektiva pėr pėrmirėsimin e zhvillimit ėshtė e pasigurt. Sipas FMN-sė, baza e dobėt e ekonomisė dhe largimi i vazhdueshėm i donatorėve pritet 6 tė ngadalėsojnė zhvillimin edhe pėr njė kohė nė tė ardhmen. Infrastruktura e dobėt dhe energjia pritet tė jenė pengesat kryesore. Nė aspektin pozitiv, zgjidhja e mundshme e statusit do tė siguronte njė sinjal pozitiv pėr tė drejta mė tė qarta pronėsore dhe do tė pėrmirėsonte klimėn investuese. 1.12 Veē kėsaj, njė shikim i shpejtė nė pasuritė e ekonomive familjare nuk siguron dėshmi tė qartė mbi ndryshimet pozitive tė mirėqenies. Proporcioni i ekonomive familjare tė cilat posedojnė vetura dhe telefona mobilė ėshtė rritur gjatė kėsaj periudhe (Ilustrimi 1.3). Rritja ėshtė evidente si nė zonat rurale ashtu edhe nė ato urbane, por ka qenė mė e shpejtė nė zonat urbane. Njė gjė tjetėr qė ėshtė vėrejtur ėshtė qė njė pjesė relativisht e madhe e ekonomive familjare qė raportojnė se posedojnė mallra tė tilla si frigorifer, vetura, telefona mobilė dhe makina larėse, konfirmojnė edhe mė tej se varfėria nė Kosovė mund tė jetė shumė e pėrhapur, por jo e thellė. Tė hyrat e ekonomive familjare duket tė jenė rritur nė mes tė viteve 2002 dhe 2005 nė zonat urbane dhe zvogėluar nė ato rurale1. Kėto dėshmi janė tė pėrziera dhe jo vendimtare pėr sa i pėrket drejtimit tė ndryshimeve nė shkallėn e varfėrisė nė Kosovė, pasi qė njė pjesė e madhe e popullsisė jeton nė zonat rurale. 1.13 Si pėrfundim, pas njė rritjeje tė zhvillimit nga financimi i rindėrtimeve nė fazat fillestare tė periudhės sė pas konfliktit tė armatosur, zhvillimi ėshtė ngadalėsuar nė mėnyrė tė konsiderueshme. Rimėkėmbja e industrisė ėshtė ende e pasigurt ndėrsa bujqėsia, ku shumica fitojnė bukėn e tyre, ėshtė dominuar nga orientimi pėr ekzistencė. Si rezultat, perspektivat e tregut tė punės pėr shumė familje kanė qenė tė errėta. Mungesa e mundėsive pėr tė gjetur rrugėn jashtė varfėrisė ka ēuar drejt njė varfėrie nė shkallė tė gjerė dhe stagnuese, siē edhe do ta dokumentojė kapitulli i ardhshėm Ilustrimi 1.3: Pronėsia e pasurive dhe nivelet e tė hyrave duke pėrdorur tė dhėnat e ABEF A. Pėrqindja e familjeve qė kanė pasuri B. Nivelet individuale tė tė hyrave, ēmimet 2002. Burimi: Llogaritjet e Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. Tė dhėnat e tė hyrave janė reale nė ēmime tė majit tė vitit 2002. Tė hyrat definohen si kesh paga neto nga tatimet, pagat nė mallra dhe shėrbime, tė hyrat nga puna me mėditje, qira, dividendė, interes, ndihmat sociale dhe pensionet nga Kosova. 1 Kėto shifra duhet tė trajtohen me kujdes pėr shkak tė brengave pėr matjen e mostrave pėr ABEF. 7 KAPITULLI 2. TRENDET E VARFĖRISĖ DHE ZBĖRTHIMI Rreth 45 pėr qind tė popullsisė nė Kosovė ka mbetur e varfėr gjatė periudhės sė shqyrtimit. Njė pjesė shtesė prej 18 pėr qind ka qenė e rrezikuar nga varfėria. Pėr mė tepėr, 15 pėr qind e popullsisė ka qenė vlerėsuar tė jetė skajshmėrisht e varfėr. Pėrderisa shkalla e gjerė e varfėrisė sė popullsisė ka mbetur e pandryshuar, varfėria urbane ka rėnė, ndėrsa ajo rurale ėshtė rritur. Dėshmitė tregojnė se nė zonat urbane, zhvillimi pozitiv nė konsum ėshtė shumė i shpėrndarė, ndėrsa nė ato rurale vetėm pjesa mė e madhe e popullsisė ka pėrfituar. Si rezultat, pabarazia e matur nė popullsi dhe nė zonat rurale ėshtė rritur. A. Njė shėnim mbi qasjen dhe cilėsinė e tė dhėnave 2.1 Ky raport bazohet nė tė dhėnat e hulumtimit tė buxhetit tė ekonomive familjare (ABEF) pėr shumicėn e pėrmbajtjes sė saj. ABEF-i ėshtė hulumtimi kryesor i Entit Statistikor tė Kosovės (ESK). Ai siguron njė fillim tė qėndrueshėm pėr monitorimin e varfėrisė dhe pabarazisė. Megjithatė, duke pėrdorur 4 hulumtimet e fundit tė ABEF-it pėr tė analizuar varfėrinė dhe pabarazinė paraqiten probleme praktike. Prandaj, ėshtė e dobishme qė tė fillohen analizat me njė diskutim tė sfidave dhe si kėto analiza i janė qasur atyre. 2.2 Pasiguria e parė e madhe ka tė bėj me atė qė pėrfaqėsojnė mostrat. Kosova nuk ka pasur regjistrim tė pėrgjithshėm tė popullsisė qė nga viti 1981. Prandaj, hulumtimet aktuale ende e pėrdorin regjistrimin e vitit 1981 si pikėnisje pėr zonat e caktuara e, rrjedhimisht, edhe pėr pėrfshirjen nė mostėr tė ekonomive familjare. Megjithatė, shumė ka ndryshuar qė nga atėherė. Disa rajone qė kanė qenė shumė tė populluara mund tė mos jenė tė tilla tani, ndėrsa disa qė kanė pasur pak njerėz tani mund tė kenė shumė mė tepėr. Pa ndonjė veprim tė mėtejmė, e para paraqet njė gabim tė madh tė mostrave pėrderisa e dyta paraqet njė anshmėri. Pėr shembull, popullsia e vlerėsuar nga hulumtimet tregon njė rėnie dramatike nga 2 milionė nė vitet 2002/03 nė 1.5 milionė nė 2005/06, qė nuk ėshtė nė pėrputhje me burimet alternative tė tė dhėnave (shih rubrikėn 2.1.). Pasi qė nuk ka njohuri tė qarta pėr popullsinė tė cilės i referohet ėshtė e vėshtirė qė tė korrigjohen kėto probleme. Prandaj, ėshtė e mundur qė tė dhėnat mostėr dhe statistikat e marra nga ajo pėrmbajnė anėsi tė papėrcaktuara. 8 Rubrika 2.1: Vlerėsimi i popullsisė sė Kosovės Nuk ka ndonjė burim tė vetėm qė siguron njė njehsim tė saktė tė popullsisė. Ne bazohemi nė dy burime pėr tė vlerėsuar totalin e popullsisė dhe proporcionin urban dhe rural. Fillimisht, ne pėrdorim tė dhėnat e regjistrimit tė popullsisė pėr tė vlerėsuar popullsinė e pėrgjithshme. Nė mes tė viteve 2002/03 dhe 2005/06, regjistrimet e pėrgjithshme nė shkollat fillore dhe tė mesme janė rritur nga 410, 000 nė 422,000. Rreth 380,000 nga ta janė regjistruar nė shkollimin fillor ­ moshat 6-14. Duke pėrdorur piramidėn e popullsisė tė Shqipėrisė fqinje dhe duke aplikuar proporcionin e kėsaj grup moshe nė popullsinė e Shqipėrisė, ne vlerėsojmė se popullsia duhet tė jetė diku rreth 2 milionė. Ne i kombinojmė kėto me vlerėsimet e popullsisė rurale nga anketa e ekonomive familjare bujqėsore (AEFB), tė kryer nga ESK-ja, pėr tė vlerėsuar pėrhapjen e nėnkuptuar rurale dhe urbane. Ky hulumtim nė fillim futi nė listė tė gjitha 1400 fshatrat e Kosovės. Pastaj mori njė mostėr nga kėto fshatra dhe i futi nė listė tė gjitha banimet. Ato kanė vlerėsuar se popullsia rurale ėshtė diku rreth 1.3 milion. Kjo do tė thotė se pjesa rurale ėshtė rreth 65 pėr qind , ndėrsa ajo urbane rreth 35 pėr qind. 2.3 Sfida e dytė ka tė bėjė me krahasueshmėrinė e anketimeve. Anketa e parė e kėsaj serie, e kryer gjatė viteve 2002/03, ka kėrkuar nga ekonomitė familjare qė tė regjistrojnė shpenzimet ditore nė njė ditar tė hapur. Nė vitet pasuese, familjeve u ėshtė dhėnė njė listė, pa dyshim duke pėrfshirė artikujt tė cilėt janė raportuar tė jenė shpenzuar nė hulumtimin e parė. Megjithatė, nga ta gjithashtu ėshtė kėrkuar qė tė regjistrojnė shpenzimet javore, e jo ditore. Gjithashtu lista ėshtė zgjeruar me kalimin e kohės, edhe pse vetėm pėr disa artikuj. Ndryshimi i dytė i konsiderueshėm ėshtė mėnyra si ėshtė raportuar pėr konsumin e mallrave tė prodhuara nga vet ata. Nė hulumtimin e parė u ėshtė lėnė familjeve qė tė raportojnė pėr secilin artikull. Nė hulumtimet pasuese, ato janė grumbulluar nė disa kategori. Ekonomive familjare nė vend tė raportit se sa grurė prodhojnė pėr konsum vetanak, u ėshtė kėrkuar qė tė raportojnė pėr prodhimin e drithėrave, frutave, produkteve tė frutave etj. Veē kėsaj, nga ta ėshtė kėrkuar qė tė raportojnė nė euro vlerėn e prodhimit tė cilin e kanė lėnė anash pėr pėrdorim vetanak, e jo sasinė e konsumuar. Gjithashtu periudha e tė kujtuarit pėr prodhim tė konsumit vetanak, ndryshoi nga baza ditore nė hulumtimin e parė nė atė mujore nė muajt pasues. Arsyeja pse kėto ndryshime kanė rėndėsi ėshtė se kalimi nga njė kujtim i shkurtėr nė atė mė tė gjatė ka tendencė qė tė zvogėloj konsumin dhe tė rris shkallėn e varfėrisė (rubrika 2-2). Rubrika 2.2: Sfidat e pėrdorimit tė tė dhėnave tė ABEF-it pėr analiza tė varfėrisė Anketa e buxhetit tė ekonomive familjare tė Kosovės (ABEF) ka filluar nė qershor tė vitit 2002 dhe ėshtė administruar qė nga atėherė nė baza mujore nga Enti Statistikor i Kosovės. Ajo ėshtė bėrė anketa bazė nė pėrpjekjet e Kosovės pėr tė ndėrtuar njė sistem afatgjatė tė monitorimit dhe vlerėsimit dhe ėshtė plotėsisht i financuar nga qeveria. Megjithatė, tė dhėnat e anketės pėrmbajnė disa probleme praktike pėr tė pasur njė vlerėsim tė besueshėm nė pjesėn e parė tė vitit 2000 nė Kosovė. Dy ēėshtje justifikojnė njė pėrdorim tė kujdesshėm tė rezultateve: 1. Njė kornizė e vjetruar pėr marrjen e mostrave ka sjell gabime tė mėdha nė pėrdorimin e mostrave. Si ēdo mikroanketim tjetėr, ABEF-i bazohet nė mostra pėrfaqėsuese tė popullsisė me qėllim tė sigurimit tė vlerėsimeve tė paanshme statistikore tė popullsisė. Pėr tė bėrė kėtė, nevojitet njė kornizė e besueshme nga e cila do tė zgjidheshin mostrat. Regjistrimi i fundit i besueshėm i popullsisė ėshtė bėrė nė vitin 1981. Korniza e zgjedhjes sė mostrave (njė listė e zonave tė numėrimit (ZN)) ėshtė dhėnė nga ESK ndėrsa zgjedhja e mostrave ėshtė bėrė nga Zyra Statistikore e Suedisė nėn njė projekt tė financuar nga Agjencia Suedeze pėr Zhvillim tė Bashkėpunimit Ndėrkombėtar (SIDA) (Andersson, 2002b). Cilėsia e listės sė ZN-sė ėshtė e dyshimtė: dallimi nė mes tė asaj urbane dhe rurale ėshtė thjesht administrativ; klasifikimi sipas pėrkatėsisė etnike zbaton rregulla tė rrepta, ndėrsa pėrshkrimi i kufijve gjeografik tė ZN-ve ėshtė i vjetruar (Andersson, 2002a). Nė fund, 9 administrimi i hulumtimit pėr tė siguruar qė ato tė jenė cilėsore ka qenė i kufizuar nė mėnyrė tė konsiderueshme pėr shkak tė kufizimit tė burimeve nė ESK dhe nė kėtė mėnyrė edhe klasifikimi i gabuar i ZN-ve ėshtė lėnė anash (Andersson, 2002c), ri-regjistrimi i ZN-ve tė mėdha ka qenė i papėrfunduar dhe kontrolli i numėruesve nė terren mungon. Gjithashtu ekzistojnė edhe ēėshtjet e mbulimit tė paktė. Prandaj, statistikat demografike tė ABEF-it tė secilit vit duket tė jenė nga numri i ndryshueshėm i popullatave tė marra. Pėr shembull, vlerėsimi pėr popullsinė totale bazuar nė ABEF ėshtė 2.1 milionė nė 2002-03 dhe 1.5 milion - nė 2005-06. Zvogėlimi i tillė nuk ėshtė real dhe ėshtė nė kundėrthėnie me dėshmitė nga tė dhėnat administrative tė regjistrimit nė shkolla - se numri i popullsisė ka mbetur relativisht stabil. 2. Problemet e krahasueshmėrisė sė tė dhėnave. Pėrfundimi se si ka ndryshuar varfėria nė Kosovė duke pėrdorur tė dhėnat e ABEF-it nuk ėshtė i drejtė. Ekzistojnė dy ndryshime gjatė hulumtimeve qė i bėjnė tė dhėnat tė pakrahasueshme dhe kėrkojnė metodologji speciale pėr tė korrigjuar krahasueshmėrinė, tė cilat janė diskutuar nė Vėllimin II. Ndryshimi i parė ėshtė kalimi nga ditari nė metodėn e kujtimit pėr grumbullimin e shpenzimeve, duke filluar qė nga viti 2003. Ndryshimi i dytė nė hartimin e anketės i paraqitur ka qenė ridefinimi i artikujve tė konsumit, duke shkurtuar ose zgjatur listėn. Njė ndryshim i tillė, ai i treti, ėshtė grumbullimi i konsumit tė prodhimin vetanak nga njė listė e gjatė (me 85 artikuj) nė njė tė shkurtėr (12) dhe ndryshimi i periudhės sė kujtimit nga ajo ditore nė mujore nė tė njėjtėn kohė. Grumbullimi i artikujve tė konsumit ndikon varėsisht asaj qė mund t'iu kujtohet tė anketuarve dhe kalimi nga njė listė mė e gjatė nė njė tjetėr duket tė qoj nė raportim mė tė ulėt tė konsumit, dhe nė kėtė mėnyrė edhe nė varfėri mė tė lartė. 2.4 Pėr tė zgjidhur kėto ēėshtje ne ndjekim tre hapa. Sė pari, pėrdorim vlerėsimet mė tė mira pėr shpėrndarjen e popullsisė nga hulumtimet e tjera dhe tė dhėnat administrative pėr tė pėrshtatur mostrat e zgjedhura. Ne pėrshtatim matjet e mostrave zgjedhura ashtu qė proporcionet rurale dhe urbane mbesin stabile, dhe kėto i quajmė kėto mostra tė vlerėsuara si mostra tė vlerėsuara pas stratifikimit. Prandaj tė gjitha rezultatet tona janė tė vlerėsuara duke pėrdorura matjet e pas-stratifikimit. 2.5 Sė dyti, ne marrin tri vendime nė mėnyrė pėr trajtimin e ēėshtjes sė krahasueshmėrisė. Vendimi i parė ėshtė qė tė krahasohen vetėm tė dhėnat e viteve 2003/04 dhe 2005/06 pėr qėllimet e ekzaminimit tė trendėve. Nuk i kemi marrė parasysh tė dhėnat e vitit 2002/03 pėr shkak se kjo anketė ėshtė mė sė paku e krahasueshme me tri anketat tjera. Pėr shembull, ka pėrdorur njė ditar tė hapur, ka pasur shumė mė tepėr artikuj dhe ka pasur pėrkufizim mė tė gjerė tė mallrave tė prodhimit vetanak. Ne gjithashtu pėrjashtojmė vitin 2004/05 por vendimi ėshtė shumė mė i vėshtirė. Nė tė gjitha aspektet, anketa ėshtė e krahasueshme me ato tė viteve 2003/04 dhe 2005/06. Ajo u ka siguruar ekonomive familjare listėn e njėjtė tė artikujve ushqimorė dhe joushqimorė, ka definuar konsumin e prodhimit vetanak nė mėnyrėn e njėjtė dhe ka pėrdorur periudhėn e njėjtė tė kujtimit. Nė bazė tė kėsaj, ne pėrfundojmė se konsumi gjatė 2004/05 ėshtė shumė mė i lartė krahasuar me vitin paraprak ose pasues. Nė mėnyrė specifike, konsumi joushqimor ėshtė rreth 30 pėr qind mė i lartė krahasuar me vitet 2003/04 dhe 18 pėr qind - krahasuar me 2005/06 (Error! Reference source not found.1). Si pasojė, nivelet e varfėrisė janė shumė mė tė ulėta, ndėrsa trendėt janė mė tė paqėndrueshme. Nuk ka ndonjė sqarim tė qartė pėr kėtė ngritje tė madhe tė konsumit gjatė periudhės 2004/05. Andaj pėr kėtė arsye e kemi pėrjashtuar atė nga analiza e trendėve. 2.6 Vendimi i parė pėrfshin caktimin e varfėrisė bazė sikurse atė tė siguruar pėr tė dhėnat e 2003/04. Ideale do tė ishte qė tė sigurohet kufiri i varfėrisė duke pėrdorur 10 shpenzimet e qasjes sė nevojave themelore duke pėrdorur tė njėjtėn anketė. Por anketat pas vitit 2002/03 nuk grumbulluan mė informata sasiore qė janė esenciale pėr llogaritjen e kufirit tė varfėrisė. Prandaj vendimi i dytė ėshtė dashur tė pėrdorė kufirin e varfėrisė i siguruar nė vitin 2002/03 dhe i pėrdorur nė vlerėsimin mė tė fundit tė varfėrisė (Banka Botėrore 2005), i pėrshtatur pėr ndryshimet e ēmimeve. 2.7 Vendimi pėrfundimtar pėrfshinė ndėrmarrjen e njė numri tė analizave tė ndjeshmėrisė. Me qėllim tė pėrpjekjes pėr pėrdorimin e tė gjitha anketave, nė tė dhėnat e Kosovės janė aplikuar disa metoda pėr krahasimin e tė dhėnave tė pakrahasueshme qė janė nė dispozicion nė literaturė. Nė pėrgjithėsi, janė pėrdorur katėr metoda tė ndryshme. Njė diskutim i hollėsishėm i kėtyre metodave dhe rezultatet e siguruara nga aplikimi i tyre nė tė dhėnat e ABEF-it ėshtė temė e Vėllimit II tė kėtij raporti. Duke pasur ketė parasysh, pjesa tjetėr e kėtij raporti trajton rezultatet e varfėrisė duke pėrdorur tė dhėnat e 2003/04 dhe 2005/06 B. Varfėria nuk ka ndryshuar 2.8 Nė pėrputhje me aktivitetin e ngadalshėm ekonomik, dėshmitė nga anketa e buxhetit tė ekonomive familjare argumentojnė se nuk ka ndryshime nė shkallėn e varfėrisė. Shkalla e varfėrisė ėshtė rreth 45 pėr qind nė vitet 2003/4 dhe nė vitet 2005/6 ( 2.9 Ilustrimi 2.1). Rezultatet nga disa metodologji (shih Vėllimin II), tė cilat pėrpiqen tė korrigjojnė njė numėr tė dobėsive nė tė dhėna, pėrkrahin shkallėn e pandryshuar tė varfėrisė. Ēuditėrisht, ekziston njė rėnie shumė e madhe e shkallės sė varfėrisė nė mes tė viteve 2003 dhe 2004, por nuk ka mundėsi qė kjo tė paraqet njė ndryshim real nė mirėqenien e popullsisė. Mė shumė ka mundėsi qė problemet qė dalin nga zgjedhja e mostrave dhe moszgjedhja e tyre (administrimi i anketave) i kanė kontribuar rėnies sė konstatuar (shih rubrikėn 2-2 pėr hollėsi). Masat e tjera tė varfėrisė Ilustrimi 2.1: Varfėria absolute dhe e skajshme pėr pėrkrahin varfėrinė e stagnuar. 2003/04 dhe 2005/06 Varfėria e ka mbetur rreth 12 deri nė .0 50 50 13 pėr qind dhe ashpėrsia e varfėrisė 45.1 ka qenė rreth 5 pėr qind (Tabela A. teulosba 43.5 0. 9). 40 40 2.9 Gjithashtu nuk ka pasur 0. 30 30 ndryshime nė pjesėn e njerėzve nė varfėri tė skajshme. Ata qė jetojnė nė 0. 20 20 e varfėri tė skajshme, tė definuar si 16.7 individė, tė cilėt kanė vėshtirėsi nė 13.6 mhsjaks 0. e 10 pėrmbushjen e nevojave themelore 10 2003/04 2005/06 me kalori, kanė pėrbėrė 13 pėr qind Interval i Besimit tė popullsisė nė vitin 2003, por rreth 16 pėr qind nė vitin 2005. Rritja e Burimi: Vlerėsime tė personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. dukshme ėshtė pothuaj tėrėsisht rezultat i rritjes sė madhe dhe tė pabesueshme i proporcionit tė tė varfėrve tė skajshėm nė mesin e ekonomive familjare 11 me kryefamiljar serb. (shih rubrikėn 3-1). Shkalla e varfėrisė sė skajshme nė mesin e ekonomive familjare me kryefamiljar shqiptar u rrit nga 13 nė 15 pėr qind, pėrderisa te ato me kryefamiljar serb nga 9 nė 44 pėr qind pėr periudhėn e njėjtė (tabela 3.1). 2.10 Pėrveē varfėrisė sė pėrhapur, edhe rreziku nga ajo ėshtė i lartė. Edhe pse e shumė e pėrhapur, varfėria nė Kosovė nuk ėshtė e thellė. Njė mėnyrė pėr tė matur se sa cektė ėshtė ajo, ėshtė qė tė shikohen masat e tjera tė varfėrisė qė janė tė ndjeshme ndaj lokacionit tė tė varfėrve nė shpėrndarjen e mirėqenies. Pėr shembull, varfėria ėshtė mė e ndjeshme sa mė larg qė janė tė varfrit nga kufiri i varfėrisė. Ai bėn matjen e mungesės sė konsumit pėr kokė banori si pjesė e kufirit tė varfėrisė, dhe duke qenė nė 12 deri 13 pėr qind nė kėtė periudhė ajo ėshtė e ulėt. Ashpėrsia e varfėrisė, e cila ėshtė e ndjeshme si nė distancėn nga kufiri i varfėrisė ashtu edhe nė pabarazinė nė mes tė tė varfėrve, gjithashtu ėshtė e ulėt dhe ėshtė vlerėsuar tė jetė rreth 5 pėr qind. Njė mėnyrė tjetėr e matjes sė cektėsisė sė varfėrisė ėshtė qė tė matet ajo pjesė e popullsisė e cila gjendet rreth kufirit tė varfėrisė. Ilustrimi 2.2 (paneli A) tregon se njė tronditje e cila zvogėlon konsumin e atyre tė cilėt tani konsiderohen se nuk janė tė varfėr pėr 25 pėr qind, do tė ēonte njė pjesė shtesė tė popullsisė prej 18 pėr qind nė varfėri. Me fjalė tė tjera, po tė ishte kufiri i varfėrisė 25 pėr qind mė i lartė, shkalla e varfėrisė do tė ishte rreth 63 pėr qind, e jo 45. Ilustrimi 2.2: Shpėrndarja e konsumit, 2003/04 dhe 2005/06 A. Shpėrndarja kumulative pėr konsum B. Konsumi me kufijtė e cenueshmėrisė dhe tė varfėrisė Poverty lines Extreme Absolute Vulnerability Poverty line noiatl Extreme Vulnerability .6 .8 Poverty Line puop of .6 %, .4 yti onitubirtsdi ns .4 De .2 evi .2 atl muuC 0 0 2 3 4 5 6 0 20 40 60 Log of Monthly Per-capita Consumption, Real total consumption per adult equivalent, monthly in 2002 prices 2003/04 2005/06 2003/04 2005/06 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Kufijtė e varfėrisė janė mesataret e matura tė popullsisė pėr dy vitet e anketave. 2.11 Rritja e konsumit ka qenė negative pėr shumicėn e popullsisė. Ndryshimet nė konsum pėr secilėn pėrqindje tė popullsisė (grupe tė ekonomive familjare tė kategorizuara sipas konsumit pėr kokė banori) tė shpėrndarjes sė konsumit tregojnė se katėr pesė pėrqindėshat e fundit kanė pasur rritje negative nė mes tė viteve 2003 dhe 2005. Gjithashtu, njė inspektim vizual i dobive tė njė tė pestės mė tė lartė tregojnė vetėm norma modeste, gati nė renditje tė njė tė pestės mesatarisht. 2.12 Megjithatė, popullsia urbane ka pėrfituar dhe zhvillimi ka qenė i shpėrndarė nė mėnyrė mė tė barabartė. Ilustrimi 2.3 (Paneli B) tregon ndryshimet nė konsum pėr 12 secilėn pjesė. Po ashtu tregon se pėrfitimet pėr tė gjitha grupet urbane, pėrveē ndoshta njė tė pestės sė ulėt kanė qenė pozitive. Dėshmitė gjithashtu sugjerojnė se madhėsia e pėrfitimeve tė vrojtuara pėr pėrqindjet tė cilat kanė pėrfituar nė gjysmėn e poshtme tė shpėrndarjes kanė qenė gati tė sė njėjtės madhėsi sa pėrfitimet e atyre nė gjysmėn e sipėrme tė shpėrndarjes. Me fjalė tė tjera, pėrfitimet (pėr ata tė cilėt kanė pėrfituar) kanė qenė nė mes tė 5 dhe 10 pėr qind, pavarėsisht nga renditja e pėrqindjes. Ilustrimi 2.3: Paraqitja e rritjes pėr zhvillimin nga 2003/4 nė 2005/06 Total Urbane Rurale 10 10 10 0 5 0 0 0 0 -1 -1 -5 0 0 -2 -2 0 -1 0 -3 0 5 -3 -1 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Percentiles Percentiles Percentiles Median spline Growth rate in mean Median spline Growth rate in mean Median spline Growth rate in mean Burimi:Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-sė. 2.13 Por nė rajonet rurale vetėm njė e pesta e parė e popullsisė ka pėrfituar. Pėrfitimet pėr tri tė pestat e para (deri nė pėrqindėshin e 60-tė) kanė qenė negative, dhe zero pėr njė tė pestėn e katėrt (Ilustrimi 2.3, Paneli C). Humbjet e konsumit duket tė jenė mjaft substanciale pėr njė tė pestėn e fundit. Ato raportojnė humbje mė tė mėdha se 10 pėr qind. Ne gjithashtu kemi vrojtuar humbje prej mė shumė se 20 pėr qind pėr disa grupe tė popullsisė nė pėrqindjen e ulėt. Grafiku gjithashtu lė tė kuptohet se pse ne vėzhgojmė varfėrinė nė rajonet urbane e jo rurale. Nė tė parėn, dy nga katėr pjesėt prej njė tė dhjetės qė konsiderohen tė varfra kanė pasur pėrfitime pozitive, duke lejuar disa nga kėto grupe qė t'i ikin varfėrisė, pėrderisa nė rajonet rurale ka pasur rėnie nė pozicionet e konsumit pėr pjesėt e varfra tė popullsisė. Pasi qė tė paktėn 60 pėr qind e popullsisė sė Kosovės ėshtė ende rurale, nuk ėshtė pėr tu ēuditur qė ka pasur njė ngecje tė pėrgjithshme tė varfėrisė. 2.14 Njė zbėrthim i ndryshimeve nė varfėri tregon se rishpėrndarja ka luajtur njė rol mė tė madh se sa zhvillimi nė trendėt e vrojtuar tė varfėrisė. Tabela 2.1 tregon pjesėn e trendėve tė vrojtuar qė paraqitet nga zhvillimi, ndryshimet nė shpėrndarje dhe teprica. Zbėrthimi ėshtė bėrė pėr kokė banori, pėr dallimin e varfėrisė dhe dallimin e rrafshėt tė varfėrisė. Duhet pėrmendur se nė mes tė viteve 2003 dhe 2005, llogaritja i pėr kokė banori ėshtė rritur pėr rreth 1.6 pėr qind. Tabela 2.1 tregon se nėse forma e shpėrndarjes mbetet e njėjtė - meqė pabarazia nuk ka ndryshuar nė mes tė viteve 2003 dhe 2005 ­ atėherė varfėria pėr kokė banori do tė zvogėlohej pėr 0.8 pėr qind pėr shkak tė rritjes sė konsumit mesatar. Kjo do tė thotė qė rreth 16,000 njerėz do tė mund t'i iknin varfėrisė. Nė vend tė kėsaj ne vėrejmė njė rritje tė varfėrisė pėr shkak se rishpėrndarja brenda popullsisė ēon nė njė ngritje prej 2.5 pėr qind nė varfėrinė pėr numėr tė banorėve, e cila ka nisur dhe tejkaluar pėrfitimet e pritura nga zhvillimi. E thėnė ndryshe, tabela 13 propozon qė pėrveē zhvillimit tė dobėt, ka pasur njė rritje edhe tė pabarazisė nė Kosovė gjatė kėsaj periudhe. Tabela 2.1: Zbėrthimi i varfėrisė: 2003/04 krahasuar me 2005/06 Ndryshimi Zhvillimi Rishpėrndarja Bashkėveprimi Totali Llogaritja e varfėrisė (P0) 1.6 -0.8 2.5 -0.1 Boshllėku i varfėrisė (P1) 1.4 -0.4 1.7 0 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) 1.2 -0.2 1.3 0 Urbane Llogaritja e varfėrisė (P0) -4.7 -3.3 -0.1 -1.3 Boshllėku i varfėrisė (P1) -1.2 -1.5 0.2 0.1 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) -0.2 -0.7 0.5 0 Rurale Llogaritja e varfėrisė (P0) 5 1.4 3.7 -0.1 Boshllėku i varfėrisė (P1) 2.8 0.5 2.3 0 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) 1.9 0.2 1.6 0 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. 2.15 Tabela 2.2 siguron njė pėrmbledhje tė ndryshimeve pėrgjatė shpėrndarjes. Ajo tregon se nė mes tė viteve 2003 dhe 2005, mesatarja e konsumit pėr kokė banori ėshtė rritur pėr 1 pėr qind, por qė ato tė mesit nuk janė zhvilluar pothuaj fare. Nė tė vėrtetė, zhvillimi Tabela 2.2: Shkalla e zhvillimit nė mesatar i konsumit pėr kokė banori pėr secilin konsum pėr kokė banori pėrqindėsh ka qenė negativ (Tabela 2.2, rreshti 3). Shkalla e zhvillimi nė 1.13 Mė me rėndėsi, konsumi pėr kokė banori i grupit mesatare prej 44 pėr qind ­ asaj pjese tė popullsisė e cila Shkalla e zhvillimit nė -0.50 medium ėshtė klasifikuar si e varfėr nė vitin 2003 ­ ka Pėrqindja mesatare e shkallės -1.28 pėrjetuar humbjet mė tė mėdha, njė reduktim prej sė zhvillimit 5.8 pėr qind. Kufiri i varfėrisė 43 Pėrqindja korresponduese 43 2.16 Nė zonat urbane, zhvillimi ka treguar Shkalla e zhvillimit pro-tė -5.78 njė rėnie tė dukshme tė varfėrisė, pėrderisa nė varfėrve ato rurale rishpėrndarja ka treguar rritje tė varfėrisė. Rreth 3.3 pėr qind tė zvogėlimit tė vrojtuar tė varfėrisė urbane ėshtė bėrė pėr shkak tė zhvillimit. Pėr mė tepėr rritja e ēdo rishpėrndarje qė ėshtė bėrė nuk duket tė ketė pasur ndonjė efekt tė kundėrt nė varfėri. Pėr krahasim, ngritja prej 4 nga 5 pėr qind nė varfėrinė rurale, ka qenė rezultat i ndryshimit nė formėn e shpėrndarjes (Tabela 2.1). Tabela 2.3: Treguesit e pabarazisė pėr 2003/04 dhe 2005/ 06 Total Urbane Rurale 2003/04 2005/06 2003/04 2005/06 2003/04 2005/06 Proporcioni nė pėrqindje p90/p10 3.33 3.96 4.05 4.42 3.09 3.68 p75/p25 1.89 1.97 2.14 2.06 1.78 1.9 Entropia e Gjeneralizuar , EG(0) 0.12 0.15 0.16 0.17 0.1 0.14 14 GE(1) 0.13 0.16 0.17 0.16 0.1 0.14 Koeficienti Gini 0.27 0.3 0.31 0.31 0.25 0.28 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. 2.17 Veē varfėrisė qė ka stagnuar, ka pasur edhe njė rritje tė vogėl tė pabarazisė. Siē ėshtė diskutuar mė lartė, ekzistojnė dy rrugė tė rishpėrndarjes sė vrojtuar, tė cilat do tė ēonin tek njė pabarazi edhe mė e madhe. Fillimisht, pėrderisa shumica e popullsisė urbane ka pasur zhvillim pozitiv, shumica e popullsisė rurale ka pasur zhvillim negativ. Sė dyti, nė zonat rurale, ku jeton tė paktėn dy e treta e popullsisė, ata tė klasifikuar nė fund tė shpėrndarjes sė konsumit kanė pasur humbje negative thelbėsore, pėrderisa njė e pesta e sipėrme ka pasur zhvillim pozitiv. Rezultati pėrfundimtar do tė duhej tė ishte njė rritje nė pabarazi, e cila edhe ėshtė ajo ēka vėrejmė (Tabela 2.3 dhe ilustrimi 2.4). Rezultatet tregojnė se koeficienti Gini ėshtė rritur pėr rreth 4 pėr qind nė mes tė viteve 2003 dhe 2005. Masat e tjera tė pabarazisė gjithashtu tregojnė njė rritje. Pėr mė tepėr, pabarazia nė rajonet rurale ėshtė rritur mė tepėr se sa nė ato urbane, edhe pse pabarazia nė rajonet urbane ėshtė mė e madhe se sa nė ato rurale. Nė mėnyrė specifike, siē ka treguar paraqitja vizuale e dobive dhe humbjeve (Ilustrimi 2.3), proporcioni nė mes tė ekonomive familjare mė tė pasura dhe atyre mė tė varfra ėshtė rritur nė mėnyrė tė theksuar nė zonat rurale (tabela 2.3). Ilustrimi 2.4: Lakoret e Lorencit pėr vitet 2003/04 dhe 2005/06 A. E gjithė popullsia B. Urbane 1 1 oni oni pt pt .8 .8 ums ums oncfo .6 oncfo .6 e arhs .4 erahs .4 evitaul .2 evitaul .2 umC umC 0 0 0 .2 .4 .6 .8 1 0 .2 .4 .6 .8 1 Cumulative share of population Cumulative share of population 2002/03 2005/06 2002/03 2005/06 Equality Equality C. Rurale D. Rajoni i Prishtinės 1 1 niotp noi pt musn .8 .8 ums cofo .6 oncfo .6 erahs e .4 arhs .4 ivetalu .2 evitaul .2 m Cu umC 0 0 0 .2 .4 .6 .8 1 0 .2 .4 .6 .8 1 Cumulative share of population Cumulative share of population 2002/03 2005/06 2002/03 2005/06 Equality Equality Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. 15 C. Dimensionet varfėrisė qė nuk bazohen nė tė hyra 2.18 Dimensionet e mirėqenies qė nuk bazohen nė tė hyra tregojnė rezultate mė tė mira. Edhe pse trendėt nė varfėrinė e bazuar nė tė ardhura kanė qenė zhgėnjyese, ekziston njė regjistrim gati i pėrgjithshėm nė arsimin fillor. Gjithashtu nuk ka dallime tė dukshme mes meshkujve dhe femrave nė regjistrimin nė shkollėn fillore, dhe dallimet nė mes tė varfėrve dhe tė atyre qė nuk janė tė varfėr ose rural dhe urban janė gjithashtu tė papėrfillshme. Regjistrimi nė shkollimin e mesėm ėshtė po ashtu brenda niveleve tė vlerėsuara pėr vendet nė regjion. Mirėpo shkalla e regjistrimit nė shkollim tė lartė ėshtė paksa mė e vogėl se sa shkallėt e vlerėsuara pėr rajonin, pėrveē Shqipėrisė. Pėr shembull shkalla neto e regjistrimit pėr tė rinjtė prej 20-24 vjeē, nė vitin 2005 ka qenė 17 pėr qind. Vetėm sa pėr krahasim, kjo shifėr nė Bosnje ishte 17 pėr qind. Shkalla e regjistrimit pėr tė rinjtė prej moshės 20-29 vjeēare nė Kosovė ėshtė 10%, ndėrsa nė Shqipėri ėshtė 13% (tabela B.50). Pėrveē kėsaj, njė numėr relativisht i lartė i njerėzve raportojnė se jetojnė nė objekte banime tė sigurta (me mure nga tullat, blloqet ose ēimento) (shih Tabelėn B. 31), objekte banimi me energji elektrike dhe me lidhje tė ujit brenda objekteve tė banimit (shih Ilustrimi 2.6 dhe Tabela B.29). Ilustrimi 2.5: Neto shkalla e regjistrimit nė arsim Fillor I mesėm I lartė 100 100 30 95 95 25 90 90 85 85 20 2003/04 2003/04 2003/04 80 80 15 2005/06 2005/06 2005/06 75 75 10 70 70 65 65 5 60 60 0 Poorest Quintile 2 Quintile 3 Quintile 4 Richest Poorest Quintile 2 Quintile 3 Quintile 4 Richest Poorest Quintile 2 Quintile 3 Quintile 4 Richest quintile quintile quintile quintile quintile quintile Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it . Neto shkalla e regjistrimit = Totali i nxėnėsve tė regjistruar tė moshės 6-14/fėmijėt e kėsaj grup moshe. Nė pyetėsorin 2002/03 pyetja pėr regjistrim ėshtė shtruar pėr fėmijėt mbi 7 vjet. Nė anketat e mėvonshme kjo ėshtė ndryshuar nė fėmijėt mbi 6 vjet. Grupmoshat e pėrdorura janė: pėr arsimin fillor 7-14 gjatė 2002/03, fillor 6-15 duke filluar nga 2003/04; lėmesėm 16-18; terciar 20- 24. 2.19 Pėrkundėr kėtyre rezultateve pozitive, ekzistojnė dy aspekte kryesore tė dobėsive nė shėrbimet themelore. Fillimisht, ekzistojnė pabarazi tė konsiderueshme pėr sa i pėrket qasjes nė shėrbimet themelore. Nė arsim, neto regjistrimi nė arsimin e mesėm ėshtė mesatarisht rreth 70 pėr qind. Megjithatė, shkalla e regjistrimit pėr njė tė pestėn mė tė pasur ėshtė pėr rreth 20 pėr qind mė e lartė se sa ajo e njė tė pestės mė tė varfėr. Kontrasti nė regjistrime ėshtė shumė mė i lartė nė arsimin e lartė, ku shkalla e regjistrimeve pėr njė tė pestėn mė tė pasur janė dyfish mė tė larta se sa ato pėr njė tė pestėn mė tė varfėr. Nė shėndetėsi, imunizimi i fėmijėve dhe ushqimi i pamjaftueshėm, posaēėrisht tek grupet e pakicave (romėt, ashkalinjtė dhe egjiptianėt) tregojnė rezultate tė ulėta (Banka Botėrore, 2006a). Ngjashėm, dallime tė mėdha nė mes tė grupeve mė tė pasura dhe atyre mė tė varfra vėrehen edhe pėr sa i pėrket lidhjes sė ujit brenda nė shtėpi (Ilustrimi 2.6). 16 Ilustrimi 2.6: Qasja nė ujė: pėrqindja e njerėzve tė cilėt jetojnė nė objekte banime qė kanė ujė brenda nė shtėpi, 2003/04 dhe 2005/06 A. Total, urban dhe rural B. Sipas grupeve 90 100 80 90 70 60 Total 80 50 2003/04 Te varfėr 2005/06 40 70 30 Rural 20 60 10 50 0 Kuintila meKuintila 2 Kuintila 3 Kuintila 4 Kuintila me 2003/04 2005/06 E varfėr E pasur Burimi: Llogaritje tė personelit tė Bankės Botėrore duke pėrdorur tė dhėnat e ABEF-it. Pyetjet pėr banim nuk janė tė njėjta pėr vitet 2002/03 dhe anketat mė tė vona. Numri i kategorive zvogėlohet nga mbi 20 nė 9. 2.20 Sė dyti, qasja gati e pėrgjithshme nuk ėshtė shoqėruar me cilėsi tė mirė tė shėrbimeve. Edhe pse anketat ABEF-it nuk janė nė gjendje tė trajtojnė kėto ēėshtje, ėshtė mė se e kuptueshme se cilėsia e shėrbimeve themelore ėshtė e ulėt. Nė arsim, ekzistojnė pėrpjekje pėr tė modernizuar planprogramin dhe pėr tė bėrė profesionin e mėsimdhėnies mė konkurrues. Sidoqoftė, ngarkesa e madhe sidomos nė shkollat urbane ėshtė e zakonshme, njė pjesė e madhe e mėsimdhėnėsve nuk kanė kualifikim tė duhur profesional dhe nuk ka standarde ose vlerėsime tė jashtme (Banka Botėrore, 2006a). Prandaj, nuk ka ndonjė mėnyrė pėr tė ditur ēka mėsojnė fėmijėt nė shkolla. Pėr sa i pėrket energjisė elektrike, ekzistojnė probleme tė njohura nė furnizimin e pamjaftueshėm, posaēėrisht gjatė kur kėrkesa ėshtė mė e madhe, ndėrsa cilėsia e ujit nuk ėshtė e njėjtė pėr tė gjitha ndarjet e zonave sipas pasurisė ose sipas ndarjeve rurale/urbane. Kur jemi tek ēėshtja e ujit, dallimet nė cilėsi janė posaēėrisht tė mėdha nė mes tė rajoneve urbane dhe rurale. Nė vitin 2003, 70 pėr qind e mostrave tė ujit nga rajonet rurale kanė qenė bakteriologjikisht tė kontaminuara pėrderisa vetėm 8 pėr qind e mostrave nga rajonet urbane kanė qenė kėshtu. Gjithashtu kontaminimi kimik ėshtė vėrejtur nė 46 pėr qind tė mostrave rurale krahasuar me 4 pėr qind tė atyre urbane (Banka Botėrore, 2006a). 2.21 Sė fundi, rreth 9 pėr qind tė popullsisė ėshtė e privuar nė dimensione tė shumėfishta. Rreth 32 pėr qind e popullsisė ėshtė e varfėr dhe e kanė tė instaluar ujin brenda shtėpive dhe kanė kushtet higjienike sanitare. Kjo do tė thotė se pjesa tjetėr prej 15 pėr qind e tė varfėrve kanė qasje ose nė lidhje tė brendshme tė ujit ose nė kushte higjienike sanitare tė duhura, por jo nė tė dyja. Por mė tė privuarit janė ata tė cilėt janė materialisht tė varfėr dhe veē kėsaj nuk kanė qasje nė ujė brenda objektit tė banimit dhe nė kushte higjienike dhe sanitare tė pėrshtatshme. Dėshmitė nga ABEF thonė se rreth 8 pėr qind janė tė varfėr dhe gjithashtu nuk kanė qasje nė ujė brenda shtėpive ose kushte higjienike dhe sanitare tė pėrshtatshme (tualete pėr banjė). Ngjashėm me kėtė, 9 pėr qind e popullsisė ėshtė e varfėr de nuk kanė qasje nė lidhje telefonike ose banjė (ilustrimi 2.7). Pėr krahasim, njė studim i kohėve tė fundit ka treguar se vetėm 1 pėr qind e popullsisė nė Rusi, Gjeorgji dhe Rumaninė fqinje janė privuar nė dimensionet e shumėfishta (Banka Botėrore, 2005b). 17 18 Ilustrimi 2.7: Diagrami i Venit i varfėrisė qė nuk bazohet nė tė hyra dhe ai i bazuar nė tė hyra A. Uji, kushtet sanitare dhe varfėria B. Telefoni, banimi dhe varfėria bazuar bazuar nė tė hyra nė tė hyra A: Qasja nė ujė brenda banimit A Lidhja telefonike B: Kushtet sanitare: tualete nė banjė B Banjat Ekonomitė familjare tė varfra C Ekonomitė familjare tė varfra 2.22 Pėr tė pėrfunduar, dėshmitė e dokumentuara nė kėtė kapitull tregojnė se varfėria bazuar nė tė hyra ka mbetur shumė e pėrhapur dhe ka vazhduar gjatė viteve 2003 dhe 2005. Zbėrthimi i trendit tė varfėrisė ka treguar se ndryshimet e pabarazisė kanė pasur ndikim shumė mė tė madh nė rezultatet e varfėrisė sė vrojtuar sesa zhvillimi. Pėr mė tepėr, kėto ndryshime tė pabarazisė gjithashtu pjesėrisht shpjegojnė diferencat e vėrejtura nė zonat urbane dhe rurale. Gjithashtu kemi arritur nė pėrfundim se pėrderisa dimensionet e varfėrisė qė nuk bazohen nė tė hyra tregojnė rezultate mė tė mira, qasja jo e barabartė dhe cilėsia e dobėt janė tė zakonshme. Nė fund, ne kemi gjetur se njė pjesė e madhe e popullsisė ėshtė e privuar nė shumė aspekte dhe dimensione. 19 KAPITULLI 3. PROFILI I VARFĖRISĖ DHE RREZIKU I VARFĖRISĖ Varfėria manifestohet shumė nė ekonomitė familjare tė mėdha, posaēėrisht nė ato tė cilat kanė mė shumė anėtarė qė varen nga tė tjerėt, si dhe te familjet tė cilat kanė shumė anėtarė tė papunėsuar. Gjithashtu ka dėshmi sė ekonomitė familjare me kryefamiljarė serb ose femra janė nė rrezik mė tė madh nga varfėria, edhe pse cilėsia e tė dhėnave tė mėparshme ėshtė e diskutueshme. Si nė shumė situata tė tjera, nivelet mė tė larta tė shkollimit janė tė lidhura me nivele mė tė ulėta tė varfėrisė. Nė fund, ne kemi ardhur nė pėrfundim se paraqitja e varfėrisė e bazuar nė aspektin gjeografik tregon se ajo ėshtė mė e madhe pėr banorėt e zonave rurale dhe pėr popullsinė e cila jeton nė Mitrovicė dhe Ferizaj. 3.1 Ky kapitull paraqet njė pėrshkrim tė shkurtėr tė karakteristikave tė dukshme tė tė varfėrve. Ai pėrqendrohet nė resurset e tyre njerėzore, strukturėn e tyre demografike, lokacionin e tyre, si dhe performancėn e tyre nė tregun e punės. Po ashtu i kushton vėmendje tė posaēme tė varfėrve nė zonat rurale. Pastaj, i trajton faktorėt tė cilėt e pėrcaktojnė rrezikun e rėnies nė varfėri. A. Karakteristikat demografike tė ekonomive familjare tė varfra 3.2 Ekonomitė familjare mė tė mėdha janė mesatarisht mė tė varfra. Ekonomitė familjare qė kanė mbi 6 anėtarė tė familjes kanė manifestim tė varfėrisė prej gati 50 pėr qind, krahasuar me atė prej 30 pėr qind tė familjeve pėrgjysmė mė tė vogla ose edhe me mė pak anėtarė (1 deri nė 3 anėtarė). Me kalimin e kohės shkalla e varfėrisė pėr ekonomitė familjare mė tė mėdha ka mbetur e pandryshuar, pėrderisa pėr ekonomitė familjare mė tė vogla ėshtė rritur, duke pasqyruar perspektivat e vogla pėr tėrė popullsinė gjatė kohės. (Ilustrimi 3.1 dhe Tabela B.5). 20 3.3 Pėrveē madhėsisė, edhe struktura e ekonomisė familjare paraqet influencėn e vet nė pėrmirėsimin e mirėqenies. Ekonomitė familjare vetėm me persona tė varur, pra ato familje qė pėrbėhen vetėm nga Ilustrimi 3.1: Shkalla e varfėrisė sipas madhėsisė fėmijėt dhe tė moshuarit, kanė pasur se ekonomisė familjare 40 pėr qind shkallė tė varfėrisė nė vitin 2003/04 2005/06 2003. Nė krahasim me kėtė, ekonomitė .5 0.51 familjare qė nuk kanė persona tė varur 0.49 0.48 0.48 0.48 0.46 kanė shkallė tė varfėrisė prej 29 pėr .4 0.40 0.41 qind. Me kalimin e kohės, shkalla e 0.37 varfėrisė pėr ekonomitė familjare me .3 0.31 mė shumė anėtarė tė moshuar ose tė ecnedciniytr varur ėshtė pėrkeqėsuar. Pėr shembull, ve .2 Po nė vitin 2003 shkalla e varfėrisė pėr .1 ekonomitė familjare mė tė vjetra, tė definuar si familje me mė shumė sė 0 1 to 3 4 to 6 7 to 9 10 to 12 13 + 1 to 3 4 to 6 7 to 9 10 to 12 13 + gjysmėn e anėtarėve tė moshuar, ka Household size Household size Graphs by survey wave qenė pėrafėrsisht e njėjtė se mesatarja e Kosovės ose se mesatarja pėr Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. ekonomitė familjare qė nuk kanė tė moshuar. Megjithatė nė vitin 2005 ne kemi vėrejtur njė shkallė shumė mė tė lartė tė varfėrisė pėr ekonomitė familjare mė tė varfra. Ngjashėm, dallimet nė paraqitjen e varfėrisė nė mes tė ekonomive familjare me proporcione mė tė larta ose mė tė ulėta tė varshmėrisė ėshtė rritur me kalimin e kohės (Tabela B.8 dhe Tabela B.9). 3.4 Shkalla e varfėrisė gjithashtu ėshtė mė e madhe te ekonomitė familjare me kryefamiljare, krahasuar me ato ku kryefamiljari i familjes ėshtė mashkull. Shkalla e varfėrisė pėr familjet ku kryefamiljare janė femrat ka qenė 47 pėr qind nė vitin 2003, ndėrsa pėr ato ku kreu i familjes ka qenė mashkull ka qenė 43. Me kalimin e kohės shkalla e varfėrisė ėshtė rritur nė tė dy kategoritė, me tė njėjtėn madhėsi, kėshtu qė dallimi ka mbetur i pandryshuar (Tabela B.7). 3.5 Rajonet ku dominojnė grupet e mėdha etnike serbe dhe nė ekonomitė familjare ku kryefamiljari ėshtė identifikuar si serb duket tė kenė pėrjetuar mė shumė varfėri, edhe pse cilėsia e tė dhėnave mbetet problem. Pėr tė krijuar njė mostėr pėrfaqėsuese tė ekonomive familjare, anketa buxhetore e ekonomive familjare tė Kosovės e paraqet mostrėn e saj pėr rajonet shqiptare dhe serbe. Klasifikimi i rajoneve nė rajone me shumicė etnike shqiptare ose serbe ėshtė i bazuar nė regjistrimin e popullsisė tė vitit 1981 dhe ėshtė mjaft arbitrar. Veē kėsaj, vetėm rreth 300 ekonomi familjare nga rajonet me shumicė serbe janė anketuar ēdo vit. Kėshtu rezultatet pėr grupet etnike janė mė tė pasakta. Me kėtė histori rezultatet tregojnė se llogaritja e varfėrisė pėr rajonet serbe dhe pėr ekonomitė familjare me kryefamiljar serb duket tė jenė ngritur tej mase nė mes tė viteve 2003 dhe 2005 (shih ilustrimin b3.1 dhe rubrikėn 3.1 mė poshtė). 21 Tabela 3.1: Shkalla absolute dhe e skajshme e varfėrisė duke pėrdorur metodologjinė PA05 Absolute E skajshme 2003/04 2005/06 2003/04 2005/06 Totali 43.5 45.1 13.3 16.6 Shqiptar 43.6 42.5 13.4 14.7 Serb 34.7 81.8 8.6 43.5 Tjetėr 54.3 51.8 18.5 22.7 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. Rubrika 3.1: Tri hipoteza pėr kushtet degjeneruese nė mesin e ekonomive familjare serbe Shkalla e varfėrisė nė mesin e ekonomive familjare tė cilat janė klasifikuar si serbe duket tė tregoj njė rritje tė madhe tė varfėrisė nė vitet 2003 deri 2005. Ekzistojnė tri mundėsi pėr kėto rritje. E para ėshtė se rajonet serbe janė bėrė enklava, ekonomi tė izoluara, tė cilat janė duke u sprovuar me perspektiva mė tė errėta ekonomike pėrbrenda ekonomisė tepėr tė stagnuar tė Kosovės. E dyta ėshtė se shumė nga familjet serbe tė cilat janė nė gjendje mė tė mirė janė zhvendosur nė Republikėn e Serbisė dhe ata tė cilėt kanė mbetur janė kryesisht mė tė varfrit. Sė fundi, ekziston mundėsia se kualiteti i tė dhėnave kryesisht nga rajonet statistikore serbe, janė tė dobėta sepse zyra Statistikore nuk ka shumė kontroll mbi numėruesit nė rajonet serbe. Ėshtė shumė e mundshme qė tė tri hipotezat vlejnė. Nga e lartpėrmendura, pėrmasa e rritjes nė shkallėn e varfėrisė duket tė jenė tė pamundshme pėr shkak se as nivelet e pranuara konvencionale tė migrimit tė jashtėm tė serbeve nga Kosova e as klasifikimi i mirėqenies sė tyre nė Kosovė nuk i pėrkrahin kėto shifra. Pėr mė tepėr statusi i fuqisė punėtore dhe pagat nė rajonet me shumicė Serbe nuk duket tė jenė shumė tė ndryshme (shih mė poshtė). Ilustrimi b3.1: Papunėsia dhe niveli i Tabela b3.1: Nivelet e varfėrisė, statusi i fuqisė punėtore pjesėmarrjes sė fuqisė punėtore sipas dhe pagat e popullsisė serbe. pėrkatėsisė etnike. 2003/04 2005/06 50 Vetėm popullsia Serbe 2003/04 2005/06 etaR 47 Niveli i varėsisė sė tė papunėve 43.8 84.9 40 42 dnatne noiatpicit 40 Niveli i varfėrisė te tė papunėt 30.0 77.0 38 38 36 Niveli i Papunėsisė sė tė varfėrve 40.8 30.3 30 myopl rPaecroFr Niveli i papunėsisė te jo tė varfrit 27.4 20.6 26 24 24 20 emnU 20 21 Pagat (ne ēmime 2002) 2003/04 2005/06 19 bo 10 Shqiptar 215.2 215.6 La Serb 241.8 181.2 0 Albanian Other Albanian Other Serbian Serbian Tė tjerė 181.6 182.0 Unemployment Labor Force Participation Burimi: Llogaritje tė personelit tė Bankės Botėrore nga Burimi: Llogaritje tė personelit tė Bankės botėrore nga tė dhėnat tė dhėnat e ABEF-it. Anketa lejon njė vlerėsim tė e ABEF-it. Etniciteti i vet-raportuar (siē i ėshtė kundėrvėnė pėrafėrt tė pasivitetit (punėtor familjar pa pagesė, klasifikimit tė rajonit tė numėrimit) dhe papunėsia e pėrdorur. amvise, nxėnės/student, pensione/tė paaftė) dhe nė kėtė mėnyrė nivelet e papunėsisė janė vetėm tė pėrafėrta B. Karakteristikat e tregut tė punės sė tė varfėrve 3.6 Tė papunėsuarit kanė gjasa mė tė mėdha qė tė jenė tė varfėr dhe kushtet e tyre janė keqėsuar me kalimin e kohės. Rreth 30 pėr qind e tė varfėrve raportojnė se janė tė papunė, ndėrsa rreth dy tė tretat (60 pėr qind) e tyre janė kryefamiljarė. Nė popullsi, rreth 16 pėr qind e kryefamiljarėve janė individė tė papunė dhe kjo pjesė ka 22 mbetur e pandryshueshme gjatė kėsaj periudhe. Prandaj, shkalla e varfėrisė nė mesin e kryefamiljarėve tė papunė ka qenė gati 50 pėr qind, dhe kjo shifėr nuk ėshtė rritur me kalimin e kohės. Tabela 3.2: Varfėria dhe papunėsia 2003/04 2005/06 Shkalla e varfėrisė te tė papunėsuarit 50.6 49.6 Shkalla e varfėrisė te tė punėsuarit 31.9 34.7 Shkalla e papunėsisė te tė varfėrve 59.7 54.5 Shkalla e papunėsisė te jo-tė varfrit 41.8 41.3 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. Anketa lejon njė pėrafrim tė pasivitetit (punėtor familjar i papaguar, nxėnės/student, pensionist/i paaftė) dhe nė kėtė mėnyrė shkallėt e papunėsisė janė vetėm tė pėrafėrta. 3.7 Njė grup tjetėr me manifestim tė madh tė varfėrisė janė punėtorėt me pagesė ditore. Rreth 70 pėr qind e tė varfėrve janė ose tė punėsuar (me rrogė ose tė vetėpunėsuar) ose pasiv. Nė mesin e tė punėsuarve, punėtorėt me pagesė ditore (me mėditje) (me siguri punėtorėt e thjeshtė tė cilėve u bėhet njė pagesė nė bazė tė punės sė kryer) kanė shkallėn mė tė lartė tė varfėrisė (tabela B11 dhe tabela B12). Ky grup, bashkė me kryefamiljarėt e ekonomive familjare tė cilėt janė tė vetėpunėsuar dhe ata nė sektorin e minierave, pėrbėjnė njė pjesė tė rėndėsishme e tė varfėrve qė punojnė (tabela B51). 3.8 Ekonomitė familjare tė vetėpunėsuara bujqėsore ballafaqohen mė shkallė mesatare tė varfėrisė, por pėr nga madhėsia janė kontribuuesit e tretė nė shkallėn varfėrisė. Rreth 40 pėr qind e ekonomive familjare tė udhėhequra nga punėtorė bujqėsorė tė vetėpunėsuar janė tė varfėr, qė pėrbėn shkallėn e varfėrisė nė kėtė grup pak nėn mesataren e vendit. Megjithatė, ky grup ėshtė mjaft i madh pasi qė pėrbėn rreth 10 pėr qind tė tė gjithė tė varfėrve (tabela B.51). C. Arsimimi dhe shkalla e varfėrisė 3.9 Shkalla e varfėrisė zvogėlohet nė mėnyrė tė shpejtė sa mė i lartė qė tė jetė niveli arsimor i kryefamiljarit. Rreth 43 pėr qind tė kryefamiljarėve tė ekonomive familjare e kanė pėrfunduar arsimin e mesėm ose edhe mė shumė. Shkalla e varfėrisė ėshtė mė e lartė nė mesin e atyre qė jetojnė nė ekonomi familjare ku kryefamiljari nuk e ka tė pėrfunduar arsimin fillor (tabela B.10). Shumica e tė varfėrve, megjithatė, e kanė tė pėrfunduar arsimin fillor ose tė mesėm (tabela B.52). Shkalla e varfėrisė bie nė mėnyrė drastike pėr rreth 20 pėr qind te familjet ku kryefamiljari ka pėrgatitje universitare. 3.10 Siē pritet, ata mė tė arsimuar kanė shkallė mė tė ulėt tė varfėrisė pėr shkak se kanė perspektiva mė tė mira dhe pagesė mė tė mirė. Mbi 70 pėr qind e personave me arsim profesional ose tė lartė janė punėtorė me rrogė. Pėr krahasim, vetėm 27.7 pėr qind tė personave me arsim tė mesėm kanė vende tė tilla tė punės, pėrderisa 41.1 pėr qind raportojnė tė jenė tė papunė. Gjithashtu njė pjesė mė e madhe e personave me arsim tė mesėm raportojnė se punojnė si punėtorė "me mėditje" ose punėtorė "tė tjerė" (tabela 3.3). Gjithashtu ka dallime nė pagesė. Nė mes tė viteve 2002 dhe 2005, pagat reale tė 23 punėtorėve me rrogė kanė mbetur tė pandryshueshme pėrderisa ato pėr punėtorėt "me mėditje" ose punėtorėt "tjerė" kanė rėnė (Tabela 1.4: Pagat mujore mesatare dhe numri i vėzhgimeve . Tabela 3.3: Punėsimi dhe arsimi, 2005/06. Shkollimi Fillor I mesėm Profesional I fillor i lartė pakryer Punėdhėnėsi 0.3 0.1 1.4 1.1 3.6 Punėtori me rrogė 3 6.2 27.7 70.6 69 Bujku pėr ekzistencė 3.6 7 5.6 2.4 1.1 Punėtori ditor 1.8 3.9 4.3 1.6 1.3 I papunė 16.9 32.1 41.1 15.1 16.6 Amvise 55.2 43.7 10.3 2.6 1 Tė tjerė 19.2 6.8 9.7 6.6 7.3 Total 100 100 100 100 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. Shifrat e matura pėr moshat 15-65 vjet. D. Niveli i manifestimit tė varfėrisė 3.11 Shkalla e varfėrisė ndryshon gjerėsisht nėpėr hapėsirė. Pėrveē pėrkatėsisė etnike, tė dhėnat janė shtresuar nė 7 rajone, dhe urbane dhe rurale. Ne pėrdorim 7 rajonet e definuara nė anketa pėr tė siguruar shkallėn e varfėrisė nėpėr hapėsirė. Nė vitin 2003, shkalla e varfėrisė ka qenė mė e larta nė Mitrovicė, pasuar nga Ferizaj, Gjakova dhe Tabela 3.4: Shkalla e varfėrisė dhe kontributi sipas Prizreni (tabela 3.4). Shkalla e varfėrisė nė rajoneve nė Kosovė, 2003-2006 tė katėrtat ka qenė mė e lartė se sa llogaritja Llogaritja e Shpėrndarja e kombėtare. Deri nė vitin 2005, vetėm nivelit tė tė varfėrve varfėrisė Mitrovica (me popullsi tė madhe serbe) dhe 2003- 2005- 2003- 2005- Ferizaj kanė pasur shkallė tė varfėrisė mė tė 04 06 04 06 lartė se sa llogaritja kombėtare. Mitrovica Gjakova 48.9 45.3 11.5 12.8 ka njė pjesė mė tė madhe tė popullsisė Gjilani 32.5 23.5 7.9 5.6 rurale (mbi 70%) dhe pjesė mė tė madhe tė Mitrovica 59 69.7 22.7 22.6 grupeve etnike joshqiptare, si serbėt (mbi Peja 37.8 40.1 9.6 10.2 10%) (tabela B.53 dhe tabela B.54). Prizreni 48.3 40.5 15.3 15.8 Prishtina 34.3 40.6 22.5 19.8 Prishtina, e cila ka pasur njė prej shkallėve Ferizaj 49.8 54.4 10.5 13.3 mė tė ulėta tė varfėrisė, gjatė kėsaj periudhe ka pėsuar njė rritje tė varfėrisė gjatė kėsaj Total 43.7 45 100 100 periudhe. Kjo propozon ose se njė pjesė e Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga madhe e tė varfėrve nė rajonet tjera urbane tė dhėnat ABEF . apo rurale janė tėrhequr nė rajon ose se 24 popullsia e saj jomigruese nuk ka kaluar mirė gjatė kėsaj periudhe. 3.12 Tė dhėnat e ABEF-it kėrkojnė nga tė anketuarit qė t'i raportojnė anėtarėt e ekonomive familjare tė cilėt kanė lindur jashtė komunės sė tyre tė banimit (njė autorizim pėr shpėrngulje). Nuk pyetet se para sa kohėsh janė shpėrngulur nė vendbanimin e tyre aktual ose prej cilės komunė kanė ardhur. Kėshtu pėrderisa informatat nė dispozicion nuk mundėsojnė tė bėhet njė dallim tė qartė nė mes tė kėtyre proceseve, mund tė sigurohet mė i mundshmi. Tabela B.47 tregon pjesėn e vlerėsuar tė popullsisė qė banon nė secilėn komunė, pjesėn e popullsisė qė kanė raportuar tė kenė lindur jashtė komunave tė tyre aktuale, si dhe shpėrndarjen e tė varfėrve me anėtarė tė lindur jashtė komunės. Mitrovica, Prizreni, Peja dhe Prishtina kanė pjesėn mė tė madhe tė popullsisė qė kanė lindur jashtė komunės sė tyre aktuale. Me fjalė tė tjera, kėto katėr komuna kanė pranuar 3 nga 4 "emigruesit e brendshėm". Por kur e shikojmė statusin e varfėrisė tė popullsisė "emigruese" dhe ku jetojnė ata, ne gjejmė se ēdo i treti jeton nė Mitrovicė, rreth ēdo i katėrti nė Prizren dhe njė 16 pėrqindėsh nė Ferizaj. Vetėm 7 pėr qind e tė varfėrve "emigrues" jeton nė Prishtinė. 3.13 Mungesa e pėrparimit tė pėrgjithshėm nė zvogėlimin e varfėrisė e fsheh divergjencėn nė mes tė zonave rurale dhe urbane. Nė vitin 2003, nivelet e varfėrisė rurale dhe urbane kanė qenė deri diku tė njėjta: 44 dhe 42 pėr qind. Deri nė vitin 2005, varfėria urbane ka rėnė pėr 5 pėr qind pėrderisa ajo rurale ėshtė rritur pėr po aq. (Ilustrimi 3.2). Si rezultat i kėsaj, mė tepėr se dy tė tretat e tė gjithė tė varfėrve jetojnė nė rajone rurale dhe kjo pjesė ka pėsuar rėnie tė vogėl gjatė kėsaj periudhe. 3.14 Individėt pa pasuri bujqėsore Ilustrimi 3.2: Trendėt rurale dhe urbane tė varfėrisė prodhuese e kanė shkallėn mė tė lartė 50 tė vlerėsuar tė varfėrisė nė popullsinė 49.2 rurale. Nė vitin 2002 dhe sėrish nė 44.2 40 42.1 vitin 2005, ėshtė kėrkuar nga ekonomitė familjare nė rajonet rurale noitaulpop 37.4 30 qė tė raportojnė nėse posedojnė tokė eht ose jo. Nuk ka ndonjė informacion pėr of 20 % 18.1 periudhėn mes kėtyre dy viteve, 15.6 14.0 10 12.5 prandaj nuk ėshtė e mundur qė tė pėrcillen ndryshimet nė shkallėn e 0 2003/04 2005/06 2003/04 2005/06 varfėrisė nė mes tė viteve 2002 dhe Rural Urban 2005 pėr shkak se tė dhėnat e Absolute poverty Extreme Poverty konsumit pėr kėto dy vite nuk janė tė Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė krahasueshme. Nė vend tė kėsaj ne dhėnat e ABEF-it. raportojmė shkallėn e varfėrisė pėr vitin 2005. Rreth 10 pėr qind e ekonomive familjare nė rajonet rurale kanė raportuar tė mos kenė tokė dhe ne kemi konstatuar se 7 nga 10 ekonomitė familjare nė kėtė grup janė klasifikuar si tė varfėr nė vitin 2005 (Tabela B.13). Veē kėsaj, ata tė cilėt kanė raportuar qė nuk kanė bagėti ose pajisje bujqėsore si traktor, plug ose rimorkio, gjithashtu tregojnė shkallė mė tė lartė tė varfėrisė se sa ajo mesatare. (Tabela B.14 dhe Tabela B.15). 25 Ilustrimi 3.3: Qasja e zonave rurale nė shėrbime A. Energjia elektrike B. Uji C. Ngrohja qendrore 101 100 4.5 100 4 99 80 3.5 98 60 3 97 2003/04 2003/04 2.5 96 2003/04 2005/06 40 2005/06 95 2 2005/06 94 20 1.5 93 1 92 0 t t t 0.5 es al es el el oroP onit na iletniuq iletinuQ 3 tsehc al onit Ri na iletniuq onal nti oorP iletinu 3 nati qui Q hesciR onal nti 0 nati qui Total Rural Rural Poor Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. 3.15 Nė dimensionet e mirėqenies qė nuk bazohen nė te hyra, popullsia rurale ka mė pak qasje nė ujė brenda objekteve tė banimit dhe nė ngrohje qendrore. Qasja nė furnizim me ujė brenda objektit tė banimit duket tė jetė pėrmirėsuar nė zonat rurale, por ėshtė ende e ulėt nė krahasim me rajonet urbane. Ilustrimi 3.3 (paneli B) tregon se qasja nė ujin e sigurt nė rajonet rurale ėshtė rritur pėr tė gjitha pjesėt e popullatės nga viti 2003 nė vitin 2005. Pėrderisa ky ėshtė njė zhvillim pozitiv, pabarazia e qasjes sė grupeve mė tė pasura dhe atyre mė tė varfra ėshtė e madhe. Vetėm 60 pėr qind e popullsisė mė tė varfėr kanė furnizim me ujė brenda objektit tė banimit krahasuar me 80 pėr qind tė atyre mė tė pasura. Pėr mė tepėr, kėto nivele janė ende mė tė ulėta se sa ato nė rajonet urbane. Pėr sa i pėrket ngrohjes qendrore, mė pak se 10 pėr qind tė popullsisė rurale raportojnė se jetojnė nė objekte banimi me ngrohje qendrore, pėrderisa nė ato urbane ekziston qasja gati e pėrgjithshme. Dallimi nė nivelet e regjistrimit nė arsimin e mesėm nė mes tė rajoneve rurale dhe urbane nė vitin 2003/04 ka qenė rreth 20 pėr qind dhe ka rėnė nė rreth 10 pėr qind nė 2005/06. Pėr arsimin e lartė, ky dallim ka qenė rreth 15% gjatė viteve 2003/04 dhe 10 gjatė 2005/06. Ilustrimi 3.4: Shkalla neto e regjistrimeve nė arsim A. I mesėm B. I lartė 90 30 80 70 25 60 20 2003/04 50 2003/04 15 40 2005/06 2005/06 30 10 20 5 10 0 0 orest quintileQuintile 2Quintile 3Quintiches le 4 ntile t qui intile 2 intile 3 intile 4 Qu Qu Po Ri Poorest quintileQu Richest quintile Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. 26 E. Pse janė tė varfėr njerėzit dhe kush ėshtė nė rrezik nga varfėria? 3.16 Diskutimi paraprak ka trajtuar trendėt e varfėrisė dhe profilin e tė varfėrve nė mes tė viteve 2003 dhe 2005. Ekzistojnė dy arsye pėr tė zgjeruar analizėn pėrtej shikimit nė trende dhe profile. Fillimisht, sipas pėrkufizimit profili i varfėrisė ėshtė njė korrelacion i thjeshtė nė mes tė karakteristikave tė vrojtuara dhe statusit tė varfėrisė. Kėto korrelacione nuk na bėjnė tė ditur efektin e pavarur tė karakteristikave tė vrojtuara qė ėshtė nė korrelacion me statusin e varfėrisė. Si shembull, njė korrelacion i lartė nė mes tė varfėrisė dhe arsimit fillor shpesh nuk na tregon sa prej atij korrelacioni ėshtė rezultat i faktit se ata qė kanė vetėm arsimim fillor gjithashtu kanė gjasa tė jenė mė tepėr tė papunėsuar ose, edhe nėse janė tė punėsuar ata me siguri marrin paga mė tė ulėta. Prandaj ekziston nevoja pėr tė kuptuar lidhshmėrinė nė mes tė njė karakteristike tė vėzhguar dhe gjendjes tė varfėrisė, kur ndikimi i tė gjitha variabėlve tė tjera ėshtė "kapur" jashtė. 3.17 Arsyeja e dytė pėr tė zgjeruar analizėn ėshtė se njė dokumentim i trendėve dhe profileve na e bėn tė njohur atė qė ka ndodhur nė tė kaluarėn, por jo edhe atė qė ka gjasa tė ndodh nė tė ardhmen. Natyrisht se modelet e kaluara na sigurojnė informata tė dobishme pėr atė qė mund tė pritet nė tė ardhmen. Megjithatė, politikat e zvogėlimit tė varfėrisė janė mė shumė tė interesuara nė atė qė do tė ndodh nė tė ardhmen. Pėr shembull, ēka do tė ndodh me rezultatet e varfėrisė nė popullsi nėse disa variabla (si pėr shembull, plleshmėria, arsimimi etj.) ndryshojnė nga modelet aktuale? Njė eksperiment i tillė i kujdesshėm ėshtė shumė mė interesant, posaēėrisht nėse mund tė ndikohet nga hartimi i politikave. Kėto dy zgjerime forcojnė pėrmbajtjen e politikės sė analizės sė profileve. 3.18 Nė kėtė seksion, ne zgjerojmė analizėn paraprake nė kėtė drejtim. Fillimisht ne vlerėsojmė njė model tė konsumit me qėllim tė kuptimit tė madhėsisė sė mungesės sė konsumit pėr ekonomitė familjare me karakteristika specifike. Kjo fazė e parė nėnvizon variablat tė cilat sqarojnė ndryshimet e vėrejtura nė konsum. Natyra e shumėllojshme e modelit do tė thotė se ne mund tė pėrfundojmė madhėsinė e mungesės e cila i ėshtė ngarkuar njė variable specifike tė interesit. Nė hapin e dytė ne vlerėsojmė probabilitetin e rėnies sė njė ekonomie familjare me karakteristika tė tilla nė varfėri, duke marrė parasysh konsumin e tyre tė parashikuar dhe mospėrputhjen nė konsumin e tyre (qė ėshtė nga pjesa e pasqaruar e konsumit). Hapi i tretė ėshtė qė tė zgjidhen disa variabla nė interes tė politikave, qė tė ndryshohen vlerat e tyre dhe tė parashikohen madhėsitė e mundshme tė ndryshimit nė shkallėn e varfėrisė (pėr njė diskutim komplet tė metodave, shih El-laithy, Lokshin dhe Banerji, 2003). Rezultatet e varfėrisė sė shumėllojshme janė nė pėrputhje me rezultatet paraprake. Tabela B.49 paraqet rezultatet e modelit tė konsumit nė mėnyrė tė veēantė pėr secilin vit. 3.19 Fillimisht, variablat kryesore demografike duket tė jenė struktura e ekonomisė familjare dhe fati i anėtarėve tė familjes nė tregun e punės. Ekonomitė familjare me mė shumė anėtarė tė varur kanė rreth 10 pėr qind mė pak konsum, dhe ky dallim ka qenė i njėtrajtshėm gjatė kėsaj periudhe, pėrderisa ekonomitė familjare me mė shumė anėtarė tė papunėsuar kanė 4 deri nė 8 pėr qind mė pak konsum. Nė anėn tjetėr, pasi qė ekzaminojmė karakteristikat e tjera tė dukshme, ekonomitė familjare me kryefamiljare 27 deri nė njė farė mase nuk duket tė kenė mė pak konsum se sa familjet me kryefamiljar. Nė fund, ekonomitė familjare me kryefamiljar serb duket tė raportojnė mė pak konsum nė vitet e fundit, duke treguar kėshtu se situata e tyre mund tė jetė keqėsuar (por shih Rubrikėn 3.1). 3.20 Sė dyti, lidhja e matur nė mes tė arsimimit dhe konsumit ėshtė nė pėrputhje me rezultatet nga profili i varfėrisė. Pėr tė shikuar efektin e arsimimit nė konsum, ne pėrdorim arritjen mė tė lartė arsimore nė ekonominė familjare, e jo atė tė kryefamiljarit, sepse mendojmė se ajo e para i shpjegon mė mirė kushtet e ekonomisė familjare. Modeli e pėrdor arsimin e mesėm si grup krahasues. Rezultatet tregojnė se tė gjitha ekonomitė familjare te tė cilat arsimimi mė i lartė i arritur ėshtė ai fillor ose edhe mė pak, kanė tė paktėn 12 pėr qind mė pak konsum, pėrderisa ato te tė cilat arsimi mė i lartė i arritur ėshtė ai profesional ose i lartė kanė tė paktėn 12 pėr qind mė shumė konsum. 3.21 Sė treti, profili i varfėrisė ka dėshmuar se punėtorėt ditor kanė njė nga shkallėt mė tė larta tė varfėrisė. Rezultatet nė Tabelėn B.49 konfirmojnė se ekonomitė familjare te tė cilat burimi kryesor i tė hyrave ėshtė pagesa "me mėditje" kanė rreth 33 pėr qind mė pak konsum se sa familjet te tė cilat burimi kryesor i tė hyrave janė paratė e dėrguara nga diaspora. Veē kėsaj, ne kemi ardhur nė pėrfundim se ato familje te tė cilat burimi kryesor i tė hyrave ėshtė ndihma sociale kanė mungesė gati mė tė madhe tė konsumit nė krahasim me ato qė varen nga paratė e dėrguara nga diaspora. 3.22 Nė fund, pasi qė kontrollojmė lokacionin, kapitalin njerėzor dhe karakteristikat demografike tė ekonomisė familjare, ne zbulojmė se familjet urbane deri nė njė farė mase nuk kanė konsum mė tė lartė se sa familjet rurale. Megjithatė, rezultatet konfirmojnė se familjet urbane kanė pėrmirėsuar konsumin me kalimin e kohės siē e kemi vėrejtur nė zhvillimin e varfėrisė. Nė vitin 2003, ekonomitė familjare urbane kanė pasur rreth 11 pėr qind mė pak konsum se sa ato rurale, e cila nuk ekziston nė vitin 2005. Nė baza regjionale Mitrovica, Gjakova dhe Ferizaj kanė 18 deri 20 pėr qind mė pak konsum se sa Prishtina, ndėrsa Gjilani ka 20 pėr qind mė shumė. 3.23 Nė fazėn e dytė tė analizės sonė tė zgjeruar ne pėrdorim konsumin e parashikuar nga modeli i mėsipėrm i konsumit bashkė me pjesėn e pasqaruar tė konsumit (kushti i gabimit) pėr tė siguruar probabilitetin e rėnies nė varfėri pėr secilėn familje. Ne mund tė gjejmė njė mesatare tė kėtyre probabiliteteve nėpėr grupe (p.sh arsim fillor, rural etj.) me qėllim tė sigurimit tė probabilitetit mesatar tė tė qenit tė varfėr pėr atė grup. Nė tė vėrtetė kjo bėhet rreziku mesatar i rėnies sė njė grupi nė varfėri. Pastaj mund tė pėrdorim tė njėjtin model qė tė shohim se si njė ndryshim nė njė variabėl tė politikės e ndryshon rrezikun e rėnies nė varfėri. Tabela 3.5: Ndikimi i ndryshimeve nė karakteristikat e ekonomive familjare nė varfėri (nė pikė pėrqindjepėrmbledh rezultatet duke pėrdorur tė dhėnat e vitit 2005. 3.24 Shtylla e parė nė Tabela 3.5: Ndikimi i ndryshimeve nė karakteristikat e ekonomive familjare nė varfėri (nė pikė pėrqindjedisa eksperimente me politikat. Pėr variablat demografike, duhet tė shtrohet pyetja se ēka do tė ndodhte me rrezikun nga varfėria nėse ekonomitė familjare me kryefamiljare kanė tė njėjtat mundėsi sikurse familjet me kryefamiljar. Njė tjetėr pėrpiqet tė parashikojė ndryshimet nė varfėri nėse numri i 28 personave tė varur do tė zvogėlohej nė ekonomitė familjare te tė cilat proporcioni i tė varurve ėshtė mė i lartė se sa mesatarja. Pasi qė arsimi fillor ėshtė i pėrgjithshėm, pyetjet mė interesante tė politikave pėrqendrohen nė ndryshimet nė rrezikun e varfėrisė po qe se arsimi i mesėm bėhet i pėrgjithshėm ose u ofrohet edhe pjesės mė tė varfėr. Grupi i fundit i pyetjeve ka tė bėj me atė se si rreziku i varfėrisė mund tė ndryshoj po qe se popullsia rurale ka tė njėjtat mundėsi si ajo urbane, si dhe nėse tė gjitha rajonet kanė tė njėjtat mundėsi sikurse qė i ka Prishtina. Njė diskutim mbi politikat specifike qė mund tė kėrkohet pėr tė realizuar kėto eksperimente tė kujdesshme nuk ėshtė i trajtuar nė ketė raport. Ėshtė e mjaftueshme qė tė mendohet se cili do tė ishte ndikimi i mundshėm nė rrezikun varfėrisė nėse do tė arriheshin kėto synime. 3.25 Shtylla e dytė e Tabela 3.5 paraqet manifestimin e varfėrisė pėr grupin e synuar nga ndryshimi i politikės, siē ėshtė llogaritur nė profilin e varfėrisė. Kjo mund tė mendohet si njė probabilitet empirik i varfėrisė pėr grupin. Shtylla 3 ėshtė probabiliteti i parashikuar duke pėrdorur modelin e konsumit, dhe siē tregojnė rezultatet ekziston njė ngjashmėri e afėrt nė mes tė dyjave. Shtylla 4 tregon se ēka do tė ndodhte me probabilitetin e parashikuar e tė qenit tė varfėr nėse do tė arriheshin ndryshimet politike nė shtyllėn 1, duke pėrdorur kufirin absolut tė varfėrisė. Tri shtyllat e fundit e bėjnė tė njėjtėn gjė pėr varfėrinė e skajshme. 3.26 Politikat tė cilat pėrmirėsojnė mundėsitė nė rajonet e prapambetura, qė pėrmirėsojnė qasjen nė arsimin e mesėm dhe qė krijojnė mundėsi punėsimi e kanė ndikojnė shumė nė zvogėlimin e rrezikut nga varfėria. Rreziku nga varfėria do tė zvogėlohej pėr rreth 15 pėr qind nėse tri rajonet Gjakova, Mitrovica dhe Ferizaj, tė cilat sė bashku pėrbėjnė 40 pėr qind tė popullsisė, do tė zhduknin dallimin e tyre me Prishtinėn. Kjo do tė ishte njėjtė si tė zvogėlohej shkalla kombėtare e nivelit tė varfėrisė nė vitin 2005 nga 45 nė 36 (qė ėshtė 45-0.4*15). Po tė kryenin shkollėn e mesme tė gjithė personat qė e kanė kryer shkollėn fillore, rreziku i varfėrisė pėr atė grup do tė zvogėlohej pėr 10 pėr qind. Zvogėlimi do tė ishte edhe mė i madh nėse i njėjti grup do tė kryente edhe shkollimin e lartė. Megjithatė, nuk parashikohet ndonjė ulje e rrezikut tė varfėrisė po qe se pesė pėrqindėshi mė i varfėr e kryen arsimin e mesėm. Kjo nuk do tė thotė se arsimi i mesėm nuk ėshtė i rėndėsishėm ose relevant pėr kėtė grup. Kjo vetėm nėnkupton se nė kushtet specifike, intervenime tė tjera mund kishin ndikim mė tė madh. Njė zvogėlim prej 10 pėr qind nė numrin e tė papunėsuarve nė secilėn ekonomi familjare do tė ulte rrezikun nga varfėria pėr 6 pėr qind. 3.27 Si pėrfundim, ky Kapitull ka treguar tendencė qė tė varfrit jetojnė tė pėrqendruar nė ekonomitė familjare qė janė tė mėdha, qė kanė moshė mė tė vjetėr, mė shumė anėtarė tė varur, mė shumė tė papunė dhe qė gjenden nė rajonet rurale, ndėrsa nga aspekti regjional, nė Mitrovicė dhe Ferizaj. Kapitulli gjithashtu ka shikuar pėrcaktorėt e rrezikut nga varfėria, ose faktorėt tė cilėt i rrisin gjasat e rėnies nė varfėri. Ka gjetur se suksesi i anėtarėve tė familjes nė tregun e punės, struktura demografike (proporcioni i varshmėrisė), arsimi dhe regjioni i banimit janė faktorėt mė tė rėndėsishėm. Posaēėrisht, eksperimentet nė politika tregojnė se politikat tė cilat krijojnė vende tė punės, qė pėrmirėsojnė mundėsitė nė rajonet e izoluara dhe qė ngritin arritjet arsimore tė popullsisė kanė efektet mė tė mėdha nė uljen e rrezikut nga varfėria. 29 Tabela 3.5: Ndikimi i ndryshimeve nė karakteristikat e ekonomive familjare nė varfėri (nė pikė pėrqindje) Shkalla Probabiliteti Ndryshimi nė Shkalla e Parashikimi i Ndryshimet absolute e parashikuar i probab e skajshme probabilitetit i nė shkallėn e varfėrisė tė qenit i parashikuar nė e tė qenit nė varfėrisė sė varfėr absolut tė qenit i varfėrisė varfėrinė e skajshme varfėr absolut skajshme Karakteristikat demografike Familjet me kryefamiljare femra ndaj 49 44.6 -0.9 18.4 20.6 -0.6 atyre me kryefamiljar meshkuj Proporcioni i te varurve mė i madh se 49.1 47.4 -4.3 18.9 47.4 -3 mesatarja Proporcioni i te varurve me i madh se 49.1 47.4 -7 18.9 21.2 -4.8 mesatarja reduktuar pėr 25 pėr qind Arsimi (arsimi max nė ekonominė familjare) Ndryshimi arsim fillor nė tė mesėm 64.2 62.2 -10.1 28.5 33.2 -8.4 Ndryshimi nė arsim tė mesėm pėr 100 67.9 -2.6 83.5 39.1 -3.3 grupin mė tė varfėr Ndryshimi arsim fillor nė terciar 64.2 62.2 -27.4 28.5 33.2 -19.9 Karakteristikat e tregut tė punės Njė mė pak i papunė nė EF 47.7 48.3 -1.3 18.7 21.5 -0.9 10% mė pak papunėsi 47.7 48.3 -5.9 18.7 21.5 -3.9 Dimensionet hapėsinore (urbane dhe Prishtina janė referencė) Rural 49.2 47.9 -1.5 18.1 21.4 -1 Gjakova 45.3 46.7 -13.2 13.5 19 -7.4 Gjilani 23.5 24.1 14.1 5.4 8.1 7.3 Mitrovica 69.7 65.3 -16.4 33.5 35.3 -13.7 Peja 40.1 37 -3 18.7 13.6 -1.6 Prizreni 40.5 42.9 -2.2 10.2 16.3 -1.3 Ferizaj 54.4 53.8 -14.7 21.6 25.5 -9.8 Burimi: Llogaritjet e Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. Vėreni se ndryshimet nė shkallėn e varfėrisė sė skajshme pėr ekonomitė familjare mė arsimin mė tė lartė "Aspak, nuk di tė lexoj/shkruaj" ėshtė mė i lartė se sa shkalla e vėrejtur e varfėrisė pėr shkak se ndryshimi = rrezikun e parashikuar tė varfėrisė ­ rrezikun e simuluar tė varfėrisė dhe i parashikuari nė kėtė rast ėshtė mė i lartė se sa ai i vėrejtur. 30 KAPITULLI 4. TRANSFERET PUBLIKE, PARATĖ E DĖRGUARA NGA DIASPORA DHE VARFĖRIA Programet e mbrojtjes sociale nė Kosovė kanė njė mbulim tė ulėt, por programet e tyre tė ndihmės sociale, mė saktė programi kundėr varfėrisė ėshtė mjaft i qėlluar. Megjithatė, madhėsia modeste e programeve dhe pėrfitimet e njėjta pėr njė ekonomi familjare qė i merr ato me kalimin e kohės ka rezultuar me njė ndikim modest nė varfėri. Rezultatet me transferet private janė tė ndryshme. Fillimisht, krahasuar me mbulimin e programeve tė mbrojtjes sociale, kryesisht ka mė shumė ekonomi familjare qė kanė persona nė emigracion dhe qė pranojnė para nga ta. Sė dyti, ndikimi i emigracionit dhe parave tė dėrguara nga ai nė mirėqenie ka qenė i madh. Nė zonat rurale, ndryshimet e vlerėsuara nė rezultatet e varfėrisė nė mes tė ekonomive familjare qė kanė emigrantė dhe tė atyre qė nuk kanė ėshtė gati 20 pėr qind. Megjithatė, emigracioni gjithashtu ka mundur tė kontribuoj nė pabarazinė e konstatuar nė zonat rurale. 3.28 Diskutimi i gjertanishėm ka theksuar se rreth 45 pėr qind e popullsisė nė Kosovė kanė jetuar nė varfėri nė mes tė viteve 2003 dhe 2005, dhe rreth 15 pėr qind kanė qenė nė varfėri tė skajshme. Njė pjesė e konsiderueshme mbetet nė rrezik nga keqėsimet mė tė vogla tė ekonomisė. Pėr mė tej, me kalimin e kohės, pėrderisa e njėjta pjesė vazhdon tė mbetet e varfėr, pabarazia ėshtė zgjeruar. Nė kėtė kontekst, njė sistem i pėrballueshėm i mbrojtjes sociale qė ka njė shtrirje tė gjerė dhe qė ėshtė mirė i planifikuar mund tė bėhet instrument thelbėsor pėr tė ndihmuar tė varfrit dhe qė popullsia nė rrezik tė mbrohet nga varfėria e madhe. A. Pėrbėrja dhe trendet e transfereve tė mbrojtjes sociale 3.29 Sistemi aktual i mbrojtjes sociale pėrbėhet nga njė sistem pensionesh bazė i cili ka tri shtylla, skema speciale pėr invalidėt e luftės dhe tė afėrmit e tyre, pensionimin e hershėm pėr minatorė nė mėnyrė qė tė shpejtohet ristrukturimi i sektorit, pėrfitimet pėr tė paaftėt pėr punė, ndihma sociale, programet pėr ndihmė nė punėsim dhe subvencionet e drejtpėrdrejta dhe tė tėrthorta pėr grupet qė konsiderohen si tė rrezikuara (Banka Botėrore, 2006a). 3.30 Pensioni bazė ėshtė njė pagesė mujore fikse qė ėshtė nė dispozicion pėr tė gjithė banorėt e Kosovės dhe refugjatėt kosovarė tė cilėt jetojnė jashtė territorit, tė cilėt janė tė moshės 65 vjet dhe sipėr, pavarėsisht nga kontributet paraprake. Ky pėrfitim ėshtė caktuar qė tė jetė i barabartė me kufirin e varfėrisė sė skajshme (shportėn ushqimore) dhe ėshtė rregulluar nė baza vjetore qė tė pasqyrojė ndryshimet nė ēmime. Pensionet nuk janė tė synuara pėr familjet e varfra. Ndihmat sociale janė tė planifikuara mirė pėr ekonomitė familjare tė varfra dhe skajshmėrisht tė varfra. Kjo skemė ka filluar tė zbatohet nė vitin 2002 dhe ėshtė korrigjuar nė dhjetor tė vitit 2003. Ata qė kanė tė drejtė tė marrin ketė lloj 31 ndihme ndahen nė dy kategori: (1) familjet pa burime tė ardhurash ku askush nuk ėshtė i aftė pėr punė, ose nuk pritet qė tė filloj punė (nėnat e vetme, fėmijėt); dhe (2) familjet me tė paktėn njė fėmijė nėn moshėn 5 vjeēare ose qė kujdeset pėr ndonjė bonjak nėn moshėn 15 vjeēare. Nė kategorinė e dytė, anėtarėt e tjerė tė ekonomive familjare tė cilėt kanė mundėsi qė tė punojnė nuk janė tė pranueshėm pasi qė atyre u duhet tė regjistrohen si tė papunė. Pėr mė tepėr, familjet qė kanė tė drejtė nė ketė ndihmė nuk duhet tė posedojnė pasuri tė cilat sjellin tė ardhura dhe qė kalojnė 0.5 hektar tokė. Gjithashtu, nėse familjet e qė kualifikohen pėr ketė ndihmė kanė burime tė jashtme tė parave tė gatshme qė tejkalojnė shumėn e ndihmės sociale, atėherė ata nuk do t'i marrin kėto ndihma, por nėse burimi i jashtėm ėshtė mė i ulėt se ndihma sociale, atėherė ata do tė marrin diferencėn (Banka Botėrore, 2006a). 3.31 Tė dhėnat e ABEF-it tė pėrdorura nė kėtė raport nuk e bėjnė dallimin nė mes tė llojeve tė ndryshme tė pensioneve ose programeve tė ndihmės sociale. Megjithatė, ėshtė e rėndėsishme qė tė theksohet se mbi 75 pėr qind e sistemit tė mbrojtjes sociale i ėshtė dedikuar pensionit bazė (tri shtyllat) dhe ndihmės sociale. Edhe pse programi i pensionimit tė hershėm pėr sektorin e minierave pritet qė tė zgjerohet nė mėnyrė tė theksuar krahasuar me nivelin e saj nė vitin 2003, ai ende paraqet njė pjesė tė vogėl tė sistemit tė pėrgjithshėm tė mbrojtjes sociale. Prandaj, duhet pasur parasysh se shumica e konkludimeve tė dhėna kėtu me siguri qė aplikohen nė dy programet mė tė mėdha. Tabela 4.1 raporton zhvillimin e numrit tė marrėsve dhe tė pėrfitimeve tė pėrgjithshme nga pensionet dhe programet e ndihmės sociale sipas tė dhėnave administrative dhe tė anketave. Tė dy burimet e tregojnė tė njėjtin rrėfim. Tabela 0.1: Programet pensionale dhe tė ndihmės sociale, numri zyrtar dhe i vlerėsuar nga ABEF tė ekonomive familjare pėrfituese dhe vlera totale e paguar 1. Numri i pėrfituesve: 2002 2003 2004 2005 2006 2007 A: Pension Shifrat zyrtare 116,387 143,045 158,600 169,000 171,400 Vlerėsimet ABEF 68,307 115,871 111,200 127,742 B: Ndihma sociale Shifrat zyrtare 52,329 50,724 46,441 Vlerėsimet ABEF 28.917 36.088 45.420 43.356 2. Pėrfitimet: Pagesat totale, nė 000 Euros) A: Pension Shifrat zyrtare 49,495 61,572 84,711 86,268 89,450 Vlerėsimet ABEF 67,799 68,277 70,052 72,788 B: Ndihma sociale Shifrat zyrtare 32,293 32,217 32,480 Vlerėsimet ABEF 19,615 26,323 34,880 33,048 Burimi: Shifra tė MPMS-sė nga SHISHP (2006) dhe llogaritjet e Bankės Botėrore nga ABEF 2002/2006. Shėnim: 1 Numri i individėve. Numri i ekonomive familjare. Nė mijėra euro. Shėnim: shifrat zyrtare tė MPMS pėr vitet 2002- 2 3 2004 janė ekzistuese dhe tė parashikuara pėr vitet 2005-2007. Pagesat e vlerėsuara ABEF janė nė ēmime reale nė Euro 2002. Nė tė dhėnat e ABEF, pensionet janė tė pleqėrisė, pėr personat e paaftė dhe pėr invalidėt e luftės 3.32 Fillimisht, sistemi i mbrojtjes sociale ėshtė zgjeruar me shpejtėsi, por ky zgjerim duket se ėshtė duke u ngadalėsuar. Tė dy burimet e tė dhėnave tregojnė njė rritje tė madhe tė numrit tė pėrfituesve nė mes tė viteve 2003 dhe 2006, dhe pastaj njė 32 ngadalėsim. Tė dhėnat administrative tregojnė se numri i pėrfituesve tė pensioneve ėshtė shtuar pėr 6 pėr qind pėr vit nė mes tė viteve 2004 dhe 2006, pėrderisa vlerėsimet ABEF- it vlerėsojnė njė rritje vjetore prej 3 pėr qind gjatė periudhės sė njėjtė. Pėr krahasim, numri i pranuesve tė ndihmės sociale kur shikohen tė dhėnat administrative ėshtė vlerėsuar tė ketė zbritur nga rreth 52,000 nė rreth 46,000. ABEF-it gjithashtu vlerėson se rreth 46,000 pėrfitues tė ndihmės sociale nė vitin e fundit, ēka mund tė jetė rezultat i zgjerimit tė mėhershėm. 3.33 Sė dyti, vlera e pėrfitimeve pėr familje familjet pranuese ka mbetur e njėjtė me kalimin e kohės. Ilustrimi 0.1 paraqet trendet nė pėrfitimet e Ilustrimi 0.1: Pėrfitimet e llogaritura vjetore pėr vlerėsuara te familje pėrfituese familjet pranuese. Pėrsėri, pėrveē ndoshta vlerėsimeve tė 00 993 10 pensioneve pėr vitin 2003, tė dhėnat administrative dhe tė dhėnat e 0 anketave tregojnė nivele dhe trende tė 80 708 710 ngjashme tė pėrfitimit. Nė pėrgjithėsi, 668 648 699 630 pensionet pėr familje pėrfituese duket 0 635 589 60 617 570 tė jenė mė tė ulėta se sa pėrfitimet nga 534 510 522 ndihmat sociale pėr familje pranuese. 425 430 0 Pėr mė tepėr, tė dy programet nuk 40 2002 2003 2004 2005 2006 2007 tregojnė ndonjė zhvillim nė pėrfitimet Year pėr ekonomitė familjare marrėse nė Pensions Administrative HBS mes tė viteve 2003 dhe 2006. Social Assistance Administrative HBS Burimi: Banka Botėrore, 2006a dhe pėrllogaritje tė 3.34 Nė fund, shpenzimet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tė mbrojtjes sociale tė Kosovės janė mė dhėnat ABEF janė pėr vitet 02/03, 03/04, 04/05 dhe 05/06. tė ulėta se sa ato tė programeve tė ngjashme publike nė rajon. Ilustrimi 0.2 tregon pjesėn e programeve tė mbrojtjes sociale nė pėrqindje tė BPV-sė dhe shpenzimet totale qeveritare nė disa vende tė Evropės Juglindore ­ dhe nė shtetet me zhvillim tė lartė me tė hyra mesatare nga regjionet e tjera. Qoftė nėse dikush zgjedh tė shikoj pėrqindjen e BPV-sė ose pjesėn e shpenzimeve tė qeverisė, programet e mbrojtjes sociale tė Kosovės janė mė tė ulėtat. Kjo reflekton kufizimet si ekonomike ashtu edhe fiskale. Baza e tė hyrave ėshtė e kufizuar si rezultat i zhvillimit tė ulėt ndėrsa mundėsitė e huamarrjes janė tė kufizuara. 33 3.35 Evolucioni i shpenzimeve tė mbrojtjes sociale duhet tė shikohet nė kontekst tė historisė sė kohėve tė fundit tė Kosovės. Zgjerimi fillestar ka qenė i motivuar nga numri i madh i popullsisė qė ėshtė gjendur nė Ilustrimi 0.2: Shpenzimet e mbrojtjes sociale, vende gjendje tė vėshtirė si pasojė e tė zgjedhura: 2004 konfliktit dhe ērregullimet ekonomike. Vetėm nė pensione, ekzistojnė 16.8 Croatia programe speciale pėr invalidėt e 33.7 luftės, personat e paaftė (pa dyshim 11.1 FYR Macedonia 30.7 pjesėrisht pėr shkak tė konfliktit) dhe 15.9 pensionistėt e parakohshėm tė Bosnia & Herzegovina 28.7 minierave. Ka dėshmi se lista e 7.5 marrėsve tė pensionit tė paaftėsisė Albania 25.8 ėshtė zgjeruar shumė qė nga viti 2004 3.7 Kosovo (Banka Botėrore, 2006a). Megjithatė, 12.7 aktualisht dhe nė tė ardhmen e afėrme, 0 10 20 30 40 pėrderisa nevoja pėr mbrojtje sociale % of GDP % of Government Expenditures mund tė jetė e madhe duke marrė parasysh rezultatet e varfėrisė, Burimi: Banka Botėrore, 2006a, dhe baza e tė dhėnave pėr zgjerimi do tė kufizohet nga njė shpenzime publike ECA Banka Botėrore. Shifrat pėr Bosnjėn dhe Hercegovinėn dhe Kroacinė janė tė bazuara nė vlerėsimet pėrcaktim i kufizuar i buxhetit. Kjo do zyrtare tė BPV qė nga 3/21/2007. tė thotė se programet ekzistuese tė mbrojtjes sociale duhet tė jenė mirė tė planifikuara dhe efikase me qėllim qė tė kenė ndikim mė tė madh nė rezultatet e varfėrisė. B. Ndikimi i programeve tė mbrojtjes sociale nė varfėri 3.36 Tipari kryesor i programeve tė mbrojtjes sociale ėshtė mbulimi i ulėt. Paneli kryesor nė tabelėn 4.2 pėrmbledhė pjesėn e llogaritur tė popullsisė qė pėrfiton pensione dhe ndihmė sociale. Ndihmė sociale marrin rreth 13 pėr qind e popullsisė dhe kjo nuk ka ndryshuar me kalimin e kohės. Pėr mė tepėr, ajo mbulon pjesė tė barabarta tė popullsisė urbane dhe rurale. Programi mbulon vetėm 33 pėr qind tė njė tė pestės sė popullsisė mė tė varfėr dhe njė 16 pėrqindėsh shtesė tė njė tė pestės sė dytė mė tė varfėr. Modeli i mbulimit do tė thotė se vetėm rreth 23 pėr qind e tė varfėrve dhe rreth 34 pėr qind e atyre nė varfėri tė skajshme ėshtė e pėrfshirė nė programin e ndihmės sociale. 6 pėr qind e popullsisė pėrfitojnė lloje tė ndryshme tė pensioneve. Shpėrndarja e pėrfshirjes nėpėr rajonet urbane/rurale dhe nėpėr grupe tė ndryshme ėshtė gjithashtu e ngjashme, siē edhe duhet tė jetė, pasi qė ka kritere tė shumėfishta pėr plotėsimin e kushteve pensionale. 34 Tabela 0.2: Ndihma sociale dhe pensionet: mbulimi dhe shkalla sipas rajoneve urbane/rurale dhe grupeve, pėrqindja e individėve Ndihma sociale Pensionet 2003/04 2005/06 2003/04 2005/06 Mbulimi (% e popullsisė) 11.2 13.2 5.8 6.4 Urbane 9.7 11.1 5.7 6.3 Rurale 11.9 14.4 5.8 6.4 Njė e pesta mė e varfėr 28.9 32.6 4.5 7.1 Njė e pesta 2 13.2 16.2 7.1 6 Njė e pesta 3 9.2 9.6 5.8 6.5 Njė e pesta 4 3.3 3.8 6.7 6 Njė e pesta mė e pasur 1.3 3.9 5.1 6.4 Shkalla e pėrfitimeve (shpėrndarja e 100 100 100 100 marrėsve) Urban 34.4 31.7 34.4 34.5 Rural 65.6 68.3 65.6 65.5 Njė e pesta mė e varfėr 46.2 49.6 15.7 22.2 Njė e pesta 2 24.2 22.1 23.9 18.9 Njė e pesta 3 18.1 13.8 19.5 20.3 Njė e pesta 4 8.2 7.9 23 18.8 Njė e pesta mė e pasur 3.3 6.6 18 19.9 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. Pensionet pėrfshijnė tė gjitha llojet e pensioneve (bazė, tė paaftėsisė, tė invalidėve tė luftės, etj 3.37 Dhe planifikim shumė i mirė i programit tė ndihmės sociale. Paneli i fundit nė tabela 4.2 tregon shpėrndarjen e pėrfituesve, qė ėshtė lokacioni i popullsisė marrėse nė hapėsirė (urban/rural) dhe klasifikimi i mirėqenies (grupet sipas konsumit). Fillimisht, vėreni se nuk ka anim nė mes tė popullsisė urbane dhe rurale. Grupet e pėrfituesve nė rajonet urbane dhe rurale janė nė pėrputhje me pjesėt e popullsisė urbane dhe rurale. Pasi qė mbi dy tė tretat e tė varfėrve jetojnė nė rajonet rurale, ata janė gjithashtu nė pėrputhje me shpėrndarjen e tė varfėrve. Fondet e pėrdorura kanė qenė pak mė tė ulėta nė rajonet rurale ­ gjatė 2003/04 rreth 23% e pėrfituesve tė mbrojtjes sociale nuk kanė qenė tė varfėr nė krahasim me 11% nė rajonet urbane--por aktualisht ėshtė e barabartė me atė urbane nė rreth 22 pėr qind (Ilustrimi D.1). Sė dyti, gati 70 pėr qind e pėrfituesve janė tė varfėr, dhe gati vetėm 6 pėr qind janė nė pjesėn mė tė pasur. Sė treti, duke marrė parasysh se njė pjesė e madhe e popullsisė ėshtė nė gjendje tė rėndė, rezultatet nė Tabelė sugjerojnė se gati 90 pėr qind e pėrfituesve janė ose tė varfėr ose nė gjendje tė rėndė, ēka tregon njė efikasitet tė shkėlqyeshėm tė planifikimit. Pėr mė tepėr, pėr shkak se klasifikimi i mirėqenies ėshtė bėrė nė konsum ajo nuk pėrjashton pėrfitimet e ndihmės sociale tė pėrdorura pėr konsum, efikasiteti i planifikimit me siguri qė ėshtė edhe mė i mirė se sa qė ėshtė raportuar kėtu. 3.38 Madhėsia modeste e nivelit tė pėrfitimit dhe mbulimi i ulėt i programeve tė mbrojtjes sociale propozojnė se programet e mbrojtjes sociale kanė pasur ndikim tė ulėt nė mirėqenie. Nė mungesė tė ndihmės sociale, varfėria do tė ishte mė e lartė pėr rreth 2 pikė tė pėrqindjes. Nė mungesė tė pensioneve do tė ishte edhe mė e lartė pėr rreth 4 pikė tė pėrqindjes (Tabela 4.3). Duke supozuar se nuk ka njė pėrzierje nė mes tė pensioneve 35 dhe pėrfituesve tė ndihmės sociale, simulimet tregojnė se varfėria ėshtė zvogėluar pėr rreth 6 pikė pėrqindje (ose 14 pėr qind). Ngjashėm, nė mungesė tė ndihmės sociale ose pensioneve, varfėria e skajshme do tė ishte mė e lartė pėr 4 dhe 5 pikė pėrqindje (rreth 40 pėr qind). Nė mes tė kėtyre dy programeve, ndikimi mė i madh nė zvogėlimin e varfėrisė ka ardhur nga pensionet. Simulimi i shkallėve tė varfėrisė me dhe pa programe tė mbrojtjes sociale tregon se programet nuk kanė pasur ndikim nė vendimet e ekonomive familjare pėrfituese, posaēėrisht pėr sa i pėrket furnizimit me punė. Shpjegimi pėr kėto ndryshime nė sjellje do tė komplikonte analizat dhe ėshtė jashtė fushės sė kėtij raporti. Me siguri qė do tė ēonte drejt njė ndikimi edhe mė tė ulėt tė programeve se sa qė ėshtė thėnė kėtu. Megjithatė, simulimi i shpejtė ėshtė i dobishėm pėr tė matur madhėsinė potenciale tė ndikimit, edhe nėse ato mund tė pasqyrojnė ndikimin mė tė lartė tė mundshėm (kufirin mė tė lartė). Ilustrimi 0.3: Efektshmėria e objektivave e programit pėr ndihmė sociale tė Kosovės A. Mbulimi i dobėt dhe humbjet e ndihmės sociale B. Pėrqindja e fondeve qė i shkojnė njė tė pestės mė tė varfėr nė vendet me tė ardhura tė ulėta (VAU) dhe ato me tė ardhura mesatare (VAM) 0 10 Undercoverage 96.5 96.1 94.8 Kosovo 2003 52 93.9 Kosovo 2005 47 80 Albania 2002 41 LIC Kyrgyz Rep 37 60 Armenia 30 LIC 27 Leakage 40 to the non-poor Romania 64 Lithuania 60 Bulgaria 58 20 22.9 24.2 MIC Albania 2005 52 MIC 27 0 Poor Extreme Poor Non-poor 0 20 40 60 2003/04 2005/06 % of funds going to the poorest quintile Burimi:Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Mbulimi i dobėt ėshtė pėrqindja e individėve qė dhėnat ABEF dhe Banka Botėrore 2005. janė tė varfėr (ose nė varfėri tė skajshme) por qė nuk janė tė mbuluar. Humbja ėshtė pėrqindja e individėve marrės qė nuk janė tė varfėr. 36 Tabela 0.3: Pėrshtatshmėria dhe simulimi i transferit tė ndihmės sociale dhe pensionit Ndihma Sociale Pensionet 2003/04 2005/06 2003/04 2005/06 Pėrshtatshmėria Transferi mujor mesatar i EF (2002 Euro) 60.8 63.5 64.4 63 Shkallėt e varfėrisė para dhe pas transferit ,nė % tė individėve Gjendja aktuale/pas-transferit Shkalla e varfėrisė absolute 43.5 45.1 43.5 45.1 Shkalla e varfėrisė sė skajshme 13.6 16.7 13.6 16.7 Simulimi para-transferit Shkalla absolute e varfėrisė 44.9 46.5 47.6 49.6 Shkalla e varfėrisė sė skajshme 17.2 20 18.6 21.7 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore duke pėrdorur tė dhėnat e ABEF-it 2002/06. Konsumi para- transferit ėshtė llogaritur nė bazė tė supozimit prej 100% tė prirjes margjinale tė konsumit tė transferit. Konsumi para-transferit ėshtė i barabartė me konsumin aktual minus vlerėn e transferim. C. Sasia dhe shpėrndarja e parave tė dėrguara nga diaspora 3.39 Programet zyrtare tė mbrojtjes sociale janė tė plotėsuara dhe shpesh tė mbėshtetura nga transferet private. Pėrderisa kėto marrin shumė forma ­ transferet nė mallra dhe shėrbime dhe ato zyrtare pėr sigurime tė ndėrsjella nė mes tė ekonomive familjare shėrbimet e punės sociale nga OJQ-tė, pėrkrahjet e bazuara nė lidhje familjare, dhe kėshtu me radhė - paratė e dėrguara nga diaspora janė disa nga transferet mė tė mėdha dhe mė tė pėrhapura tė kėtyre transfereve. Kosova zė vendin e tretė pėr nga marrja e parave nga emigracioni qė dėrgohen nė Ballkanin Perėndimor, ku klasifikimi ėshtė bėrė si pjesė e parave tė diasporės nė BPV (Ilustrimi 4.4). Nė botė ajo zė vendin e 11tė (Ilustrimi D.2). Pėr shkak se gati shumica e kėtyre parave tė gatshme shkojnė tek ekonomitė familjare, ėshtė e pritshme qė ato tė kishin njė ndikim tė madh nė mirėqenien e ekonomive familjare. Edhe pse ABEF nuk grumbullon informata tė hollėsishme mbi emigracionin dhe paratė e dėrguara nga ta rregullisht, ka bėrė njė modul mbi masėn e emigrimit jashtė vendit dhe vlerėn e parave tė dėrguara qė kanė marrė ekonomitė familjare nė Kosovė nė vitin 2005. Ky seksion pėrdor kėto tė dhėna pėr tė vlerėsuar sasinė e parave tė dėrguara nga diaspora dhe ndikimin e tyre nė varfėri. 37 Ilustrimi 0.4: Paratė e dėrguara nga diaspora si pjesė e BPV-sė nė Ballkanin Perėndimor Bosnja dhe Hercegovina Serbia dhe Mali i Zi Kosova Shqipėria Kroacia Maqedonia,IRFJ 0% 5% 10% 15% 20% 25% Burimi: Perspektivat Ekonomike Globale 2006: Ndikimet ekonomike tė parave tė dėrguara dhe emigracionit, Banka Botėrore. 3.40 Gati ēereku i kosovarėve kanė emigrantė jashtė vendit. Numri i emigrantėve jashtė vendit ėshtė vlerėsuar tė jetė rreth 400,000, dhe ėshtė nė pėrputhje me vlerėsimet e pavarura tė numrit tė emigrantėve nga Kosova nė vendet e OECD-sė. Duke pėrdorur regjistrimin e popullsisė dhe tė dhėnat e anketimeve tė mbledhura nga tė gjitha shtetet e destinimit tė OECD, Docquier dhe Marfouk (2006) kanė vlerėsuar popullsinė e shpėrngulur nga Serbia, Mali i Zi dhe Kosova tė jetė rreth 2 milionė. Duke supozuar se shkallėt e emigracionit janė tė njėjta, dhe pastaj duke ndarė kėtė total sipas pjesėve tė popullsisė totale nė Serbi, Mal tė Zi dhe Kosovė, mendohet tė jenė rreth 400,000 emigrantė nga Kosova2. Shumica e emigrantėve vijnė nga rajonet rurale. Pėr shembull, pėrderisa 1 nė 3 banorė (30 pėr qind) nė zonat urbane raportojnė se kanė emigrantė, gati 70 pėr qind e popullsisė rurale e kanė raportuar kėtė gjė. Nė aspektin regjional, gati 1 nė 5 banorė nė Mitrovicė, Prizren dhe Gjakovė ka raportuar tė kenė emigrantė ndėrkombėtarė (Tabela 4.4). 2Popullsia e Serbisė, Malit tė Zi dhe Kosovės ėshtė 8 milionė, 0.7 milion dhe pėrkatėsisht 2 milionė, me njė total prej 10.7 milion. Kjo do tė thotė se pjesa e Kosovės ėshtė rreth 19 pėr qind tė popullsisė totale (=(2/10.7)*100). Kėshtu qė pjesa migruese e saj ėshtė 0.19*2 milion=380,000. 38 Tabela 0.4: Emigrimi dhe paratė e dėrguara nga diaspora pėr vitin 2005 E gjithė EF me EF qė marrin popullsia emigrant para tė dėrguara Shkalla e varfėrisė 37.2 30.4 29.8 % e popullsisė 100 25.9 21.4 Shpėrndarja urbane /rurale Urban 36.2 28.7 27.6 Rural 63.8 71.3 72.4 Shpėrndarja rajonale Gjakova 11.5 17.1 15.5 Gjilani 12 10.2 12.4 Mitrovica 15.1 20.6 20.4 Peja 11.2 13.2 11.3 Prizreni 15.7 18.1 20.1 Prishtina 23.3 13.2 12.2 Ferizaj 11.2 7.6 8.1 Gjithsej 100 100 100 Burimi Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e matura nė ABEF-in e vitit 2005- tė dhėnat sipas popullsisė. Shėnim; E shprehur nė euro sipas vitit 2002 dhe pėr banorė tė rritur. 1 3.41 Pjesa e popullsisė e cila merr para tė dėrguara nga diaspora ėshtė shumė mė madhe sesa pjesa e popullsisė e cila ėshtė pėrfituese e ndihmės sociale. Siē ėshtė shėnuar nė Tabelėn 4.2, rreth 13 pėr qind e popullsisė ėshtė mbuluar nga programet e asistencės sociale. Pėr krahasim, rreth 20 pėr qind kanė marrė para tė dėrguara nga diaspora. Shpėrndarja hapėsinore e popullsisė marrėse e parave tė gatshme imiton modelin e vrojtuar tė prejardhjes sė emigrantėve: mbi 70 pėr qind tė marrėsve jetojnė nė rajonet rurale, ndėrsa Mitrovica dhe Prizreni raportojnė tė kenė pjesėn mė tė madhe tė popullsisė qė pranon para tė dėrguara nga diaspora. D. Ndikimi i emigracionit nė varfėri 3.42 Ekonomitė familjare me emigrantė ose qė marrin para tė dėrguara nga emigracioni nuk duket tė kėrkojnė mė shumė arsimim. Gjykuar nga krahasimi i nivelit tė regjistrimit nė shkollė, nuk ka dėshmi se paratė e dėrguara pėrdoren pėr investime nė arsim. Ekziston njė diferencė e madhe e vėrejtur nė shkallėt e regjistrimit tė popullsisė sė pėrgjithshme dhe nėn-popullsisė me emigrantė ose qė pranojnė para nga diaspora pėr rajonet urbane, por jo pėr ato rurale. Regjistrimet pėrfundimtare nė shkolla janė pėr rreth 10 pėr qind mė tė ulėta pėr nėn-popullsitė me emigrantė ose pėr ata qė pranojnė para nga diaspora nė rajonet urbane (Ilustrimi D.1). Shkallė tė ndara tė regjistrimit pėr fėmijėt meshkuj dhe femra gjithashtu konfirmojnė njė shkallė mė tė ulėt pėr nėn-popullsitė me emigrantė ose ata qė pranojnė para nga ata tė dėrguara nė rajonet urbane (Ilustrimi 0.5: Shkalla e regjistrimit pėr ekonomitė familjare me emigrantė dhe pa emigrantė, 200). Megjithatė, duke krahasuar popullsinė e pėrgjithshme urbane me nėn- popullsinė e banorėve urban me emigrantė, diferenca e papėrpunuar mund tė qoj nė konkludime ēorientuese se emigrantėt zvogėlojnė shkallėt e regjistrimit. Duke bėrė njė 39 krahasim mė tė kujdesshėm, qė ėshtė krahasimi i nėn-popullsisė urbane me emigrantė me nėn-popullsinė urbane pa emigrantė por tė cilėt kanė gati tė njėjtat karakteristika tė dallueshme, nuk tregon ndonjė dallim nė shkallėt e regjistrimit (Tabela 0.5). 3.43 Ekonomitė familjare me emigrant kanė konsum mė tė lartė. Vlera mesatare e parave tė dėrguara ėshtė 2000 euro nė vit, ndėrsa mesatarja ėshtė mė e lartė nė 2600 euro. Vlera mesatare e parave tė dėrguara nė rajonet rurale ėshtė rreth 2800 euro, nė krahasim vlerėn prej 1500 euro pėr rajonet urbane Tabela 0.6, (paneli A). Kėto vlera janė rreth 3 herė mė tė larta se sa vlerat mesatare nga programet e mbrojtjes sociale nė ekonomitė familjare marrėse tė treguara nė ilustrimin 4.1. Ilustrimi 0.5: Shkalla e regjistrimit pėr ekonomitė familjare me emigrantė dhe pa emigrantė, 2005 Secondary Tertiary 86.7 25 80 23.3 et 71.4 20 Ratne 60 64.2 61.2 18.1 teaRtne mll 15 ronEt 40 13.2 11.9 10 Ne 20 5 mllornEteNyratireT 0 Rural Urban 0 Non-migrant HH Migrant HH Rural Urban Non-migrant HH Migrant HH Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. Gjithashtu, pėrdorimi i raportuar i parave tė dėrguara nga diaspora tregon se kėto tė fundit pėrdoren shumė pėr konsum. Tė dhėnat e anketave tregojnė se nėn-popullsia me emigrantė ose qė marrin para tė dėrguara prej tyre ka 9 pėr qind mė shumė konsum pėr tė rriturit nė muaj, por jo edhe konsum mė tė lartė nė ushqim (Tabela 4.4). Tabela 0.5: Rezultatet e Krahasimit tė Prirjeve pėr Shkallėt e Regjistrimit Sekondar Rezultati: Shkallėt e Neto Regjistrimit Diferenca T-stat Sekondar. Urban I pakrahasueshėm -0.09 -3.19 Efekti i trajtimit mesatar pėr tė trajtuarit (ATT) -0.04 -0.93 Rural I pakrahasueshėm -0.03 -1.07 Efekti i trajtimit mesatar pėr tė trajtuarit (ATT) -0.01 -0.12 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF pėr vitin 2005. Metoda e bazės sė prirjeve ka pėrdorur anėtarin e vetėm mė tė afėrt. 4.17 Duke krahasuar dallimet mesatare nė konsum nė mes tė nėn-popullatės me emigrantė dhe popullsisė sė pėrgjithshme nuk ėshtė njė tregues i saktė se pasja e njė emigranti ėshtė ajo qė ka sjell deri te diferenca. Ėshtė mjaft e mundshme se ekonomitė familjare me emigrantė dosido do tė kishin njė konsum mė tė lartė, ndoshta pėr arsye se ka diēka nė kėto ekonomi familjare qė i bėn ato tė suksesshme e qė tė dhėnat nė anketė 40 nuk e tregojnė. Kėshtu qė njė mėnyrė pėr tė vlerėsuar dallimin nė konsum ėshtė qė tė krahasohet nėn-popullata me emigrantė mė njė nėn-popullatė e cila nuk ka emigrantė por e cila ka tė njėjtat karakteristika tė dallueshme. Vlerėsimi ka dy faza. Nė fazėn e parė, vlerėsohet probabiliteti i tė pasurit njė migrues jashtė vendit nė baza tė karakteristikave tė vrojtuara pėr atė familje duke pėrfshirė kėtu arsimin, lokacionin, strukturėn demografike e kėshtu me radhė, me qėllim qė tė arrihet prirja pėr tė migruar (pra, baza e prirjes). Nė fazėn e dytė, njė ekonomi familjare me njė migrues jashtė vendit ėshtė krahasuar me njė familje tjetėr pa migrues jashtė vendit por qė ka tė njėjtin probabilitet tė pasjes sė njė emigranti tė tillė (nėse nuk mund tė bėhet njė krahasim i saktė, atėherė njė i pėrafėrt). 4.18 Pasi qė tė bėhen krahasimet pėr tė gjitha ekonomitė familjare me migrues jashtė vendit, llogaritet dallimi mesatar nė konsum ose ēfarėdo rezultati me interes. Strategjia e vlerėsimit mund tė bėhet nė mėnyrė tė pavarur pėr zonat urbane dhe rurale siē bėhet nė Kosovė. Ilustrimi D.4 tregon cilėsinė e krahasimeve pėr Kosovėn, si dhe nėn-popullatat urbane dhe rurale. Rezultatet tregojnė se pėr ekonomitė familjare emigruese qė ėshtė parashikuar tė kenė njė prirje tė madhe pėr tė emigruar, ato me prirje 50 pėr qind ose mė tepėr, nuk ka krahasime shumė tė mira nga nėn-popullata pa emigrantė. Pėr ata tė cilėt parashikohet tė kenė prirje tė ulėt qė tė emigrojnė dhe qė emigrojnė, ka krahasime shumė tė mira. Tabela 0.6: Paratė e dėrguara nga diaspora nė vitin 2005 sipas ekonomive familjare qė i kanė marrė ato, para tė gatshme dhe mallra ose shėrbime pėr 12 muajt e fundit A. Mesatarja e parave tė diasporės dhe B. Mesatarja e parave tė diasporės sipas grupeve nė pėrdorimi i tyre rajonet urbane dhe rurale Paratė nga sor 00 Eu 40 diaspora 05 Pėrmbledhje 2603.2 20 ni 00 2977 Mesatar 2000 nae 30 2666 Urbane 2179.4 Rurale 2805.7 m,tnuo 2140 00 1889 Tė varfėr 1487.1 mA 20 ec 1710 1487 Tė varfėr tė 1341.6 antti 1217 1277 skajshėm 00 978 Pėrdorimi i Tė gjitha meR Pjesa e 10 1 2 3 4 5 parave tė ose pjesa vogėl National Income Quintile diasporės e madhe Total Urban Konsumi 82.5 10.6 Rural Artikujt e 1.7 0.9 qėndrueshėm Ndėrtime shtėpiake 5.4 3.1 Kursimet 2.5 13.6 Tė tjera 3.3 7.3 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. 4.19 Rezultatet e krahasuara konfirmojė njė dallim tė rėndėsishėm statistikor nė konsum nė mes tė ekonomive familjare me emigrantė dhe atyre pa ta. Rezultatet tregojnė se dallimi nė konsum nė mes tė atyre me emigrantė dhe atyre pa ta, pėr popullsinė urbane ėshtė rreth 1.2 euro pėr tė rriturit nė muaj, gjė qė pėr njė familje 41 mesatare do tė thotė 8 euro mė tepėr konsum nė muaj, ose njė rritje nė konsum qė ėshtė 25 pėr qind e kufirit tė varfėrisė sė skajshme. Dallimet nė rajonet rurale janė pak mė tė mėdha. (Tabela D.4) 4.20 Nė vend tė krahasimit, mund tė shikohen dallimet nė konsum ndėrmjet analizės sė ndryshimeve, e cila ende vlerėsohet pėr probabilitetin e pasjes sė njė emigranti. Ky proces akoma i ka dy faza: sė pari llogaritet probabiliteti i pasjes sė njė emigranti jashtė vendit, pastaj probabiliteti i parashikuar pėrfshihet nė analizėn e ndryshimeve tė konsumit nė tė gjitha karakteristikat e vrojtuara. Rezultatet nga kjo pėrfshirje (vlerėsimi IV) po ashtu konfirmon se ekonomitė familjare me emigrantė konsumojnė mė shumė (Tabela D.3). Ndryshimi i konsumit kur familja ka njė emigrantė ėshtė 0.17, qė nėnkupton se njė familje qė ka probabilitet tė parashikuar prej 10 pėr qind mė tė lartė pėr tė pasur njė emigrant jashtė vendit do tė vlerėsohet se ka 2 pėr qind konsum mė tė lartė. Tė gjitha kėto tregojnė se ne duhet tė presim tė shohim nivel mė tė ulėt tė varfėrisė, ēka edhe e shohim). 4.21 Shkalla e varfėrisė pėr nėn-popullsinė me emigrantė ose tė cilėt pranojnė para nga diaspora ėshtė 7 pėr qind mė i ulėt se sa nė popullsinė e pėrgjithshme (Tabela 4.4) Niveli ėshtė 13 pikė pėrqindje mė i ulėt nė rajonet rurale, pėrderisa nė ato urbane ėshtė 6 pikė pėrqindje mė i lartė nė ekonomitė familjare mė emigrantė (Tabela D.2). Diferenca e madhe nė rajonet rurale krahasuar me ato urbane mund tė jetė pėr shkak se tė varfrit ruralė pranojnė nivele mė tė larta tė parave nga diaspora se sa tė varfrit urbanė. Mesatarisht vlera e parave tė diasporės qė marrin ekonomitė familjare rurale ėshtė shumė mė e lartė se sa vlera qė marrin familjet urbane. Paratė e diasporės qė marrin familjet rurale janė mė tė larta se sa ato tė ato urbane nė secilin grup, pėrveē nė atė mė tė varfrin (tabela 4.6, paneli B). Duke krahasuar shkallėt e varfėrisė pėr mostrat e krahasuara shihet se niveli i varfėrisė ėshtė 20 pikė pėrqindje mė i ulėt pėr ekonomitė familjare rurale me emigrantė dhe jo e ndryshme nė aspektin statistikor pėr ekonomitė familjare urbane me emigrantė (tabela D.5). 4.22 Dhe nė fund, paratė nga diaspora mund tė shpjegojnė pjesėrisht rritjen e pabarazisė nė popullsi. Nė pėrgjithėsi vlera e parave nga diaspora tė marra nga ekonomitė familjare tė varfra ėshtė e ulėt. Tabela 4.6 (paneli B) tregon se nė zonat rurale, ekonomitė familjare mė tė pasura marrin vlera mė tė larta tė parave nga diaspora se sa grupet mė tė varfra. Nė zonat urbane, ka mė pak divergjencė, posaēėrisht nė mesin e katėr njė tė pestave mė tė ulėta. Ky model mund tė sqaroj rritjet e theksueshme tė vėrejtura tė pabarazisė nė rajonet rurale krahasuar me ato urbane. Gjithashtu mund tė tregoj se varfėria mund tė reduktohej mė tepėr po tė merrnin tė varfrit vlera mė tė larta tė parave nga diaspora. 4.23 Si pėrfundim, ky kapitull ka treguar mbulesėn e dobėt tė programeve tė mbrojtjes sociale, por orientimin e mirė tė programit tė ndihmės sociale pėr tė varfrit. Kjo tregon se madhėsia modeste e programeve ka treguar se ndikimi i tyre i pėrgjithshėm nė varfėri ka qenė modest. Pėr krahasim, kapitulli bėn tė ditur se emigrimi ndėrkombėtar dhe paratė e dėrguara nga emigrantėt kanė pasur njė shtrirje mė tė gjerė dhe kanė ndikim shumė mė tė madh nė mirėqenie, e shprehur si konsum ose si rezultat i varfėrisė. 42 KAPITULLI 5. FORCIMI I THEMELIT TĖ MONITORIMIT TĖ VARFĖRISĖ DHE HARTIMI I POLITIKAVE BAZUAR NĖ DĖSHMI ABEF-i ka krijuar themelin pėr monitorimin e varfėrisė nė Kosovė. Megjithatė ashtu siē ėshtė dizajnuar aktualisht ai ka tri dobėsi. Fillimisht, niveli i saj i pėrfaqėsimit nuk ėshtė i sigurt pėr shkak se nuk ka regjistrim tė besueshėm tė popullsisė tė kryer kohėn e fundit, i cili do tė mund tė pėrdorej si referencė. Sė dyti, ėshtė joadekuate pėr tė siguruar bazėn pėr vlerėsimin dhe monitorimin e tė gjitha dimensioneve tė mirėqenies, dhe sė treti mbikėqyrja ėshtė joadekuate. Me qėllim tė pėrmirėsimit tė kualitetit dhe besueshmėrisė sė anketave, rekomandohet qė tė bėhet regjistrimi i pėrgjithshėm i popullsisė, por nė njė periudhė afatmesme ėshtė vendimtare qė tė menaxhohet mė mirė korniza e vjetėr, tė mirėmbahet tradita e moduleve tė specializuara, tė zgjerohet madhėsia e mostrave dhe tė investohet nė mbikėqyrje. 5.1 Ky raport e shikon evoluimin e varfėrisė nė Kosovė nė gjysmėn e parė tė kėsaj dekade. Ai dokumenton se zhvillimi nė kėtė periudhė ka qenė i ulėt. Pas njė shqyrtimi tė mjedisit ekzistues makroekonomik, ai ekzaminoj evoluimin e mirėqenies sė popullsisė sė Kosovės. Ai ka arritur nė tri konkludimet kryesore. Fillimisht, pėrderisa dimensionet e mirėqenies qė nuk bazohen bazuan tė hyra kanė pasur rezultate pėrgjithėsisht tė favorshme, masat e tė hyrave (ose konsumit) pėr mirėqenie kanė stagnuar. Ai nė mėnyrė tė veēantė tregon se zhvillimi i konsumit ka qenė minimal, dhe aty ku ka qenė pozitiv, pėrfitimet i kanė shkuar kryesisht popullsisė urbane dhe njė tė pestės mė tė pasur tė popullsisė. Sė dyti, pėrveē se varfėria ekzistuese ėshtė shumė e pėrhapur, njė pjesė e madhe e popullsisė rrezikohet nga ajo. Sė treti, modeli i fitimit dhe humbjeve ka quar nė njė rritje tė pabarazisė, edhe pse pabarazia e pėrgjithshme nė Kosovė ende konsiderohet si e ulėt. 5.2 Raporti gjithashtu ka dokumentuar njė profil tė tė varfėrve, dhe ka arritur nė pėrfundim se tė varfrit mė shumė gjenden nė ekonomitė familjare tė mėdha, nė ato familje qė kanė mė tepėr tė persona tė varur dhe tė moshuar, tė papunė si dhe nė familjet qė jetojnė nė zonat rurale. Nė fund, raporti ka shqyrtuar edhe dy mekanizmat pėr mbrojtjen e familjeve nga mjerimi ekonomik ­ programet e mbrojtjes sociale dhe transferet private nė formė tė parave tė dėrguara nga emigrantėt. Ajo ka ardhur nė pėrfundim se madhėsia modeste e programeve kundėr varfėrisė ka pasur vetėm njė ndikim mesatar nė varfėri, pėrderisa madhėsia dhe shpėrndarja e parave tė dėrguara nga diaspora ka pasur njė ndikim shumė mė tė madh dhe mė pozitiv nė mirėqenien e popullsisė, veēanėrisht nė zonat rurale. 5.3 Sa i pėrket politikės, ajo argumenton duke u bazuar nė diagnozėn qė ka tė bėjė mė modelin e varfėrisė dhe me profilin e tė varfėrve se politikat qė fokusohen nė mbėshtetjen 43 e zhvillimit mė tė madh dhe mė gjithėpėrfshirės ngritin prodhimin rural dhe pėrmirėsojnė aftėsitė e popullsisė do tė kenė ndikimin mė tė madh dhe mė tė qėndrueshėm. 5.4 Nė qendėr tė kėsaj dėshmie dhe konkludimi, me siguri qė janė tė dhėnat e ABEF- it. ABEF-i siguron njė bazė tė fortė pėr monitorimin e varfėrisė nė Kosovė. Ajo ka elementet e njė ankete tė qėndrueshme: ėshtė njė anketė thelbėsore e ESK-sė, plotėsisht e financuar nga qeveria, e ka personelin pėrkatės (megjithėse tė vogėl) tė pėrkrahur nga personeli teknik i partnerėve zhvillimor, dhe ėshtė zbatuar me sukses pėr ēdo vit prej fillimit tė aplikimit. Me fjalė tė tjera, ABEF-i e ka potencialin qė tė jetė themel pėr monitorimin dhe vlerėsimin e politikave. Vlerėsimet e tilla mund tė jenė tė rėndėsishme pėr hartimin e politikave tė bazuara nė dėshmi. Megjithatė, ekziston njė paqartėsi qė qėndron mbi rezultatet e kėtyre anketave dhe nė tė vėrtetė mbi tė gjitha mikro-anketat nė Kosovė. Qė tė jemi mė specifik, ekzistojnė tri dobėsi. 5.5 Fillimisht, ekziston njė pasiguri themelore pėr sa i pėrket asaj se ēka pėrfaqėsojnė mostrat. Pėr shkak se nuk ka pasur njė regjistrim tė besueshėm tė popullsisė pėr gati njė ēerek shekulli ­ i fundit ka qenė nė vitin 1981 ­ nuk ka ndonjė shifėr referuese tė popullsisė me tė cilat mund tė verifikohen mostrat. Gjatė pesė viteve tė kaluara personeli i ESK-sė ka azhurnuar 400 nga 3400 rajonet origjinale tė njehsimit tė hartuara nė vitin 1981, kėshtu qė ēdo vit fitohen informata tė reja. Megjithatė pasiguria mbetet. 5.6 Sė dyti, ashtu siē ėshtė e dizajnuar ABEF-i ėshtė joadekuat qė tė siguroj njė bazė pėr vlerėsimin dhe monitorimin e tė gjitha dimensioneve tė rezultateve tė varfėrisė. Anketa grumbullon tė dhėna tė hollėsishme mbi shpenzimet, por ēėshtjet mbi dimensionet e varfėrisė qė nuk bazohen nė tė hyra janė shumė tė paqėndrueshme dhe tė pamjaftueshme. Ėshtė e vėshtirė tė monitorohen njė varg rezultatesh tė arsimit, shėndetėsisė, shėrbimeve komunale dhe tė banimit. Pėrveē vėshtirėsive nė monitorimin e qasjes nė shėrbime dhe nė programe specifike, ka vėshtirėsi edhe nė vlerėsimin e pėrfitimeve nga programet specifike pėr shkak se nuk ka informata mbi pėrfituesit dhe jo- pėrfituesit. Personeli i ESK-sė ka paraqitur module mbi temat specifike nė secilin cikėl tė anketave. Njė shembull specifik i njė moduli tė tillė ėshtė moduli i emigrimit nė anketėn e vitit 2005 qė ėshtė pėrdorur pėr Kapitullin 4 tė kėtij raporti. Por modulet shpesh nuk janė financuar sa duhet, kėshtu qė pėrmbajtja e tyre ndonjėherė nuk ėshtė e njohur dhe shpesh nuk janė tė lidhura mė ēėshtjet e mėdha tė politikave nė Kosovė. Pastaj, pėrderisa ėshtė mirė qė mostrat janė tė shtresuara sipas rajoneve, zonave urbane dhe etnike, dhe nė parim e bėn tė mundur marrjen e tė dhėnave statistikore nė kėto nivele, anketimi i 2400 ekonomive familjare qė merren mostėr ēdo vit mund tė jetė shumė i vogėl. Pėr disa nivele tė ndarjes, nėn-mostrat mund tė jenė shumė tė vogla qė tė mundėsojnė monitorimin e saktė tė rezultateve. 5.7 Nė fund, gabimet moszgjidhjes sė mostrave nuk janė aq tė papėrfillshme. Gabimet kryesore tė moszgjidhjes sė mostrave mund tė paraqiten nė implementimin e anketės dhe nė anėn administrative. Ekzistojnė dy kufizime qė paraqesin gabimet e moszgjidhjes sė mostrave. Fillimisht, mbikėqyrja e punės nė terren rrezikohet nga mbikėqyrja joadekuate. Pėr tė parė shkallėn e problemit, vėreni se ka vetėm tre anėtarė thelbėsor tė njėsisė sė ABEF-sė dhe njė mbikėqyrės nė zyrėn e Prishtinės. Ka rreth 40 44 numėrues tė cilėt punojnė nė ABEF dhe nė anketime tė tjera. Mungesa e personelit, fėrkimet konstante, financimi i pamjaftueshėm dhe pa dyshim mungesa e kontrollit tė punės nė terren nė rajonet serbe pėr shkak tė tensioneve ekzistuese shoqėrore, do tė ndikojnė nė cilėsinė e informatave tė grumbulluara. Sė dyti, mungesa e pėrvojės nė menaxhimin e anketimeve tė mėdha dhe komplekse gjithashtu e komprometon cilėsinė. Zbatimi i anketave komplekse nga fillimi deri nė analizė ėshtė diēka relativisht e re nė ESK dhe ka filluar vetėm para 5 viteve. Prandaj, qė gjatė periudhės sė mėsimit pritet tė ketė edhe gabime nė cilėsi. 5.8 Pėr tė rregulluar kėto probleme, propozohen pesė rekomandime. · Me siguri, veprimi mė i rėndėsishėm dhe mė pėrfitues do tė ishte qė tė bėhet regjistrimi i popullsisė. Regjistrimi i popullsisė do tė krijonte njė kornizė tė besueshme pėr anketimet e ardhshme dhe me disa pėrpjekje do tė mundėsonte tejkalimin e ēfarėdo paragjykimi qė mund tė gjendet nė anketat ekzistuese. Por aktualisht, nuk ėshtė e qartė kur do tė bėhet njė regjistrim i popullsisė. Nė ndėrkohė ende ka nevojė qė tė vazhdohet pėrmirėsohet kualiteti i anketave aktuale. Pėrderisa pėrgatitjet dhe data pėrfundimtare pėr zbatimin e regjistrimit tė popullsisė vazhdojnė, do tė ishte e dobishme qė tė, · Krijohet njė mostėr kryesore nga njė listė mė e vogėl e rajoneve numėruese, siē ėshtė bėrė nė Bosnje dhe Hercegovina (shih Vėllimin II). Pėr momentin, njė azhurnim i mostrės kryesore ėshtė caktuar pėr fillim tė vitit 2007. Duke pėrdorur fotografimet satelitore, janė krijuar rreth 5,000 zona tė reja numėrimi, prej tė cilave rreth 1,000 do tė shėnohen nė listė (numri i ekonomive familjare do tė vlerėsohet pas vizitės). · Pėrmirėsimi i menaxhimit tė azhurnimit tė kornizės ekzistuese. Aktualisht nuk ka njė dokumentacion tė qartė se si bėhet ri-regjistrimi i 400 ZN-ve tė zgjedhura ēdo vit ose si dhe nė cilėn fazė tė procesit pėrdoren informatat. Krijimi i njė njėsie pėr mostra/metodologji me personel tė pėrshtatshėm mund tė ndihmoj nė kėto pėrpjekje. · Vazhdimi i traditės sė paraqitjes sė moduleve tė specializuara, por ato duhet tė jenė tė lidhura me proceset e politikave. Pėr krijimin e pronėsisė dhe tė mbajtjes sė lidhjes, ėshtė e rėndėsishme qė procesi i zgjedhjes sė temave dhe pėrmbajtjes sė moduleve tė jetė konsultativ. Posaēėrisht, ministritė pėrkatėse duhet tė merren si partnerė. · Zmadhimi i madhėsisė sė mostrave. Mostra aktuale ėshtė shumė e vogėl pėr tė monitoruar rezultatet e mirėqenies dhe pėr tė kryer analizat mbi ndikimin e politikave nė njėsitė e ulėta tė ndarjes, siē janė statistikat rurale dhe urbane pėr secilin regjion. Mostra e madhėsisė sė re duhet tė ketė parasysh (a) kufizimet e kostos, (b) gabimin e dėshiruar tė mostrave dhe intervalet e besueshmėrisė, dhe (c) kufizimet e resurseve njerėzore (njė anketim mė i madh kėrkon mbikėqyrje dhe bashkėrendim tė shkėlqyeshėm pėr tė minimizuar gabimin e moszgjidhjes sė mostrave). Nė pėrgjithėsi, si rregull, ulja e gabimit tė mostrave ėshtė proporcionalisht e ndėrsjellė me katrorin e madhėsisė sė mostrės. Pėr shembull,, pėr uljen e gabimit tė mostrave pėr 2 kėrkohet rritja e madhėsisė sė mostrės pėr 45 4. Pėrvoja nga anketimet e ngjashme nė rajon tregon se duhet bėrė dyfishimin e madhėsisė sė mostrės nė rreth 4, 320-4, 800 por kėrkohet njė vlerėsim mė i kujdesshėm. ·Investimi nė mbikėqyrje. Kjo do tė minimizoj gabimet e moszgjidhjes sė mostrave, do tė pėrmirėsoj cilėsinė e anketave dhe do rris besueshmėrinė e rezultateve nga anketat. Gjithashtu do tė forcoj aftėsitė personelit mbikėqyrės pėr ta zbatuar atė. ·Mbajtja e ēėshtjeve tė tanishme tė shpenzimeve pėr tė ruajtur karahasueshmėrinė e tė dhėnave pėrgjatė viteve. Siē ėshtė paraqitur nė vėllimin II tė kėtij raporti, ndryshimet nė dizajnin e pyetėsorit kufizon krahasueshmėrinė pėrgjatė kohės. Respektimi i pyetėsorit mė tė fundit, bashkė me testimet e rastit tė moduleve ose ēėshtjeve tė ndryshme nėse duhet tė bėhen ndryshime, do tė sigurojė trende tė qėndrueshme kohore. 46 SHTOJCAA. TABELAT DHE ILUSTRIMET Tabela A.1: Dallimi nė supozimet dhe pėrshtatjet e Bankės Botėrore dhe FMN-sė. Supozimet e FMN-sė Supozimet e BB-sė Demografia Shtimi i popullsisė 1.7% 0% Numri i popullsisė 2 mil Pėrpjesėtimi urban/rural Nuk ka pėrshtatje 65% rurale Shpenzimet totale nė ekonomi Blerje makinave, rryma Asnjė elektrike, ushqimi Tabela A.2: Pėrmbledhja e statistikave tė pėrgjithshme kryesore sipas valės tė anketimit Vala e anketimit I II III IV E prit sd E prit sd E prit sd E prit sd Madhėsia e ekonomisė familjare 6.77 3.53 6.46 3.27 6.09 2.84 6.09 3.08 Ekuivalenti i pėrshtatur pėr tė rritur6.49 2.41 6.26 2.31 6.00 2.03 5.97 2.16 i EF Konsumi mujor mesatar i EF (Euro) Konsumi i pėrgjithshėm i EF 370.66 282.39 331.04 210.62 362.22 256.08 314.85 221.10 Shpenzimet e pėrgjithshme tė EF 317.31 254.80 279.83 194.45 320.01 245.36 277.85 207.58 Konsumi i ushqimit tė prodhuar ose53.35 86.32 51.21 75.94 42.21 68.73 37.00 70.10 tė marrė vet Shpenzimet mujore mesatare tė EF () Shpenzimet e pėrgjithshme tė EF 317.31 254.80 279.83 194.45 320.01 245.36 277.85 207.58 Shpenzimet e ushqimit (pėrfshirė192.75 116.92 167.34 87.56 171.36 102.58 151.59 90.27 alkoolin dhe duhanin) Shpenzimet jo-ushqimore 124.57 176.61 112.49 131.72 148.65 172.00 126.26 138.50 48 Tabela A.3: Konsumi mujor mesatar i ushqimit, nė euro Vala e anketimit I II III IV E prit sd E prit sd E prit sd E prit sd Shpenzimet ushqimore (pėrfshirė192.75 116.92 167.34 87.56 171.36 102.58 151.59 90.27 alkoolin dhe duhanin) Buka dhe ushqimi nga drithėrat 36.47 25.88 35.02 25.42 32.65 22.62 27.02 20.84 Mishi 34.27 34.73 26.67 20.16 27.51 23.28 24.83 20.27 Peshku 1.45 5.66 1.45 3.02 2.13 7.82 1.65 3.26 Qumėshti, djathi dhe vezėt 23.42 24.72 17.33 17.81 18.31 17.57 15.89 15.47 Vaji dhe yndyrat 10.33 8.37 8.41 6.58 8.31 5.41 7.62 5.80 Pemėt 9.38 12.04 8.95 8.85 11.04 12.54 9.10 8.97 Perimet 20.36 21.09 20.12 17.95 17.52 17.88 15.87 14.64 Ėmbėlsirat (sheqer, xhem, mjaltė,11.51 9.91 10.52 8.36 11.48 9.76 9.85 8.28 ēokollatė dhe ėmbėlsirat) Produktet e tjera ushqimore 9.00 8.07 9.34 10.30 9.56 9.60 7.64 6.35 Produktet e tjera ushqimore 9.00 8.07 9.34 10.30 9.56 9.60 7.64 6.35 Kafe, qaj dhe kakao 7.84 5.64 7.12 3.99 6.49 4.00 5.78 3.12 Pijet jo-alkoolike 9.13 12.91 9.05 9.28 10.06 10.38 8.40 8.24 Pijet alkoolike 1.86 5.98 1.39 5.02 1.36 4.09 1.24 4.20 Duhani 17.73 21.24 11.96 14.88 14.95 17.33 16.69 21.69 Tabela A.4: Shpenzimet mujore mesatare joushqimore tė EF (Euro) Vala e anketimit I II III IV E prit sd E prit sd E prit sd E prit sd Shpenzimet jo-ushqimore 124.57 176.61 112.49 131.72 148.65 172.00 126.26 138.50 Veshmbathja 25.52 52.58 21.72 38.13 30.09 45.54 23.40 48.34 Banimi dhe shėrbimet pėrkatėse 43.80 91.62 38.83 53.88 45.86 63.47 41.22 59.41 Shėndeti 7.05 17.83 7.72 22.43 10.10 28.22 8.20 17.04 Transporti dhe komunikacioni 29.96 51.29 23.69 35.87 30.90 47.19 28.08 31.33 Rekreacioni dhe kultura 4.39 17.88 3.22 22.85 5.65 32.16 3.13 14.24 Arsimi 3.00 16.56 7.87 35.58 9.50 29.81 7.57 28.71 Restorantet dhe hotelet 2.57 13.73 3.72 29.85 4.24 14.45 3.64 17.45 Shėrbimet dhe mallrat tjera 8.29 23.65 5.71 8.30 12.32 24.45 11.03 23.77 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF-it. Tė llogaritura me matje origjinale. Tabela A.5: Pjesėt e shpenzimeve ushqimore dhe joushqimore nė shpenzimet e pėrgjithshme 49 Vala e anketimit I II III IV Shpenzimet ushqimore (pėrfshirė alkoolin dhe 60.75 59.80 53.55 54.56 duhanin) Veshmbathja 8.04 7.76 9.40 8.42 Banimi dhe shėrbimet pėrkatėse 13.80 13.88 14.33 14.84 Shėndeti 2.22 2.76 3.16 2.95 Transporti dhe komunikacioni 9.44 8.47 9.66 10.11 Rekreacioni dhe kultura 1.38 1.15 1.77 1.13 Arsimi 0.95 2.81 2.97 2.72 Restorantet dhe hotelet 0.81 1.33 1.32 1.31 Shėrbimet dhe mallrat tjera 2.61 2.04 3.85 3.97 Tabela A.6: Pjesėt e shpenzimeve pėr kategoritė ushqimore nė shpenzimet pėrgjithshme nė ushqim Vala e anketimit I II III IV Buka dhe ushqimi nga drithėrat 18.92 20.93 19.05 17.82 Mishi 17.78 15.94 16.05 16.38 Peshku 0.75 0.87 1.24 1.09 Qumėshti, djathi dhe vezėt 12.15 10.36 10.69 10.48 Vaji dhe yndyrat 5.36 5.03 4.85 5.03 Pemėt 4.87 5.35 6.44 6.00 Perimet 10.56 12.02 10.22 10.47 Ėmbėlsirat(sheqer, xhem, mjaltė, ēokollatė dhe 5.97 6.29 6.70 6.50 ėmbėlsirat) Produktet e tjera ushqimore 4.67 5.58 5.58 5.04 Kafe, qaj dhe kakao 4.07 4.25 3.79 3.81 Pijet jo-alkoolike 4.74 5.41 5.87 5.54 Pijet alkoolike 0.96 0.83 0.79 0.82 Duhani 9.20 7.15 8.72 11.01 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tė llogaritura me matje origjinale. Tabela A.7: Llogaritja i varfėrisė pėr banorė sipas lokacionit Vala e anketimit 2002-03 2003-04 2004-05 2005-06 Matjet Origjinale Gjithsej 37.7 43.7 34.8 45 Rurale 34.4 44.2 37.2 49.2 Urbane 46.6 42.1 30.3 37.4 Matjet e post-shtresuara Gjithsej 38.7 43.5 34.8 45.1 Rurale 34.4 44.2 37.2 49.2 Urbane 46.6 42.1 30.3 37.4 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF-it. 50 Tabela A.8: Kosovė: Vlerėsimet e BPV nga FMN nė ēmime Aktuale, 2004­10. (Nė miliona euro, pėrveē nėse thuhet ndryshe, qė mund t' i nėnshtrohet korrigjimit)) Prel. Projektimet 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Konsumi 2,699 2,735 2,840 2,821 2,811 2,748 2,714 Ekonomitė familjare 1,921 1,998 2,107 2,185 2,229 2,259 2,291 Publik 779 737 733 636 582 489 423 Qeveria e pėrgjithshme 376 337 347 359 401 386 383 Pagat 184 195 204 204 204 200 196 Mallrat dhe shėrbimet 192 143 143 155 197 186 187 Sektori i donatorėve 1/ 403 400 386 276 180 103 40 Pagat 333 340 330 232 150 85 33 Bashkatdhetarėt 261 255 248 176 115 65 25 Punėtorėt lokal 72 85 83 55 35 19 7 Mallrat dhe shėrbimet 70 60 56 45 30 18 7 Investimet 626 618 681 788 844 909 945 Sektori i donatorėve 1/ 158 91 78 99 94 74 28 Qeveria e pėrgjithshme 169 151 99 142 204 259 270 Investimet private 300 376 504 547 546 576 646 Banimi 203 221 241 242 240 229 219 Tė tjera 97 155 262 306 306 347 427 Neto eksporti i mallrave dhe - - - - shėrbimeve 1,112 -1,177 -1,283 -1,288 1,235 1,175 1,092 Eksportet 212 196 233 255 314 365 411 Eksporti i mallrave 79 66 90 113 162 201 230 Eksporti i shėrbimeve 132 130 143 141 152 165 181 Importet 1,324 1,373 1,516 1,543 1,549 1,540 1,503 Importet e donatorėve 216 140 122 120 100 73 29 Mallrat dhe shėrbimet e tjera 216 140 122 120 100 73 29 Importet nė lidhje me ndihmėn humanitare 0 0 0 0 0 0 0 Importet tjera 1,108 1,233 1,394 1,423 1,449 1,467 1,474 Prej tė cilave: mallrat e konsumit tė sektorit privat 709 785 886 860 819 780 743 Mallrat e investimeve private 167 241 329 368 403 427 442 BPV 2,214 2,177 2,237 2,320 2,419 2,482 2,567 Paratė e punėtorėve jashtė vendit 215 262 300 342 346 350 351 Pagat e emigrantėve 23 30 40 31 4 9 11 GNDI 2,451 2,469 2,577 2,693 2,770 2,841 2,929 Artikujt e memorandumit: Totali i ndihmės sė jashtme 565 491 465 376 275 177 68 Prej tė cilave: kontribute direkt nė GNDI 204 198 181 128 93 64 36 Tė ardhurat e disponueshme tė 2,044 2,050 2,049 2,121 2,242 2,300 2,380 51 sektorit privat Konsumi i sektorit privat nė pėrqindje tė tė hyrave tė disponueshme 94 97 103 103 99 98 96 GNDI pėr kokė banori (nė euro) 1,247 1,235 1,268 1,303 1,318 1,329 1,347 Vlerėsime dhe projeksione tė personelit tė fondit prej shtatorit 2007. 1/ Sektori donatorėve pėrfshin UNMIK-un, KFOR-in dhe donatorėt e tjerė qė shpenzojnė nėn tė ashtuquajturėn ombrellėn e "programit pėr investime publike", dhe shpenzimet financuar nga grantet e caktuar tė donatorėve (DDGs). Ky prezantim nuk pėrfshin pagat e personelit tė KFOR-it si dhe konsumin e mallrave tė importuara direkt nga KFOR-i. Burimi: FMN, 2007. Tabela A.9: Shkalla e varfėrisė, dallimi dhe ashpėrsia, korrigjuar pėr hartimin e anketės Vlerėsimi Gabimi 95% intervali i standard besueshmėrisė Shkalla e varfėrisė (p0) 2003/04 43.5% 2.0% 39.5% 47.4% 2005/06 45.1% 1.7% 41.6% 48.5% Sa ėshtė varfėria (p1) 2003/04 11.9% 0.7% 10.6% 13.2% 2005/06 13.3% 0.7% 12.0% 14.6% Ashpėrsia e varfėrisė (p2) 2003/04 4.6% 0.3% 4.0% 5.2% 2005/06 5.7% 0.4% 5.0% 6.5% Burimi: Vlerėsimet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. 52 SHTOJCA B. PROFILI I VARFĖRISĖ Tabela B.1: Llogaritja e varfėrisė sipas lokacionit, rajonit dhe zonave etnike 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 38.7 43.5 34.8 45.1 Rural 34.4 44.2 37.2 49.2 Urban 46.6 42.1 30.3 37.4 Gjakova 41.1 48.9 34.8 45.3 Gjilani 35.9 32.5 20.7 23.5 Mitrovica 50.2 59 51.2 69.7 Peja 43.8 37.8 31.8 40.1 Prizreni 41.5 48.3 41.6 40.5 Prishtina 26.3 34.3 29 40.6 Ferizaj 55.5 49.8 38.2 54.4 Rajone 38.7 43.7 34.8 43 shqiptare Rajonet serbe 34.1 39.4 33.3 80.5 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela B.2: Kontributi i varfėrisė sipas lokacionit 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Rural 57.8 66.1 69.5 70.9 Urban 42.2 33.9 30.5 29.1 Gjithsej 100 100 100 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela B.3: Kontributi i varfėrisė sipas rajonit 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjakova 9.9 11.5 11 12.8 Gjilani 7.8 7.9 7.8 5.6 Mitrovica 20.1 22.7 20.8 22.6 Peja 11.5 9.6 10.2 10.2 Prizreni 14.8 15.3 18.6 15.8 Prishtina 23.1 22.5 21.8 19.8 Ferizaj 12.7 10.5 9.8 13.3 Gjithsej 100 100 100 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF-it. Tabela B.4: Kontributi i varfėrisė sipas zonave etnike 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Shqiptare 94.4 96.4 95.9 90.2 Serbe 5.6 3.6 4.1 9.8 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. 53 Tabela B.5: Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori sipas kategorisė sė madhėsisė sė EF-sė 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 1 deri 3 31.6 30.7 29.3 40.4 4 deri 6 35.4 36.5 32 41.4 7 deri 9 41.7 49.5 36 48.5 10 deri 12 45.2 51.2 42.6 48.3 13+ 36.2 45.5 34.7 48 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela B.6: Llogaritja e varfėrisė sipas pėrkatėsisė etnike tė kryefamiljarit tė EF-sė 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Shqiptar 38.4 43.6 32.1 42.5 Serb 30 34.7 34.3 81.8 Tjetėr 58.7 54.3 67 51.8 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela B.7: Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori sipas gjinisė sė kryefamiljarit tė EF-sė 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Meshkuj 37.8 43.3 34.2 44.8 Femra 54.2 46.8 44.9 49 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela B.8: Pjesa e tė moshuarve nė EF dhe varfėria 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Pa tė moshuar 36.4 42.5 35 45.8 1-25% 44.2 46.5 35.1 42.5 26-50% 35.8 41.9 28.1 46.8 51% 59.5 44 42.3 62.3 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela B.9: Proporcioni i varshmėrisė dhe llogaritja e varfėrisė 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Vetėm tė varur 51.9 40.5 27.3 65 Proporcioni i tė 36.4 44.1 33.9 43.1 varurve<=1 Proporcioni i tė 46.4 41.4 37.6 51.5 varurve>1 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela B.10: Arsimimi i kryefamiljarit nė EF dhe llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 I pa arsimuar, nuk di tė shkruaj/lexoj 43.2 55.5 45.2 52.2 I pa arsimuar por din tė shkruaj/tė lexoj 49.9 55.1 42.1 56.5 Nuk e ka pėrfunduar shkollėn fillore 43.3 48.2 45.2 60.8 Shkolla fillore 43.6 49.1 41 51.4 Shkolla e mesme 34.9 39.8 33.2 40.5 Shkollėn profesional 27.4 30 15.3 31.5 Universitet ose mė lartė 25.9 25.5 12.7 19.5 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. 54 Tabela B.11: Aktiviteti kryesor i kryefamiljarit tė EF dhe llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Punėdhėnės 37.3 37.2 19.2 18.4 I punėsuar me pagė 29.7 38.6 25.5 35.8 Bujk pėr ekzistencė 39.1 40.9 35.9 42.6 Punėtor ditor 48.2 50 48.5 60.8 Tė vet-punėsuar tjerė 36 35.4 18.1 29.6 Tė pensionuar/ tė paaftė pėr punė 42.8 44.8 35.4 47.5 Papunėsuar 45 51.4 48.9 58.6 Amvise 55.6 22.7 53.3 53.6 Tė tjera 20.2 56.8 43.1 58.6 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela B.12: Sektori i punėsimit tė kryefamiljarit tė EF dhe llogaritja e varfėrisė 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 I vet-punėsuar, bujqėsi 39.1 40.9 35.9 42.6 I vet-punė., miniera/ndėrtimtar 45.7 45.7 49.2 51.9 I vet-punė., tregti 55.1 43.7 25.2 37.5 I vet-punės., tjetėr 35.2 42.1 20.5 41.3 Me pagė, profesionist 21.8 30.1 15.2 27.5 Me pagė, prodhimtari 37.6 45.1 34.9 42.3 Me pagė, tjerė 31.4 41.8 30.1 36.6 Papunė 45 51.4 48.9 58.6 Joaktiv 42.8 44.8 37.4 48.5 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela B.13: Posedimi i tokės dhe Tabela B.14: Posedimi i bagėtisė dhe varfėria rurale varfėria Rurale 2002/03 2005/06 2002/03 2005/06 Pa tokė 43.1 64 Pa bagėti 38.2 55.6 Posedon tokė 33.5 47.8 Tė paktėn 1 27.9 49.4 Mė shumė se 1 37.3 43.9 Tabela B.15: Posedimi i pajisjeve tė rėnda dhe varfėria nė vendet rurale 2002/03 2005/06 Pa pajisje 35.5 55.8 Tė paktėn 1 pajisje 32.6 37 Shėnim: Tė matura nga niveli individual i matjeve. Vetėm gjysma e valės III pėrmban vėshtrime mbi posedimin e tokės prandaj nuk ėshtė pėrfshirė. Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. 55 Tabela B.16: Punėsimi dhe arsimimi, 2002/03. A kanė personat mirė tė arsimuar mė shumė gjasa tė punėsohen? Nuk e ka kryer Shkollimin Shkollimin Shkollimin Shkollimin filloren fillor e mesėm profesional e lartė Punėdhėnės 0 0.5 1.6 3.5 3.4 I punėsuar me pagė 2.4 8 29.5 65.6 74.5 Bujk pėr ekzistencė 3.8 6.3 5.2 1.2 0.2 Punėtor ditor 1.4 5.5 6.3 1.9 1.5 I papunė 10.5 28 40.4 13.2 13.8 Amvise 59.3 43.8 8.9 3.9 0.8 Tė tjerė 22.6 8 8.1 10.7 5.8 Totali 100 100 100 100 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Shifrat e Matura pėr moshat 15-65 vjet. Tabela B.17: Papunėsia dhe arsimi, 2003/04. A kanė personat e papunė mė shumė gjasa tė jenė me kualifikim tė ulėt arsimor? Tė punėsuar Tė papunė Nuk e ka kryer filloren 2.5 3.9 Shkollimin fillor 26.9 39.4 Shkollimin e mesėm 53 53.2 Shkollimin profesional 7.8 1.6 Shkollimin e lartė 9.9 1.9 Gjithsej 100 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Shifrat e matura pėr moshėn prej 15 deri mė 64 vjeēare. Amviset, punėtorėt e familjes qė nuk paguhen dhe studentėt nuk janė pėrfshirė Tabela B.18: Punėsimi dhe arsimi, 2003/04. A kanė personat mirė tė arsimuar mė shumė gjasa pėr punėsim? Nuk e ka kryer Shkollimin Shkollimin Shkollimin Shkollimin e filloren fillor e mesėm profesional lartė Punėdhėnės 0.4 0.5 1.4 1.8 0.94 I punėsuar me pagė 2.6 6.5 28.8 68.2 72.3 Bujk pėr ekzistencė 5.4 6.9 5.5 3.4 0 Punėtor me mėditje 0.6 3.2 5.4 0.8 1.1 Papunėsuar 19.4 35.7 43.5 15.7 18.1 Amvise 51.8 41.7 6.5 3.2 0.8 Tė tjerė 19.8 5.5 8.9 6.9 6.8 Gjithsej 100 100 100 100 100 Burimi : ABEF 2003/04. Shifrat e matura pėr moshat 15-65 vjet. 56 Tabela B.19: Papunėsia dhe arsimimi, 2003/04. A kanė personat e papunė mė shumė gjasa tė jenė me kualifikim tė ulėt arsimor? Tė punėsuar Tė papunė Nuk e ka kryer filloren 3 5.4 Shkollimin fillor 23.9 42.2 Shkollimin e mesėm 55.4 48.8 Shkollimin profesional 8.1 1.5 Shkollimin e lartė 9.6 2.1 Gjithsej 100 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Shifrat e matura pėr moshėn prej 15 deri mė 64 vjeēare. Amviset, punėtorėt e familjes qė nuk paguhen dhe studentėt nuk janė pėrfshirė Tabela B.20: Arsimimi dhe punėsimi, 2004/05. A kanė personat mirė tė arsimuar mė shumė gjasa pėr punėsim? Nuk e ka kryer Shkollimin Shkollimin e Shkollimin Shkollimin filloren fillor mesėm profesional e lartė Punėdhėnės 1 0.2 1.6 0.9 1.2 I punėsuar me pagė 2.5 5.3 29.1 67.2 75.6 Bujk pėr ekzistencė 4.3 7.5 6.9 1.5 1.7 Punėtor me mėditje 1.6 5.6 5.1 1.1 1.4 Papunėsuar 17.8 33 39.9 17.1 13.5 Amvise 57.1 42.2 7.7 2.8 0.5 Tė tjerė 15.7 6.2 9.8 9.3 6 Gjithsej 100 100 100 100 100 Burimi : Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Shifrat e Matura pėr moshat 15-65 vjet. Tabela B.21: Papunėsia dhe arsimi, 2004/05. A kanė personat e papunė mė shumė gjasa tė jenė me kualifikim tė ulėt arsimor? Punėsuar Papunėsuar Nuk e ka kryer filloren 3.7 6.6 Shkollimin fillor 23.9 41.6 Shkollimin e mesėm 52.9 47.7 Shkollimin profesional 8.4 2.1 Shkollimin e lartė 11.2 2 Gjithsej 100 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Shifrat e matura pėr moshėn prej 15 deri mė 64 vjeēare. Amviset, punėtorėt e familjes qė nuk paguhen dhe studentėt nuk janė pėrfshirė 57 Tabela B.22: Punėsimi dhe Arsimi, 2005/06. A kanė personat mirė tė arsimuar mė shumė gjasa pėr punėsim? Nuk e ka kryer Shkollimin Shkollimin Shkollimin Shkollimin filloren fillor e mesėm profesional e lartė Punėdhėnės 0.3 0.1 1.4 1.1 3.6 I punėsuar me pagė 3 6.2 27.7 70.6 69 Bujk pėr ekzistencė 3.6 7 5.6 2.4 1.1 Punėtor me mėditje 1.8 3.9 4.3 1.6 1.3 Papunėsuar 16.9 32.1 41.1 15.1 16.6 Amvise 55.2 43.8 10.3 2.6 1 Tė tjerė 19.2 6.8 9.7 6.6 7.3 Gjithsej 100 100 100 100 100 Burimi : Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Shifrat e matura pėr moshat 15-65 vjet. Tabela B.23: Papunėsia dhe arsimimi, 2005/06. A kanė personat e papunė mė shumė gjasa tė jenė me kualifikim tė ulėt arsimor? Tė punėsuar Tė papunė Nuk e ka kryer filloren 3.3 5.4 Shkollimin fillor 23.8 39.3 Shkollimin e mesėm 56.4 52 Shkollimin profesional 7.1 1.4 Shkollimin e lartė 9.4 1.9 Gjithsej 100 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Shifrat e matura pėr moshėn prej 15 deri mė 64 vjeēare. Amviset, punėtorėt e familjes qė nuk paguhen dhe studentėt nuk janė pėrfshirė Tabela B.24: Varfėria dhe papunėsia 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Shkalla e varf.e tė papunės. 40.8 50.6 40.8 49.5 Shkalla e varf.e tė punėsua. 32.2 31.9 25.9 34.7 % e tė varfėrve tė papunės. 52.7 63 59 58.6 % e jo-tė-varfėr tė papunės. 43.5 43.8 42.1 43.3 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Pyetėsori nuk ka informata mbi pasivitetin dhe nė kėtė mėnyrė shkallėt e papunėsisė nuk mund tė kalkulohen. Tabela B.25: Bruto shkalla e regjistrimit pėr shkollimin fillor 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 100.9 92.4 90.6 93 Tė varfėr 100.3 92.8 85.6 92.5 Meshkuj 101.1 92.5 90.4 93.1 Femra 100.6 92.4 91 92.9 Njė e pesta mė e varfėr 98.3 92.3 82.7 91.3 Njė e pesta 2 100.8 92.7 90.8 95.2 Njė e pesta 3 101.5 93.5 93.7 91.5 Njė e pesta 4 103.4 93.7 94.4 94.8 Njė e pesta mė e pasur 100.6 89.6 93.2 92.1 58 Tabela B.26: Neto regjistrimi pėr shkollimin fillor 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 92.2 87.7 85 87.7 Tė varfėr 90.1 87.2 78.8 85.9 Meshkuj 92.8 88.9 85.6 88.4 Femra 91.6 86.6 84.4 87 Njė e pesta mė e varfėr 86.4 84.6 75.4 83.3 Njė e pesta 2 92.7 89.5 84.8 89.5 Njė e pesta 3 91.7 87.4 85.3 84.5 Njė e pesta 4 94.1 89 88.9 90.1 Njė e pesta mė e pasur 96.7 87.6 92.5 91.5 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Bruto shkallėt e regjistrimit = Totali studentėve/fėmijėve tė regjistruar nė njė grup moshė. Neto shkallėt e regjistrimit = Totali i studentėve tė regjistruar tė moshės 6-14/fėmijėt e kėsaj grup moshe. Nė pyetėsorin e vitit 2002/03, Pyetja pėr regjistrim ėshtė bėrė pėr fėmijėt mbi 7 vjet. Nė anketat e mėvonshme kjo ėshtė ndryshuar nė 6 vjet. Grup moshat e pėrdorura janė: fillor 7-14 nė 2002/03, Pėr fillor 6-15 duke filluar nga 2003/04; tė mesėm 16-18; terciar 20- 24. Tabela B.27: Neto regjistrimi pėr shkollimin e mesėm 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 73.1 70.9 66.4 74 Tė varfėr 68.3 65.1 58.3 72 Meshkuj 75.6 72.6 69.6 81.2 Femra 70 69.2 62.9 66.4 Njė e pesta mė e varfėr 65.3 62.8 54.6 67.3 Njė e pesta 2 71.4 64.7 65.2 78.1 Njė e pesta 3 81.5 74.5 65.1 71.3 Njė e pesta 4 69.3 77.1 73 72.4 Njė e pesta mė e pasur 76.5 80.9 80.5 81 Tabela B.28: Neto shkalla e regjistrimit pėr arsimin terciar 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 16.7 15.3 14.6 17.7 Tė varfėr 12.2 9.3 9.3 13.8 Meshkuj 20.4 14.6 17.3 19.9 Femra 13 15.9 12.2 15.2 Njė e pesta mė e varfėr 8.9 7.6 8.8 12.9 Njė e pesta 2 15.2 9.6 10.8 12.6 Njė e pesta 3 18.5 15.1 14.7 15 Njė e pesta 4 20.6 17 12.7 18.3 Njė e pesta mė e pasur 18.2 26.5 24.3 27.4 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Shkallėt e pėrafėrta tė neto regjistrimit vetėm pasi qė supozojmė se ata qė raportohet se janė student dhe janė tė moshės 16-19. Shkallėt e pėrafėrta neto tė regjistrimit vetėm se kemi supozuar se ata qė kanė raportuar tė jen student dhe janė tė moshės 20-24 vijojnė universitetin. Ndarja sipas tipit tė shkollės (profesional kundėr shkollė e mesme) nuk ėshtė bėrė nė anketė. Grup moshat e pėrdorura janė: fillore 7-14 nė 2002/03, fillore 6-15 Duke filluar nga 2003/04; e mesme 16-18; terciare 20-24. 59 Tabela B.29: Qasja nė energji elektrike: Pėrqindja e personave qė jetojnė nė objekte banimi me energji elektrike 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 99.2 98.2 98.3 97.9 Tė varfėr 98.9 97.8 97.2 97.5 Meshkuj 99.2 99.1 99.5 99.4 Femra 99.1 97.7 97.7 97.1 Njė e pesta mė e varfėr 99.1 95.9 95.8 96.8 Njė e pesta 2 98.8 99.6 99 98.1 Njė e pesta 3 99.4 97.4 98.4 98.5 Njė e pesta 4 99.8 99.8 99.1 96.6 Njė e pesta mė e pasur 98.7 98.2 99.4 99.4 Tabela B.30: Ngrohja qendrore: Pėrqindja e njerėzve qė jetojnė nė objekte banimi me ngrohje qendrore? 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 0.6 6.6 4.5 5.6 Tė varfėr 0.4 2.7 1.9 4.7 Meshkuj 0.6 16.1 8.8 8.7 Femra 0.6 1.5 2.2 3.9 Njė e pesta mė e varfėr 0.4 2.8 2.4 7.1 Njė e pesta 2 0.3 2.3 1.1 2.9 Njė e pesta 3 0.6 6.1 3.5 2.1 Njė e pesta 4 0.7 8 6.1 6.3 Njė e pesta mė e pasur 1 13.7 9.2 9.5 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Pyetjet pėr banim nuk janė tė njėjta pėr vitin 2002/03 dhe anketat tjera tė mėvonshme. Numri i kategorive zvogėlohet nga mbi 20 nė 9. Tabela B.31: Qasja nė objekte tė sigurta banimi: Pėrqindja e personave qė jetojnė nė objekte banimi me mure nga tullat, blloqet ose ēimentoja? 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 90.7 95.8 94 95.1 Tė varfėr 87.8 95 94.4 94.9 Meshkuj 92.6 95.6 96.9 96.5 Femra 89.7 95.9 92.4 94.3 Njė e pesta mė e varfėr 84.5 92.7 93.5 93.2 Njė e pesta 2 91.1 96.9 96.5 96.2 Njė e pesta 3 90.9 96.2 94.9 96.3 Njė e pesta 4 91.8 97.9 90.4 93 Njė e pesta mė e pasur 95.2 95.1 94.5 96.6 Tabela B.32: Qasja nė ujė: Pėrqindja e personave qė jetojnė nė objekte banimi me ujė brenda? 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 63.9 73.6 80.3 83.9 60 Meshkuj 93.7 95.2 96.2 95.2 Femra 47.8 62 71.8 77.8 Njė e pesta mė e varfėr 63.7 61.5 64.6 69.7 Njė e pesta 2 63.3 64.7 75.5 77.7 Njė e pesta 3 58 72.9 82.7 87.5 Njė e pesta 4 66.5 82 86.6 88.2 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Pyetjet pėr banim nuk janė tė njėjta pėr 2002/03 dhe anketat e mėvonshme. Numri i kategorive ėshtė zvogėluar nga 20 nė 9. Tabela B.33: Niveli i varfėrisė rurale pėr kokė banori dhe kontributi nė varfėri Llogaritja e nivelit tė varfėrisė pėr kokė banori Kontributi nė varfėri 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjakova 43.5 53.7 41.3 46.8 11.5 12.7 11.4 10.7 Gjilani 36.5 35 21.2 27.2 8.9 7.9 8.8 6 Mitrovica 55.2 62 49.7 73.3 23.5 24.8 18.4 24.9 Peja 37.1 34.4 34.9 47.5 11.8 9.5 11 11.4 Prizreni 33.5 44.3 45 40.9 13.6 14.8 18.5 15.1 Prishtina 17.3 36.4 34.6 45.4 17.4 22.1 22.7 19 Ferizaj 54.5 44.8 38.1 59.7 13.2 8.2 9.1 12.8 Tabela B.34: Ndarja etnike rurale: Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori dhe kontributi Llogaritja pėr kokė banori Kontributi 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Shqiptar 34.3 44.2 37.5 46.7 92.6 95 95.3 88.7 Serb 32 44.6 32.6 83.8 7.4 5 4.7 11.3 Tabela B.35: Zona rurale, ngritja arsimore 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Nuk di tė shkruaj/lexoj 6.4 6.4 6.3 5.3 I paarsimuar por di tė shkruaj/tė lexoj 2.7 3.2 3.9 2.6 Vijon shkollėn fillore 20.4 23.1 22.7 23.8 Shkolla fillore e papėrfunduar 4.6 3.2 4.5 5.3 Shkollimin fillor 36.9 36.6 35.8 34.4 Shkollimin e mesėm 25.4 24.5 23.1 25.4 Shkollimin profesional 1.6 1.8 2.1 1.4 Shkollimin e lartė 2 1.4 1.6 1.7 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Shifrat e matura pėr individėt 10 vit dhe mė tė vjetėr. 61 Tabela B.36: Qasja e zonave rurale nė energji elektrike: Pėrqindja e personave qė jetojnė nė objekte banimi me energji elektrike? Rural 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 99.1 97.7 97.7 97.1 Tė varfėr 98.8 97.5 96.4 97.1 Njė e pesta mė e varfėr 98.9 95.3 93.9 95.9 kombėtare Njė e pesta 2 98.7 99.4 99.1 98.2 Njė e pesta 3 99.4 96.3 97.9 97.9 Njė e pesta 4 99.9 100 98.6 94.9 Njė e pesta kombėtare mė e pasur 98.6 97.3 99.1 98.9 Tabela B.37: Qasja e zonave rurale nė objekte tė sigurta banimi: Pėrqindja e personave qė jetojnė nė objekte banimi me mure nga tullat, blloqet ose ēimentoja? Rural 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 89.7 95.9 92.4 94.3 Tė varfėr 86.5 95.4 93.4 94.1 Njė e pesta mė e varfėr kombėtare 83.4 94.4 92.2 93 Njė e pesta 2 89.8 96.2 95.8 95 Njė e pesta 3 89.5 95.8 92.9 95.7 Njė e pesta 4 90.4 98.9 87.2 92.6 Njė e pesta kombėtare mė e pasur 94.4 93.8 93.5 95.2 Tabela B.38: Ngrohja qendrore nė zonat rurale: Pėrqindja e personave qė jetojnė nė objekte banimi me ngrohje qendrore? Rural 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 0.6 1.5 2.2 3.9 Tė varfėr 0.3 0.4 1.7 4.2 Njė e pesta mė e varfėr 0.1 1 2.8 6.9 kombėtare Njė e pesta 2 0.6 0.2 0.2 2.1 Njė e pesta 3 0.5 1.4 2.5 1.4 Njė e pesta 4 0.6 0.4 2.1 4.3 Njė e pesta kombėtare mė e 1.2 4.8 3.5 5.2 pasur Tabela B.39: Qasja e zonave rurale nė ujė: Pėrqindja e njerėzve qė jetojnė nė objekte banimi me ujė brenda Rural 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 47.8 62 71.8 77.8 Tė varfėr 43.1 49.4 58.1 69.4 Njė e pesta mė e varfėr 44.5 43.9 53.3 61 kombėtare Njė e pesta 2 37.9 54.1 67.1 73.6 Njė e pesta 3 38.8 61.7 74 83 Njė e pesta 4 58.9 73.5 80.1 82.6 Njė e pesta kombėtare mė 54.5 78.4 87.6 93.5 e pasur Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Pyetjet pėr banim nuk janė tė njėjta pėr 2002/03 dhe anketat e mėvonshme. Numri i kategorive ėshtė zvogėluar nga mbi 20 nė 9. 62 Tabela B.40: Papunėsia nė zonat rurale: % e individėve qė raportojnė se janė tė papunė 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej rural 25.3 31.4 28 29 Tė varfėr Rural 27.6 35.3 32.2 31.5 Njė e pesta mė e varfėr 28.9 38.6 34.5 35.2 Njė e pesta 2 26.5 33.2 29.1 30.4 Njė e pesta 3 25.2 27.3 30.5 28.4 Njė e pesta 4 25.4 30.6 24.4 26 Njė e pesta mė e pasur 21.9 27.3 20.9 23.9 Tabela B.41: Bruto niveli i regjistrimit nė zonat rurale nė shkollimin fillor 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 99.7 92.5 90.4 93.1 Tė varfėr 97.3 92.9 84.2 92.4 Meshkuj 99.6 92.9 89.2 92.9 Femra 99.7 92.1 91.7 93.3 Njė e pesta mė e varfėr 94.8 91.8 80.9 92.1 Njė e pesta 2 97.5 93.3 89.5 94.6 Njė e pesta 3 101.7 92.6 93.8 89.6 Njė e pesta 4 102.6 93.3 95.4 95.1 Njė e pesta mė e pasur 101.4 91.3 95.3 94.6 Burimi: ABEF 2002-05 tė dhėnat pėr individėt 15-65. Nuk ka informata mbi pasivitetin pėr kėtė arsye niveli i papunėsisė nuk mund tė llogaritet. Bruto nivelet e regjistrimit = Totali i studentėve/fėmijėve tė regjistruar nė grup moshė. Gjatė pyetėsorit 2002/03, pyetja pėr regjistrim ėshtė bėrė pėr fėmijėt mbi 7 vjet. Nė anketat e mėvonshme kjo ėshtė ndryshuar nė 6 vjet. Grup moshat e pėrdorura janė: primare 7-14 gjatė 2002/03, fillore 6-15 duke filluar nga 2003/04; tė mesme 16-18; terciare 20-24. Tabela B.42: Neto niveli i regjistrimit nė zonat rurale nė shkollimin fillor 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 92.7 88.3 85.4 88.3 Tė varfėr 89.8 88.2 78.3 86.4 Meshkuj 93.6 90.1 85.8 88.7 Femra 91.7 86.3 84.9 87.8 Njė e pesta mė e varfėr 85.7 83.9 74.2 84.3 Njė e pesta 2 92.1 91.3 84.7 89.8 Njė e pesta 3 91.6 87 85 82.5 Njė e pesta 4 97.7 90.8 92.6 93.5 Njė e pesta mė e pasur 96.2 87.4 93.5 92.8 Tabela B.43: Neto niveli i regjistrimit nė zonat rurale nė shkollimin e mesėm 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 69.9 65.3 61.5 70.6 Tė varfėr 63.2 58.1 53.4 70.2 Meshkuj 75.4 68 66.9 80.5 Femra 63.7 62.6 55.4 60.5 Njė e pesta mė e varfėr 59.5 54.9 47.3 65.4 Njė e pesta 2 66.6 59.1 62.8 78.6 63 Njė e pesta 3 77.4 67.7 57.2 60.5 Njė e pesta 4 66.3 72.7 72.4 69.4 Njė e pesta mė e pasur 76.8 80 75.4 78.4 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Neto nivelet i regjistrimit = Totali i studentėve tė regjistruar tė moshės 6-14. Nė pyetėsorin 2002/03, pyetja pėr regjistrim ėshtė bėrė pėr fėmijėt mbi 7 vjet. Nė anketat e mėvonshme kjo ėshtė ndryshuar nė 6 vjet. Grup moshat e pėrdorura janė: fillore 7-14 gjatė 2002/03, fillore 6-15 duke filluar nga 2003/04; tė mesme 16-18; terciare 20-24. Ndarja sipas tipit tė shkollave (profesionale ndaj atyre tė mesme) e pyetur nė anketė. Tabela B.44: Neto regjistrimi nė zonat rural nė arsimin e lartė 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 14.2 11.3 10.8 14.5 Tė varfėr 8.1 8 7.8 14 Meshkuj 19.4 10.9 14.6 16 Femra 9 11.7 7.5 12.7 Njė e pesta mė e varfėr 7 4.9 6.6 14.1 Njė e pesta 2 9.1 10.1 8.7 12.9 Njė e pesta 3 16 14.4 9.6 10 Njė e pesta 4 17.3 11.5 7.5 12.3 Njė e pesta mė e pasur 16.9 16.1 23.3 24.2 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Nivelet e pėrafėrta tė regjistrimit vetėm me supozimin se ata qė kanė raportuar se janė studentė dhe janė tė moshės 20-24 vijojnė universitetin. Tabela B.45: Grupet nė gjendje tė rėndė mbi kufirin e varfėrisė dhe konsumi mujor nėn 53.7 Euro nė ēmime tė vitit 2002 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 18 19.4 18.7 17.5 Shpėrndarja sipas llojit tė vendbanimit Urbane 35.5 30.2 36.8 34.3 Rurale 64.5 69.8 63.2 65.7 Gjithsej 100 100 100 100 Shpėrndarja sipas rajonit Gjakova 11.3 11.5 14.6 14.8 Gjilani 9.2 10.5 6.9 11.2 Mitrovica 15 14.9 10.2 12.1 Peja 4.7 9.8 11.3 9 Prizreni 14.5 15.1 19.8 22 Prishtina 36.5 27.6 29.7 19.7 Ferizaj 8.9 10.6 7.5 11.1 Gjithsej 100 100 100 100 Shpėrndarja sipas zonės etnike Zonat etnike shqiptare 93.7 98.1 95.1 97 Zonat etnike serbe 6.3 1.9 4.9 3 Gjithsej 100 100 100 100 64 Shkalla e papunėsisė 25.4 28.4 28.2 28.1 Shpėrndarja sipas ngritjes arsimore Nuk di tė shkruaj/lexoj 7.1 6.8 4.8 5.6 Nuk ka arsim por din tė shkruaj/lexoj 2.4 2.9 2.9 1.4 Vijon shkollimin fillor 15.2 15.3 15.1 16 Shkollimi fillor i papėrfunduar 3.2 3.7 4.7 4.7 Shkollimin fillor 37.1 36.2 39.1 35.7 Shkollimin e mesėm 30.8 30.9 29.3 32.3 Shkollimin profesional 1.7 2.4 1.9 2.1 Shkollimin e lartė 2.6 1.9 2.2 2.2 Gjithsej 100 100 100 100 Niveli i regjistrimit Niveli i regjistrimit shkollėn e mesme 79.9 74.6 67.1 78.6 Niveli i regjistrimit tė meshkujve nė shkollimin 84.0 75.4 73.1 89.1 e mesėm Niveli i regjistrimit tė femrave nė shkollimin e 72.1 73.6 60.1 69.2 mesėm Niveli i regjistrimit nė arsimin e lartė 16.2 16.3 16.8 14.3 Niveli i regjistrimit tė meshkujve nė arsimin e 17.8 17.1 16.5 17.7 lartė Niveli i regjistrimit tė femrave nė arsimin e lartė 14.6 15.6 16.9 10.7 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Kufiri i lartė pėr rrezikueshmėri vlerėsohet si 25% mė lartė se kufiri i varfėrisė absolute. Rajonet etnike siē ėshtė definuar nė hartimin e anketave. Niveli i papunėsisė nuk mund tė kalkulohet pėr shkak tė mungesės sė tė dhėnave tė pasivitetit, prandaj shifrat janė vetėm pėrqindje e popullsisė qė raporton tė jenė tė papunė. Neto regjistrimet e pėrafėrta vetėm si supozojmė, janė ato pėr tė cilat raportohet se janė student dhe kanė moshė 16-18 vijojnė shkollimin sekondar dhe nė moshė 20-24 vijojnė universitetin. Tabela B.46: Grupi i nė gjendje tė rėndė i shėnuar nėn kufirin e varfėrisė dhe konsumi mujor mbi 32.3 Euro nė ēmime 2002 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Gjithsej 17.5 21.4 18.4 21.5 Shpėrndarja sipas llojit tė vendbanimit Urbane 44.8 28.4 26.6 27.9 Rurale 55.2 71.6 73.4 72.1 Gjithsej Gjakova 11.6 15 11.2 14 Gjilani 9.8 7.3 9.4 7.4 Mitrovica 17.1 24.1 16.9 17.4 Peja 8.6 6.8 9.7 9.3 Prizreni 15.4 14.3 20.9 20.2 Prishtina 28.2 23.6 22.2 19.1 Ferizaj 9.2 8.8 9.7 12.5 Gjithsej 100 100 100 100 Shpėrndarja sipas zonės etnike Zonat etnike shqiptare 95.8 96 93.8 93.5 65 Zonat etnike serbe 4.2 4 6.2 6.5 Gjithsej 100 100 100 100 Shkalla e papunėsisė 26.5 35.2 30.2 28.6 Shpėrndarja sipas ngritjes arsimore Nuk di tė shkruaj/lexoj 6 6.5 7.2 5.2 Nuk ka arsim por din tė shkruaj/lexoj 3.4 4 5.4 2.7 Vijon shkollimin fillor 15 17 15.8 18.3 Shkollimi fillor i papėrfunduar 4.4 3 4.9 5.9 Shkollimin fillor 36.6 39 38.2 38.1 Shkollimin e mesėm 29.6 27.1 25.7 26.8 Shkollimin profesional 2.7 2 1.8 1.8 Shkollimin e lartė 2.2 1.3 1 1.3 Gjithsej 100 100 100 100 Niveli i regjistrimit Niveli i regjistrimit shkollėn e mesme 72.7 64.6 58.6 77.9 Niveli i regjistrimit tė meshkujve nė shkollimin e mesėm 77.4 62.1 57.8 91.9 Niveli i regjistrimit tė femrave nė shkollimin e mesėm 68.2 66.8 60.2 65 Niveli i regjistrimit nė arsimin e lartė 16.2 10.5 8.7 16 Niveli i regjistrimit tė meshkujve nė arsimin e lartė 20.3 12.6 12.1 17.6 Niveli i regjistrimit tė femrave nė arsimin e lartė 12.1 8.7 5.8 14.5 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Kufiri me i ulėt pėr rrezikueshmėri vlerėsohet si 25% nėn kufirin e varfėrisė absolute. Rajonet etnike siē ėshtė definuar nė hartimin e anketave. Niveli i papunėsisė nuk mund tė kalkulohet pėr shkak tė mungesės sė tė dhėnave tė pasivitetit, prandaj shifrat janė vetėm pėrqindje e popullsisė qė raporton tė jenė tė papunė. Neto regjistrimet e pėrafėrta vetėm si supozojmė, janė ato pėr tė cilat raportohet se janė student dhe kanė moshė 16-18 vijojnė shkollimin sekondar dhe nė moshė 20-24 vijojnė universitetin. 66 Tabela B.47: Migruesit e brendshėm dhe lokacioni ku janė pranuar ata (nė pėr qind tė tė gjithė individėve) Pjesa e vlerėsuar e Pjesa e popullsisė e lindur jashtė Shpėrndarja e tė popullsisė komunės varfėrve me njė anėtar tė lindur jashtė komunės Gjakova 12.7 1.4 1.5 Deēani 1.8 0.4 0 Gjakova 5.3 0.6 1.2 Rahoveci 5.5 0.4 0.3 Gjilani 10.7 11.5 3.9 Gjilani 4.9 6.2 2.4 Kamenica 2.6 1.1 0.3 Vitia 3.3 4.2 1.3 Mitrovica 14.6 22.3 33.4 Mitrovica 3.6 8.5 10.7 Leposaviqi 0.1 0 0 Skenderaj 4.7 5.7 9.4 Vushtrri 5.9 8 13 Zubin Potok 0.3 0 0 Zveēan 0.1 0.1 0.3 Peja 11.5 17.8 13 Istogu 2.6 1.5 1.3 Klina 3 7.7 2.1 Peja 5.9 8.6 9.6 Prizren 17.5 18.9 25.4 Dragash 0.9 0.3 0.6 Prizren 11.3 16.5 21.5 Suhareka 2.3 1.2 1.7 Malisheva 2.9 0.9 1.6 Prishtina 21.9 17 7.2 Gllogoc 2.8 0 0 Fusha Kosova 1.6 0.5 0.2 Lipjani 3.6 2 0.8 Novobėrdė 0.3 0 0 Obiliqi 1.2 0.3 0 Podujeva 5.3 0.1 0 Prishtina 7.1 14.1 6.2 Ferizaj 11 11 15.6 Kaēanik 2.2 0.3 0.1 Shtime 2 0 0 Shtėrpcė 1.1 4.2 9 Ferizaj 5.6 6.5 6.4 Total 100 100 100 Burimi: Llogaritje tė personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Migruesit e brendshėm janė definuar si ata qe nuk kanė lindur nė komunėn aktuale. Nuk ka informata pėr kohėn e migrimit. 67 Tabela B.48: Treguesit e pabarazisė gjatė 2002-2006 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Proporcioni i pėrqindjes 3.84 3.33 3.76 3.96 p90/p10 p75/p25 2 1.89 1.97 1.97 Entropia e pėrgjithėsuar, 0.17 0.14 0.17 0.18 GE(-1) GE(0) 0.15 0.12 0.15 0.15 GE(1) 0.16 0.13 0.16 0.16 GE(2) 0.19 0.16 0.21 0.2 Koeficienti Gini 0.3 0.27 0.3 0.3 Atkinson A(0,5) 0.07 0.06 0.07 0.07 A(1) 0.16 0.13 0.16 0.16 A(2) 0.26 0.22 0.25 0.27 Tabela B.49: Lidhjet e konsumit sipas viteve 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 Karakteristikat demografike dhe tė kryefamiljarit Mosha e kryefamiljarit 0.001 0.001 0.003** 0.001 [0.001] [0.001] [0.001] [0.001] Kryefamiljaret e EF-sė -0.01 -0.029 0.037 -0.013 [0.056] [0.063] [0.056] [0.039] Serbe 0.085 0.062 -0.108 -0.560*** [0.062] [0.074] [0.063] [0.053] Tė tjerė -0.115 -0.127 -0.213** -0.191** [0.071] [0.071] [0.068] [0.062] Proporcioni i varėsisė -0.123*** -0.091*** -0.098*** -0.104*** [0.023] [0.017] [0.018] [0.020] Numri i studentėve nė EF -0.036* -0.052*** -0.062*** -0.050** [0.018] [0.014] [0.018] [0.017] Numri i tė papunėsuarve nė EF -0.037* -0.063*** -0.088*** -0.082*** [0.017] [0.011] [0.011] [0.012] Ngritja mė e lartė arsimore nė EF (Arsimi i mesėm hiqet) E paarsimuar -0.408*** -0.328* -0.449*** -0.434** [0.122] [0.147] [0.089] [0.165] Fillor -0.142** -0.129*** -0.130*** -0.142*** [0.051] [0.031] [0.036] [0.034] Profesionale 0.172*** 0.114** 0.172*** 0.107** [0.044] [0.038] [0.043] [0.041] Tė lartė 0.158* 0.331*** 0.258*** 0.249*** [0.066] [0.037] [0.037] [0.037] Burimi kryesor i tė hyrave pėr EF (ėshtė hequr `tė tjera") Sektori publik 0.125** 0.123*** 0.076 -0.159*** 68 [0.043] [0.037] [0.042] [0.045] Bujqėsia 0.046 0.141** -0.022 -0.105 [0.066] [0.053] [0.054] [0.058] Sektori privat 0.132** 0.251*** 0.082 -0.092 [0.048] [0.036] [0.048] [0.047] Puna me mėditje 0.011 0.108* -0.06 -0.326*** [0.057] [0.050] [0.057] [0.052] Tė vetėpunėsuar/NVM 0.096 0.259*** 0.307*** -0.028 [0.086] [0.063] [0.051] [0.055] Pension 0.003 0.119* -0.092 -0.364*** [0.069] [0.060] [0.055] [0.070] Ndihma sociale (braktisur) (braktisur) -0.426*** -0.633*** [0.072] [0.051] Karakteristikat e objektit tė banimit Muret me tulla/ēimento 0.104* 0.180** -0.082 0.024 [0.051] [0.057] [0.051] [0.062] Ngrohja qendrore 0.232 0.152** 0.263*** 0.121* [0.129] [0.058] [0.070] [0.049] Qasja nė ujė brenda nė shtėpi 0.042 0.153*** 0.176*** 0.163*** [0.052] [0.033] [0.031] [0.040] Blerja e 5 artikujve tė qėndrueshėm mė 0.046*** 0.030** 0.024* 0.017 tė shpeshtė (ndriēim, tekstil) nė vitin e [0.010] [0.011] [0.010] [0.012] fundit (nė log) Modelet rajonale dhe zonale (nuk pėrfshihet Prishtina) Modeli i zonės urbane -0.176*** -0.108** -0.103** 0.02 [0.047] [0.033] [0.031] [0.033] Gjakova -0.09 -0.181** -0.203** -0.176** [0.070] [0.055] [0.061] [0.066] Gjilani 0.046 0.071 0.164*** 0.230*** [0.078] [0.058] [0.049] [0.051] Mitrovica -0.202** -0.120* -0.261*** -0.226*** [0.066] [0.056] [0.049] [0.053] Peja -0.074 -0.014 -0.102* -0.043 [0.114] [0.075] [0.045] [0.064] Prizreni -0.042 -0.143* -0.121* -0.028 [0.077] [0.055] [0.051] [0.056] Ferizaj -0.264*** -0.127* -0.142* -0.203*** [0.071] [0.054] [0.070] [0.054] Konstante 3.831*** 3.614*** 4.029*** 4.072*** [0.088] [0.092] [0.106] [0.114] R-katror 0.186 0.251 0.321 0.377 N 2340 2337 2328 2306 * p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. * p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001. Kategoritė e burimit kryesor tė tė hyrave janė rritur nga 7 nė 10 pėr tė pėrfshirė transferet e ndihmės sociale duke filluar nga viti kalendarik 2005. 69 Tabela B.50: Krahasimi i nivelit tė regjistrimit nė shkolla nė rajon dhe nė Bashkimin Evropian, 2005 Shkalla e regjistrimit sipas grupmoshės Shkalla neto e regjistrimit nė arsim tė lartė Mosha, nė vite 5-14 15-19 20-29 20-24 2 Kosova 82.3 66.2 9.9 Kosova 17.7 Shqipėria 87 56 13 Shqipėria 18 EU15 100 82 25 Maqedonia 1 27 EU 8 tė zgjedhura 98 85 20 Bosnja dhe Hercegovina 24.2 Serbia dhe Mali i Zi 1 36.3 Burimi: Niveli i regjistrimit sipas grupmoshės: Kosovė ­ Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF; Vendet e tjera ­ Shqipėria PEIR 2006. Niveli i regjistrimit nė arsimin e lartė: Kosovė - Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF; Shqipėri ­ Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat LSMS 2005; Maqedonia ­ Vlerėsimi i varfėrisė, 2005; Bosnjė dhe Hercegovinė ­ Shqyrtimi i shpenzimeve publike, 2006; Serbia dhe Mali i Zi ­ Njohuri pėr bazėn e tė dhėnave rreth zhvillimit, Banka Botėrore. Shėnime: /1 Niveli i raportuar i regjistrimit bruto. /2 Nė Bosnjė dhe Hercegovinė ėshtė pėrdorur grupmosha 19-23. Tabela B.51: Kontributi nė varfėri sipas aktivitetit tė kryefamiljarit. Aktiviteti i kryefamiljarit 2003/04 2005/06 % % Punėdhėnės 2.9 0.7 I punėsuar me pagė 26.2 21.9 Bujk pėr ekzistencė 9.7 9.9 Punėtor me mėditje 7.2 8.4 I vetėpunėsuar tjetėr 3.7 4.2 I pensionuar ose i paaftė 27.4 28.2 I papunė 22.6 22 Amvise 0.1 2.8 Tė tjerė 0.3 1.8 Gjithsej 100 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Shėnim: Mungojnė tė dhėnat mbi aktivitetet e punėsimit qė janė hequr nga vlerėsimi. Tė matura sipas popullsisė. Tabela B.52: Kontributi nė varfėri sipas arsimimit, nė pėrqindje tė individėve. Cili ėshtė niveli mė i lartė i shkollimit tė pėrfunduar tė tij/saj? 2003/04 2005/06 % % I pa arsimuar, nuk di tė shkruaj/lexoj 6.7 5.6 I pa arsimuar por din tė shkruaj/tė lexoj 3.3 3.2 Vijon shkollėn fillore 23.6 24.7 Nuk e ka pėrfunduar shkollėn fillore dhe nuk vijon atė 3.1 5.9 Shkollėn fillore 37.1 34.1 Shkollėn e mesme 23.9 24.3 Shkollėn profesionale 1.3 1.2 Universitetin ose mė lartė 1 0.9 Gjithsej 100 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Notes: ė dhėnat qė mungojnė pėr arsimin janė hequr nga vlerėsimi. 70 Tabela B.53: Shpėrndarja demografike sipas pėrkatėsisė etnike tė kryefamiljarit dhe rajonit. Rajoni Shqiptarė Serbė Tė tjerė1 Gjithsej % % % % Gjakovė 95.1 0.2 4.6 100 Gjilani 86.6 12 1.4 100 Mitrovicė 88.4 11.5 0.1 100 Pejė 92.3 1 6.7 100 Prizren 81.4 1 17.7 100 Prishtinė 93.8 5.2 1 100 Ferizaj 90.2 7.9 1.9 100 Total 89.7 5.3 5 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Shėnim: Nė pėrqindjen e individėve. Ėshtė pėrdorur masa sipas popullsisė. /1 Turq, boshnjakė/malazez, ashkali, romė dhe tė tjerė. Tabela B.54: Shpėrndarja demografike sipas llojit tė vendbanimit dhe rajonit. Rajoni Urban Rural Gjithsej % % % Gjakovė 42.7 57.3 100 Gjilani 34.1 65.9 100 Mitrovicė 25.6 74.4 100 Pejė 33.1 66.9 100 Prizren 32.8 67.2 100 Prishtinė 38.8 61.2 100 Ferizaj 37.5 62.5 100 Total 35 65 100 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Shėnim: Nė pėrqindje tė individėve. Ėshtė pėrdorur masa e popullsisė 71 SHTOJCA C. ZBĖRTHIMI I VARFĖRISĖ Tabela C.155: Zbėrthimi i varfėrisė: 2002/03 krahasuar me 2003/04 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) -3.9 -5.6 2 -0.2 Niveli i varfėrisė (P1) -2.5 -2 -0.3 -0.2 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) -1.4 -1 -0.4 0 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.2: Zbėrthimi i varfėrisė: 2002/03 krahasuar me 2004/05 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) -3.9 -5.6 2 -0.2 Niveli i varfėrisė (P1) -2.5 -2 -0.3 -0.2 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) -1.4 -1 -0.4 0 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.3: Zbėrthimi i varfėrisė: 2002/03 krahasuar me 2005/06 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) 6.4 4.2 2 0.2 Niveli i varfėrisė (P1) 1.6 1.6 -0.1 0.1 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) 0.8 0.8 0 0 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.4: Zbėrthimi i varfėrisė: 2003/04 krahasuar me 2004/05 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) -8.7 -10.8 2 0.1 Niveli i varfėrisė (P1) -2.7 -4.2 1.6 -0.1 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) -1 -1.8 1 -0.2 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.556: Zbėrthimi i varfėrisė: 2003/04 krahasuar me 2005/06 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) 1.6 -0.8 2.5 -0.1 Niveli i varfėrisė (P1) 1.4 -0.4 1.7 0 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) 1.2 -0.2 1.3 0 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.6: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2002/03 krahasuar me 2003/04 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) 10.3 10 -0.8 1.1 Niveli i varfėrisė (P1) 4.1 3.9 0.2 0 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) 2.1 1.8 0.4 0 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. 72 Tabela C.7: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2002/03 krahasuar me 2003/04 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) -4.5 -9.7 1.9 3.4 Niveli i varfėrisė (P1) -1 -3.1 2.1 -0.1 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) -0.7 -1.4 1 -0.3 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.857: Zbėrthimi urban: 2002/03 krahasuar me 2004/05 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) -16.3 -18.9 4.9 -2.2 Niveli i varfėrisė (P1) -4.6 -6.2 2.1 -0.5 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) -1.9 -2.9 1.3 -0.3 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.9: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2002/03 krahasuar me 2005/06 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė -9.2 -13.8 3.3 1.4 pėr kokė banori (P0) Niveli i varfėrisė (P1) -2.2 -4.3 2.4 -0.4 Ashpėrsia e varfėrisė -0.8 -2 1.5 -0.3 (P2) Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.10: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2003/04 krahasuar me 2005/06 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) -11.8 -9.5 -2 -0.3 Niveli i varfėrisė (P1) -3.6 -3.8 -0.2 0.4 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) -1.2 -1.8 0.4 0.1 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.11: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2003/04 krahasuar me 2005/06 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) -4.7 -3.3 -0.1 -1.3 Niveli i varfėrisė (P1) -1.2 -1.5 0.2 0.1 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) -0.2 -0.7 0.5 0 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.12: Zbėrthimi i varfėrisė urbane: 2004/05 krahasuar me 2005/06 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) 7.1 6.2 1.6 -0.8 Niveli i varfėrisė (P1) 2.4 2.1 0.2 0.1 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) 1.1 1 0.1 0 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. 73 Tabela C.13: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2002/03 krahasuar me 2003/04 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) 9.8 12.2 -2.3 -0.1 Niveli i varfėrisė (P1) 0.9 4.3 -3.7 0.3 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) -0.2 2.3 -2.1 -0.4 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.14: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2002/03 krahasuar me 2004/05 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) 2.8 0.2 2.2 0.4 Niveli i varfėrisė (P1) -1.3 0.1 -1.5 0 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) -1.1 0.1 -1.1 0 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.15: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2002/03 krahasuar me 2005/06 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) 14.8 14.3 -0.1 0.6 Niveli i varfėrisė (P1) 3.7 4.8 -1.5 0.4 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) 1.6 2.5 -0.7 -0.2 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.16: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2003/04 krahasuar me 2004/05 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) -7 -11.5 4.4 0 Niveli i varfėrisė (P1) -2.3 -4.5 2.5 -0.3 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) -0.8 -1.8 1.4 -0.4 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.17: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2003/04 krahasuar me 2005/06 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) 5 1.4 3.7 -0.1 Niveli i varfėrisė (P1) 2.8 0.5 2.3 0 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) 1.9 0.2 1.6 0 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela C.18: Zbėrthimi i varfėrisė rurale: 2004/05 krahasuar me 2005/06 Ndryshimi Rritja Rishpėrndarja Ndėrveprimi Llogaritja e varfėrisė pėr kokė banori (P0) 12 12.7 -2.7 2 Niveli i varfėrisė (P1) 5 5.3 0 -0.2 Ashpėrsia e varfėrisė (P2) 2.7 2.4 0.4 -0.2 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. 74 Ilustrimi C.1: Lakoret e rritjes sė manifestimit tė varfėrisė A. 2002/03 deri mė 2003/04 B. 2002/03 deri mė 2004/05 20 20 10 10 0 0 -1 0 0 -2 0 0 -3 -1 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Percentiles Percentiles Median spline Growth rate in mean Median spline Growth rate in mean C. 2002/03 deri me 2005/06 D. 2003/04 deri me 2004/05 30 0 -5 20 0 -1 5 -1 10 0 -2 0 5 -2 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Percentiles Percentiles Median spline Growth rate in mean Median spline Growth rate in mean E. 2003/04 deri me 2005/06 F. 2004/05 deri me 2005/06 10 0 -1 0 5 -1 0 -1 0 0 -2 -2 0 5 -3 -2 0 20 40 60 80 100 0 20 40 60 80 100 Percentiles Percentiles Median spline Growth rate in mean Median spline Growth rate in mean Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. 75 SHTOJCA D. TRANSFERET SOCIALE DHE PARATĖ E DĖRGUARA NGA DIASPORA Ilustrimi D.1: Mbulimi jo i plotė dhe humbja e ndihmės sociale sipas rajoneve urbane dhe rurale 0 10 Undercoverage 96 96 97 96 95 93 95 94 80 60 Leakage 40 to the non-poor 20 25 24 24 21 0 Urban Rural Urban Rural Urban Rural Poor Extreme Poor Non-poor 2003/04 2005/06 Ilustrimi D.2: Top 20 Vendet marrėse tė parave tė dėrguara si pjesė tė BPV-sė, 2004 Top 20 Remittance-receiving Countries as Share of GDP, 2004 31.06% 27.09%25.81%24.78% 22.46% 20.43% 17.41%17.21%16.20%15.49% 13.60%13.46%13.23%12.40%12.38%12.13%11.92%11.71%11.70%11.30%10.00% agn To avold hotos iti ani ro s vo cil n ao na ani lap Ha ov nadr acia eg ura no m aug Jo m ub Ne tiabir Mo Le eg ba rzeH Ja entno rodavl Ki Sa ndoH sooK M El senipipilhP epR Le Sa raac balA .peR,ne dn dn nacni stkiijaT Ni m Ye Burimi: Perspektiva ekonomike globale 2006: Ndikimet ekonomike tė parave tė dėrguara nga emigrantėt dhe migrimit, Banka Botėrore. 76 Tabela D.1: Emigrimi dhe paratė e dėrguara nga emigrantėt: Pėrmbledhje e statistikave pėr 2005 E gjithė EF me njė EF qė marrin popullsia emigrant para nga emigrantėt Shkalla e varfėrisė 37.2 30.4 29.8 Konsum mesatar pėr tė rritur 58 63.3 63.2 Konsum mesatar i ushqimit pėr tė rritur 27.5 28.1 27.9 % e popullsisė 100 25.9 21.4 Shkalla e papunėsisė 28.1 32 34.2 Shpėrndarja urbane/ rurale Urban 36.2 28.7 27.6 Rural 63.8 71.3 72.4 Gjithsej 100 100 100 Shpėrndarja rajonale Gjakova 11.5 17.1 15.5 Gjilani 12 10.2 12.4 Mitrovica 15.1 20.6 20.4 Peja 11.2 13.2 11.3 Prizreni 15.7 18.1 20.1 Prishtina 23.3 13.2 12.2 Ferizaj 11.2 7.6 8.1 Gjithsej 100 100 100 Shpėrndarja sipas zonave etnike Zonat etnike Shqiptare 96 99 99.1 Zonat etnike Serbe 4 1 0.9 Gjithsej 100 100 100 Karakteristikat e arsimimit Shkalla e regjistrimit nė arsimin e mesėm 69.5 60.8 61.5 Shkalla e regjistrimit tė meshkujve nė ars. e mesėm 74 62.4 64.7 Shkalla e regjistrimit tė femrave nė ars. e mesėm 64.7 58.5 55.9 Shkalla e regjistrimit nė arsimin e lartė 14.7 14.6 15 Shkalla e regjistrimit tė meshkujve nė ars. e lartė 16 16.1 15.3 Shkalla e regjistrimit tė femrave nė ars. e lartė 13.3 13.1 14.7 Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e matura tė popullsisė pėr vitin 2005 nga ABEF. Shėnim: Nė euro sipas vitit 2002. Rajonet etnike ashtu si janė definuar nė hartimin e anketės. Shkalla e papunėsisė 1 2 nuk mund tė llogaritet pėr shkak tė mungesės sė tė dhėnave mbi pasivitetin, kėshtu shifrat janė vetėm pėrqindje e popullsisė qė raportojnė tė jenė tė papunė. Shkallėt e pėrafėrta neto tė regjistrimit vetėm pasi qė supozojmė se ata tė cilėt kanė raportuar se janė student dhe kanė moshė 15-17 vjet e vijojnė shkollimin e mesėm dhe ata tė moshės 19-23 vijojnė universitetin. 77 Tabela D.2: Ekonomitė familjare urbane dhe rurale me para nga diaspora dhe me emigrantė Urban Rural E gjithė EF me EF qė E gjithė EF me EF qė popullsia emigrantė marrin popullsia emigrantė marrin para nga para nga emigrantėt emigrantėt Shkalla e varfėrisė 32.4 38 40.6 39.9 27.3 25.7 Konsumi mesatar pėr ZR 64.1 62.7 61.3 54.6 63.6 64 Kons mes i ushqimit pėr ZR 33.6 33.8 33.4 23.9 25.8 25.8 % e popullsisė 100 20.5 16.3 100 29 24.2 Shpėrndarja sipas rajoneve Prej tė cilave: Gjakova 15.2 15.5 12.7 9.4 17.8 16.5 Gjilani 10.9 7.7 9.7 12.6 11.2 13.4 Mitrovica 14.7 30.4 31.5 15.4 16.6 16.2 Peja 12.5 16.4 13 10.4 12 10.7 Prizreni 11.6 7 9 18.1 22.6 24.3 Prishtina 23 13.1 12.5 23.5 13.3 12.1 Ferizaj 12.1 10 11.6 10.6 6.6 6.8 Gjithsej 100 100 100 100 100 100 Shpėrndarja sipas zonave etnike Zonat etnike shqiptare 96.3 97.6 97 95.9 99.5 99.9 Zonat etnike serbe 3.7 2.4 3 4.1 0.5 0.1 Gjithsej 100 100 100 100 100 100 Shkalla e papunėsisė 27 35.3 39.7 28.8 30.6 32 Shkalla regjistrimit nė shkolla Shkalla e regjistrimit sekondarė 88.5 81.5 72.3 63.6 59.5 61.2 arsimin Shkalla e regjistrimit nė arsimin e 87.7 84.9 77.8 69.7 63.9 66.8 mesėm Shkalla e regjistrimit tė 89.5 79.5 68.1 57.3 53.5 51.8 meshkujve nė ars. e mesėm Shkalla e regjistrimit tė femrave 20.7 21.2 22 11.7 13.2 13.5 nė ars. e mesėm Shkalla e regjistrimit nė arsimin e 22 19.3 19.7 13.7 15.4 14.4 lartė Shkalla e regjistrimit tė 19.7 22.8 24.3 9.7 10.8 12.6 meshkujve nė ars. e lartė 78 Tabela D.3: Rezultatet e krahasimit tė variablave pėr vlerėsimin 2-fazor tė efektit qė ka njė emigrant nė mirėqenien e ekonomisė familjare Pr (Emigrant) Regj i konsumit Pr (emigrant) Regj i Konsumit Probabiliteti i parashikuar i 0.729** 0.694** emigruesit nė EF [0.239] [0.237] EF-ja ka anėtar qė nuk kanė lindur -0.027 nė kėtė komunė (d) [0.029] Modeli i posedimit tė tokės (d) 0.102** 0.100** [0.033] [0.032] Mosha e kryefamiljarit tė EF 0.005*** -0.001 0.005*** -0.001 [0.001] [0.002] [0.001] [0.002] Kryefamiljare e EF (d) 0.258*** -0.13 0.260*** -0.122 [0.065] [0.067] [0.065] [0.067] Serb (d) -0.219*** -0.284** -0.220*** -0.291** [0.017] [0.103] [0.017] [0.103] Tjerė (d) -0.132*** -0.216* -0.134*** -0.221* [0.039] [0.085] [0.039] [0.085] Arsim i mesėm (d) -0.059 0.209*** -0.06 0.207*** [0.036] [0.039] [0.036] [0.039] Profesional (d) -0.062 0.326*** -0.061 0.323*** [0.047] [0.048] [0.047] [0.048] Arsim i lartė (d) -0.140*** 0.479*** -0.139*** 0.474*** [0.039] [0.066] [0.039] [0.066] Proporcioni i varshmėrisė -0.02 -0.077*** -0.02 -0.078*** [0.019] [0.020] [0.020] [0.020] Numri i studentėve nė EF -0.01 -0.028 -0.01 -0.028 [0.017] [0.019] [0.017] [0.019] Numri i tė papunėsuarve nė EF 0.019* -0.096*** 0.019* -0.095*** [0.009] [0.014] [0.009] [0.014] Burimi kryesor i tė hyrave: sektori -0.037 0.109*** -0.037 0.108*** publik (d) [0.031] [0.030] [0.030] [0.030] Burimi kryesor i tė hyrave: -0.140*** 0.09 -0.140*** 0.085 bujqėsia (d) [0.024] [0.056] [0.023] [0.056] Mure nga tullat/ēimentoja (d) 0.116** -0.076 0.117** -0.072 [0.042] [0.061] [0.042] [0.061] Ngrohja qendrore (d) 0.098 0.155** 0.099 0.157** [0.056] [0.051] [0.057] [0.052] Qasja nė ujin brenda nė shtėpi nga 0.104*** 0.193*** 0.105*** 0.196*** rubineti (d) [0.028] [0.046] [0.028] [0.046] Blerja e 5 artikujve te 0.019 0.002 0.02 0.003 qėndrueshėm mė tė zakonshėm (ndriēimi, tekstili) nė vitin e fundit (ln) [0.011] [0.011] [0.011] [0.011] Modeli i rajonit urban (d) -0.065* 0.046 -0.063 0.042 [0.033] [0.040] [0.033] [0.040] Gjilani (d) -0.092 0.427*** -0.082 0.424*** 79 [0.050] [0.062] [0.053] [0.061] Mitrovica (d) -0.045 -0.166** -0.033 -0.167** [0.048] [0.057] [0.051] [0.056] Peja (d) -0.012 0.145* -0.002 0.144* [0.053] [0.060] [0.055] [0.060] Prizreni (d) -0.06 0.140* -0.054 0.138* [0.051] [0.055] [0.052] [0.055] Prishtina (d) -0.209*** 0.323*** -0.206*** 0.315*** [0.036] [0.090] [0.036] [0.091] Ferizaj (d) -0.176*** 0.076 -0.172*** 0.069 [0.029] [0.070] [0.029] [0.069] Konstanta 3.515*** 3.516*** [0.105] [0.105] R-katror 0.318 0.318 N 2312 2312 2312 2312 (d) pėr ndryshim diskret tė variablave tė modelit nga 0 nė 1 * p<0.05, ** p<0.01, *** p<0.001 Burimi: Llogaritje tė personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela D.4: Rezultatet e bashkėrendimit tė bazės sė prirjes pėr konsum Variabla Mostra Trajtuar Kontrollet Diferenca S.E. T-stat Log e Konsumit Total I pakrahasueshėm 4.09 3.91 0.19 0.03 6.74 Efekti mesatar i trajtimit pėr tė trajtuarit (ATT) 4.09 3.91 0.19 0.04 4.79 Efekti mesatar i trajtimit pėr tė patrajtuarit (ATU) 3.91 4.11 0.21 Efekti mesatar i trajtimit (ATE) 0.20 Urban I pakrahasueshėm 4.09 3.96 0.13 0.04 3.09 Efekti mesatar i trajtimit pėr tė trajtuarit (ATT) 4.09 3.90 0.19 0.06 3.44 Efekti mesatar i trajtimit pėr tė patrajtuarit (ATU) 3.96 4.14 0.18 Efekti mesatar i trajtimit (ATE) 0.18 Rural I pakrahasueshėm 4.09 3.82 0.27 0.04 7.44 Efekti mesatar i trajtimit pėr tė trajtuarit (ATT) 4.09 3.83 0.26 0.05 4.91 Efekti mesatar i trajtimit pėr tė patrajtuarit (ATU) 3.82 4.05 0.22 Efekti mesatar i trajtimit (ATE) 0.23 Burimi: Llogaritje tė personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Metoda e bazės sė prirjes e pėrdorur ėshtė numri i vetėm mė i afėrt. 80 Ilustrimi D.3: Bashkėrendimi i bazės sė prirjes pėr emigrim dhe nė (konsum) t enlavui .3 0.3 eqtlu 0.3 ad .2 erp 0.2 0.2 0.2 noi pt umsnoCl 0.1 .1 eaR Ln 0 Total Urban Rural Average Treatment Effect for the Treated Unmatched Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat ABEF. Tabela D.5: Shkalla e varfėrisė sė EF-ve me dhe pa emigrantė, bashkėrendimi i bazės sė prirjes Variabla Mostra Trajtuar Kontrollet Diferenca S.E. T-stat Rural Tė varfėr Pakrahasueshėm 25.5% 44.6% -19.1% 0.03 -5.70 ATT 25.5% 45.5% -20.0% 0.05 -3.93 ATU 44.6% 32.9% -11.7% ATE -14.1% Tė varfėr Pakrahasueshėm 28.3% 34.2% -5.9% 0.03 -1.80 ATT 28.3% 36.3% -8.0% 0.05 -1.66 ATU 34.2% 24.2% -10.0% ATE -9.6% Burimi: Llogaritjet e personelit tė Bankės Botėrore nga tė dhėnat e ABEF. Diferenca nė shkallėt e varfėrisė me tabelat tjera ėshtė shkak i rezultateve tė pamatura. Vlerėsimet janė nė nivel tė ekonomive familjare 81 Ilustrimi D.4: Bazat e prirjes dhe shpeshtėsia e saj pėr grupet e trajtuara (ekonomitė familjare me migrues) dhe tė patrajtuara A. Gjithsej B. Urban C. Rural 0 .2 .4 .6 .8 Propensity Score 0 .2 .4 .6 .8 0 .2 .4 .6 .8 1 Propensity Score Propensity Score Untreated Treated Untreated Treated Untreated Treated Tabela D.6: Krahasimi 2-fazor IV i variablave pėr efektin qė ka njė emigrantė nė konsum, sipas zonave urbane dhe rurale Gjithsej Urban Rural Variabla e tė Emigrantė Regj i Emigrantė Regj i Emigrantė Regj i varurve nė EF konsumit nė EF konsumit nė EF konsumit Probabiliteti i 0.675* 0.244 0.597 parashikuar i njė migruesi nė EF [0.261] [0.504] [0.308] EF ka anėtar tė -0.086 -0.021 -0.156* lindur jashtė Kosovės (d) [0.052] [0.055] [0.072] Instrumentet EF ka anėtar qė 0.003* 0.002 0.007 nuk ka lindur nė Kosovė * Vitet qė ky anėtar ėshtė nė Kosovė [0.002] [0.001] [0.004] Modeli i 0.087** 0.031 0.098 posedimit tė tokės (d) [0.033] [0.034] [0.055] Kontrollet tjera, njėjtė si nė Tabela D.3, nuk janė pėrfshirė 82 REFERENCAT AMP Kosovė. 2006. Konteksti i zhvillimit rural nė Kosovė. Plani i zhvillimit bujqėsor dhe rural pėr Kosovėn. (marrė nga http://www.ampkosovo.com/ardp1.html mė12/09/2006). Andersson, Claes. 2002a. Anketa e buxhetit tė ekonomive familjare ­ Dizajni i mostrave. Raport nga njė mision nė Entin Statistikor tė Kosovės. 11-15 Mars, 2002. Statistikat Suedeze. Andersson, Claes. 2002b. Anketa e buxhetit tė ekonomive familjare: Raport nga misioni i dytė nė entin Statistikor tė Kosovės, 20-24 Maj, 2002. Statistikat Suedeze. Andersson, Claes. 2002c. Anketa e buxhetit tė ekonomive familjare: Raport nga misioni i dytė nė Entin Statistikor tė Kosovės. 7-11 Tetor, 2002. Statistikat Suedeze. Bhaumik, S., Ira Gang dhe Myeong ­ Su Yun. 2006. "Njė shėnim mbi varfėrinė nė Kosovė." Revista pėr zhvillim ndėrkombėtar. 18:1177-1187 Bhaumik, S., Ira Gank dhe Myeong ­ Su Yun, 2005. "Konflikti etnik dhe pabarazia ekonomike: serbėt dhe shqiptarėt nė Kosovė." Instituti William Davidson, Universiteti Miēigan, Dokument pune Numėr 808. Deaton, A. dhe Zaidi, S. 2002. Direktivat pėr interpretimin e sasisė sė pėrgjithshme tė konsumit pėr analizat e mirėqenies. Dokument pune LSMS 135. Deaton, A. dhe Dreze, J. 2002. Varfėria dhe pabarazia nė Indi: Njė ri-ekzaminim. Javorja ekonomike dhe politike 7 Shtator, 2002 Deaton, A. 2003. Vlerėsimet e pėrshtatura tė varfėrisė indiane pėr 1999-2000. Javorja ekonomike dhe politike 25 Janar, 2003 Demery, L. dhe Groootaert, C. 1993. Korrigjimi pėr anėsinė e mostrave nė matjen e mirėqenies dhe varfėrisė nė anketėn pėr standardin e jetės tė Bregun e Fildishtė. Shqyrtimi ekonomik i Bankės Botėrore. Vėll 77 Nr 2: 263-292. Elbers, C., Lanjouw, J., Lanjouw, P.,. 2003. Vlerėsimi i varfėrisė dhe pabarazisė nė Mikronivel. Econometrica, Vėll. 71, Nr 1 (Janar, 2003), 255-364. El-laithy, Heba, Michael Lokshin dhe Arup Banerji. 2003. "Varfėria dhe zhvillimi ekonomik nė Egjipt, 1995-2000." Dokument pune mbi hulumtimin e politikave Nr. 3068. Banka Botėrore , Uashington D.C. 83 Iniciativa pėr Stabilitet Evropian (ISE). 2006 (Shtator). Prerja e lidhjes vitale: Migrimi, familjet dhe ardhmėria e Kosovės. Berlin- Stamboll. Gibson, John. 2005. Mjetet statistikore dhe metodat e vlerėsimit pėr masat e varfėrisė bazuar nė anketat e buxhetit tė ekonomisė familjare ndėr-sektoriale. Manual mbi statistikat e varfėrisė: konceptet, metodat dhe pėrdorimi i politikave, 128-205 (marrė nga http://unstats.un.org/unsd/methods/poverty/pdf/Kapitulli-5.pdf me 12/9/2006) Grimm, M. dhe Gunther, I. 2004. Si tė arrihet njė zhvillim pėr tė varfrit nė njė ekonomi tė varfėr: Rasti i Burkina Fasos nė operacionalizimin e zhvillimit pėr tė varfrit" (marrė nga www.worldbank.org me 12/9/2006). Howes, S. dhe Lanjouw, J. 1997. Krahasimet e varfėrisė dhe dizajni i anketave tė ekonomive familjare. Dokument pune LSMS Nr 129. FMN, 2007. Memoaret e personelit tė Misionit tė FMN-sė nė Kosovė, 19-27 Shkurt, 2007. Marrė nga http://www.unmikonline.org/press/reports/am_feb_2007.pdf me 30- 6/07. Lanjouw, P., dhe Kijima, Y. 2003. Varfėria nė Indi gjatė viteve 1990: njė perspektivė rajonale. Dokument pune i hulumtimit tė politikave i Bankės Botėrore 3141. Lanjouw, J, dhe Lanjouw, P. 2001. "Si tė krahasohen nivelet e ndryshme tė varfėrisė: Matja e varfėrisė bazuar nė pėrkufizime tė ndryshme tė konsumit" Shqyrtimi i tė hyrave dhe pasurisė Seria 47, Numėr 1, Mars 2001. Lohr, S. 1999. Mostrat-dizajni dhe analizat. Botimi I, Universiteti Shtetėror i Arizonės, 0534353614 . Ravallion, M. 1994. "Njė mėnyrė mė e mirė e caktimit tė kufijve tė varfėrisė, " nr. 15, Mars 1994. Enti Statistikor i Kosovės (ESK). 2005a. Anketa Bujqėsore dhe e Ekonomive familjare 2005. Seritė-Statistikat Bujqėsore dhe tė Mjedisit, Prishtinė, Kosovė. Enti Statistikor i Kosovės (ESK) 2005b. Statistikat e tregut tė punės 2004. Marrė nga http://www.ks-gov.net/esk/esk/pdf/english/social/labour_mark_stat_04.pdf Enti Statistikor i Kosovės (ESK) 2006. Statistikat e tregut tė punės 2005. Marrė nga http://www.ks-gov.net/esk/esk/pdf/english/social/labour_mark_stat_05.pdf Stifell, D. dhe Christiaensen, L. 2006. Pėrcjellja e varfėrisė nėpėr kohė nė mungesė tė tė dhėnave tė krahasueshme tė konsumit. WPS3810. 84 Tarozzi, A. 2005. Llogaritja e statistikave tė krahasueshme nga anketat e pakrahasueshme, me njė aplikim nė varfėrinė nė Indi. (marrė nga http://www.econ.duke.edu/~taroz/TarozziComparability.pdf me12/ 9/2006) Banka Botėrore. 2001. Kosovė: Vlerėsimi i varfėrisė (Nė dy vėllime). Uashington D.C. Raporti Nr. 23390-KOS Banka Botėrore . 2005a. Kosovė: Vlerėsimi i varfėrisė. Uashington D.C. raporti Nr. 32378-XK Banka Botėrore . 2005b. Varfėria nė Evropėn Lindore dhe Azinė Qendrore. Uashington D. C. Banka Botėrore . 2006a. Kosovė: Shpenzimet publike dhe shqyrtimi institucional. Vėllimi 1. Uashington D.C. Banka Botėrore . 2006b. Kosovė: Shpenzimet publike dhe shqyrtimi institucional. Vėllimi II. Uashington D.C. Banka Botėrore. 2006c. Migrimi dhe paratė e dėrguara nga emigrantėt: Evropa Lindore dhe ish Bashkimi Sovjetik. Botuar nga Ali Mansoor dhe Bryce Quillin. Uashington D.C. Banka Botėrore 2006b. Prospektet ekonomike globale 2006: Ndikimet ekonomike tė parave tė diasporės dhe emigracionit. Uashington, DC. 85