SFG1378 V4 2016 Türkiye Jeotermal Geliştirme Projesi için Yeniden Yerleşim Politika Çerçevesi BİLEŞEN 2 – TSKB FİNAL 1 İçindekiler 1. Proje Açıklaması ve Arka Plan .....................................................................................3 2. İlkeler ve Amaçlar .......................................................................................................4 3. Yeniden Yerleşim Planlarının Hazırlanması ve Onaylanması Süreci ............................5 4. Öngörülen Etkiler ve Etkilenen Kişiler .........................................................................7 5. Etkilenen Kişiler için Son Tespit Tarihi ve Uygunluk Kriterleri ...................................7 6. Arazi Edinimine ve Yeniden Yerleşime İlişkin Türkiye’deki Yasal Çerçeve ve Boşluk Analizi ................................................................................................................................9 7. Varlıkların Değerlemesine İlişkin Yöntem ................................................................. 19 8. Uygulama Süreci .......................................................................................................20 9. Finansman ................................................................................................................. 23 10. Hak Sahipliği Matrisi ............................................................................................. 24 11. İstişare, İletişim ve Şikayet Yönetimi .....................................................................28 12. İzleme ve Değerlendirme ........................................................................................ 30 EK 1- Kısaltılmış Yeniden Yerleşim Eylem Planı Raporlama Formatı .............................. 31 2.1. Proje Etkileri ..........................................................................................................31 2.2. Projeden Etkilenen Kişiler ...................................................................................... 31 2.3. Uygunluk Kriterleri ................................................................................................ 31 3.1. Arazi Edinimine İlişkin Ulusal Mevzuat ve Prosedürler ..........................................31 3.2. Dünya Bankası Politikaları ve OP 4.12 Kapsamında Gerekli Önlemler ................... 31 3.3. Boşluk Analizi........................................................................................................31 Ek 2 – Sonradan Sosyal Denetleme Formatı......................................................................34 Ek 3 – Tam Yeniden Yerleşim Eylem Planı Raporlama Formatı .......................................35 4.1. Arazi Edinimine İlişkin Ulusal Kanunlar ve Prosedürler .........................................36 4.2. Dünya Bankası Politikaları ve OP 4.12 Kapsamında Gerekli Önlemler ................... 36 4.3. Boşluk Analizi........................................................................................................36 Ek 4 – Örnek Şikayet Formu ............................................................................................. 38 2 1. PROJE AÇIKLAMASI VE ARKA PLAN Jeotermal Geliştirme Projesi kapsamındaki Kredi Olanağı, jeotermal kaynak geliştirilmesine ve doğrudan jeotermal ısıdan yararlanarak elektrik üretim tesisleri ve başka tesislerin yapımına ilişkin özel sektör yatırımlarını finanse edecektir. Proje Kalkınma Amacı, Türkiye’de jeotermal enerjinin geliştirilmesine yönelik özel sektör yatırımlarını artırmaktır. Bu ama ca, özel sektör tarafından arama aşamalarında üstlenilen risklerin azaltılması ve kaynak geliştirme aşamaları için uzun vadeli finansmana erişim sağlanması ile ulaşılacaktır. Önerilen projede iki bileşen öngörülmektedir: (a) Bileşen 1, arama ve doğrulama sondajı aşamalarını desteklemek amacıyla, bir Kaynak Doğrulama için Risk Paylaşım Mekanizması oluşturacaktır. Uluslararası deneyimler bu aşamalarda riskin paylaşılmasına yardımcı olmak amacıyla kamu desteğinden yararlanarak kaynak riskini azaltan mekanizmaların, yatırımları önemli ölçüde arttırmanın en maliyet etkin yolu olduğunu göstermiştir. (b) Bileşen 2, kaynak geliştirme aşamasına ve elektrik santrali geliştirme aşamasına finansman sağlanmak amacıyla bir Kaynak Geliştirme Kredi Olanağı oluşturacaktır. Bu Yeniden Yerleşim Politika Çerçevesi (YYPÇ) projenin ikinci bileşeni ile ilişkilidir ve bu bileşenin Proje Uygulama Birimi (PUB) olacak Finansal Aracı olarak Türkiye Sınai Kalkınma Bankası (TSKB) tarafından uygulanacaktır. Birinci Bileşen farklı bir PUB tarafından uygulanacaktır ve bu PUB tarafından ayrı bir YYPÇ hazırlanmıştır. TSKB yatırımların sağlıklı bir şekilde yapılmasını ve borçluların özellikle Gönülsüz Yeniden Yerleşim başlıklı 4.12 no’lu Operasyonel Politika olmak üzere Dünya Bankası koruma önlemlerinin de yer aldığı yasal ve finansal gerekliliklere uymalarını sağlamak için gerekli özeni göstermekle yükümlüdür. OP 4.12 Banka tarafından finanse edilen yatırımlar sebebiyle yeniden yerleşimden, özel arazilerin kamu kullanımı amacıyla edinilmesinden ve özel varlıkların kaybından etkilenen üçüncü taraflar üzerindeki etkileri azaltmayı amaçlamaktadır . OP uyarınca, proje değerlendirme aşamasında spesifik yatırımlar henüz belli olmadığı için, borçlu tarafından bu YYPÇ hazırlanmıştır . Yatırımlar önceden belli olsaydı, proje değerlendirmesinden önce her bir yatırım için bir Yeniden Yerleşim Eylem Planı ( YYEP) hazırlanması gerekecekti. YYPÇ onaylandıktan sonra, sponsor tarafından gerçekleştirilen arazi edinimi ve/veya yeniden yerleşim faaliyetleri için, etkilerin büyüklüğüne göre bir YYEP veya Kısaltılmış Yeniden Yerleşim Eylem Planı (K-YYEP) hazırlanması gerekmektedir. Bunda ilgili alt kredi anlaşmasının ne zaman imzalandığı önemli değildir. Bu YYPÇ projenin öngörülen etkilerini, arazi edinimine ve yeniden yerleşime ilişkin yasal çerçeveyi, projeden etkilenen kişilerin türlerini, hak sahipliği ve tazminat hükümlerini, ve Operasyonel Politika ile u yumu sağlamak için borçlu (ve alt proje borçluları) tarafından atılacak adımları açıklamaktadır. Ayrıca, bu çerçeve, proje öngörülerek makul bir süre önceden edinilmiş olması halinde, alt borçlu Dünya Bankası finansmanı için T SKB’ye başvurmadan önce gerçekleşmiş olan arazi edinimleri için de geriye dönük olarak uygulanır. Bu gibi durumlarda, çerçeve ilke ve gerekliliklerine uyum durumunun değerlendirilebilmesi ve sosyal risklerin önlenmesi için sonradan sosyal denetim (bakınız Ek-2) yapılması gerekecektir ve finansman uygunluğu öncesinde Banka ile TSKB arasında etki azaltma önlemleri kararlaştırılacaktır. YYPÇ proje kredi anlaşmasının bir parçası haline gelir ve proje uygulaması sırasında karşılanacak olan raporlama gereklilikleri ile kararlaştırılan prosedürleri açıklayan proje İşletim El Kitabı Bölüm V’ye bilgi girdisi sağlar. Bu dokümanda, “sponsor” ifadesi bir alt proje için T SKB’ye Dünya Bankası Kredisi yoluyla kullandırılan finansmandan yararlanan yatırımcı anlamına gelir. 3 2. İLKELER VE AMAÇLAR Dünya Bankası'nın Gönülsüz Yeniden Yerleşim ile ilgili OP 4.12 operasyonel politikası, kalkınma projeleri kapsamında gönülsüz yeniden yerleşimden kaynaklanan risklerin ortadan kaldırılmasına ve azaltılmasına yönelik koruma önlemlerini içermektedir ve her türlü gönülsüz arazi edinimini kapsamaktadır. Banka'nın gönülsüz yeniden yerleşim ile ilgili politikasının genel amaçları şunlardır: (a) Gönülsüz yeniden yerleşimden mümkün olduğunca kaçınılmalıdır veya uygulanabilir tüm alternatif proje tasarımları araştırılarak bu durum en aza indirilmelidir. (b) Gönülsüz yeniden yerleşimi önlemenin mümkün olmadığı durumlarda, yeniden yerleşim faaliyetleri sürdürülebilir kalkınma programları olarak görülmeli ve yürütülmelidir ve proje sebebiyle yerlerinden olan kişilerin projenin faydalarını paylaşabilmesi için yeterli yatırım kaynakları sağlanmalıdır. Yerlerinden olan kişilere etkin bir şekilde danışılmalı ve yeniden yerleşim programlarının planlanma ve uygulanma aşamalarına dahil olma fırsatı tanınmalıdır . (c) Yerlerinden olan kişilere, geçim koşullarını veya yaşam standartlarını iyileştirme veya en azından yerlerinden edilmeden önceki veya proje uygulamasının başlangıcından önceki seviyelere –hangisi daha yüksek ise- getirme çabalarında yardım sağlanmalıdır. TSKB göstereceği gerekli özenin bir parçası olarak alt projeler ile ilişkili arazi edinimlerinin ve yeniden yerleşimlerin Dünya Bankası'nın Gönülsüz Yeniden Yerleşim ile ilgili operasyonel politikası (OP 4.12) ile uyumlu olmasını sağlamaktan sorumlu olacaktır. Politikanın amacı kalkınma yatırımlarının üçüncü taraflar üzerindeki olumsuz etkilerini önlemek veya azaltmaktır. Uyum gerekliliği, kanunla belirlenen yetkili kurumca yenilenebilir enerji tesisleri ile ilişkili olarak, yatırımcının/sponsorun alt projeye yönelik kamulaştırma işlemlerini yapmasını ve/veya yatırımcının Kamulaştırma Kararı talep etmesini sağlayacak Kamu Yararı Kararının alındığı veya alınacağı bir proje için bir Finansal Aracı tarafından proje kaynaklarından finanse edilecek her proje için geçerlidir. Bu kararlar yatırımcının alt proje için gerekli arazi edinimlerine yönelik kamulaştırma işlemlerini gerçekleştirmesini sağlar. Sponsorlar çoğu durumda başlangıçta özel piyasada arazinin satışı için özel mülk sahipleri ile anlaşmaya çalışır; anlaşmaya varamamaları halinde ise kamulaştırma işlemlerinin başlatılması için başvuruda bulunurlar. Bu sebepten dolayı, Dünya Bankası kılavuzlarına göre başlangıçtaki bu satış gönüllü olarak kabul edilmez ve OP 4.12 bu işlemler için de geçelidir. DB politikasının gereklilikleri üçüncü tarafların etkilendiği (kiracılar, gecekonducular ve diğer arazi kullanıcıları), devlet arazisinin sponsora devredildiği veya üçüncü tarafların müzakereli özel arazi ediniminden etkilendiği durumlarda da geçerlidir. Yeniden yerleşim / arazi edinimi faaliyetleri uygulanmaya başlamadan önce, sponsor OP 4.12 gereklilikleri uyarınca aşağıdaki sosyal değerlendirme yaklaşımlarını ve metodolojisini uygular: - Yeniden yerleşimin ve özel arazi ediniminin en aza indirilmesi, - Yeniden yerleşimin / arazi ediniminin etkilenen insanlar (veya geçim kaynakları) üzerindeki potansiyel ekonomik ve sosyal etkilerinin değerlendirilmesi, - Etkilenen insan kategorilerinin ve bunların ilgili hak sahipliklerinin belirlenmesi, - Projeden etkilenen insanların, arazi ediniminin (ve varsa yeniden yerleşimin) hazırlık ve planlama çalışmalarına katılım / istişare sürecinin teşvik edilmesi, projeden etkilenen 4 insanlar arasında bilgilendirme yapılması. Gerektiğinde çevresel ve sosyal toplantılar da birlikte yapılabilir. - Kaybedilen varlıkların tam yenileme maliyeti üzerinden tazmin edilmesi, - Kaybedilen varlıklar için kayıt dışı/ yasal olmayan arazi kullanıcılarına tazminat ve ihtiyaç duyulması halinde taşınma yardımı sağlanması, - İnşaat çalışmalarına başlamadan önce, kamulaştırılan arazi için tazminatın ödenmesi ve araziye yasal erişim hakkının elde edilmesi, - Herhangi bir taşınmazı bulunmayan kişiler de dahil olmak üzere kırılgan gruplara yönelik bilgilendirme yapılması ve özel yardım programlarının hazırlanması, - DB politikasının rehber ilkeleri doğrultusunda şikayetlerin çözülmesine ve izlenmesine yönelik planların sunulması ve hazırlanması. 3. YENİDEN YERLEŞİM PLANLARININ HAZIRLANMASI VE ONAYLANMASI SÜRECİ Dünya Bankası tarafından finanse edilen Jeotermal Geliştirme Projesi kapsamında, bir sponsor Dünya Bankası Kredisi yoluyla kullanılabilecek fonlar için T SKB’ye başvurduğunda, TSKB alt projeleri finansman için uygunlukları bakımından tarayacak ve OP 4.12 kapsamına girebilecek bir arazi edinimi konusu içerip içermediklerini tespit edecektir. Tarama sonrasında, TSKB sponsorun bu YYPÇ ve OP 4.12’ye uygun olarak bir YYEP (geçmişte proje öngörülerek yapılan arazi edinimlerinin bir sosyal denetimini de içerebilir) hazırlamasını sağlamaktan sorumlu olacaktır. T SKB’nin, YYEP hazırlanması için sponsor bünyesinde kapasite oluşturması ve destek sağlaması gerekebilir. Taslak YYEP, yerel olarak askıya çıkarılır ve yerel olarak etkilenen kişilerin ve arazi sahiplerinin katılımı ile taslak YYEP üzerinde istişare yapılır. YYEP buna göre revize edilerek nihai hale getirilir. Özel Arazilerin Edinimi için Gerekli Bilgiler Bir alt proje ile ilgili olarak, proje sponsoru, arazi edinimi ihtiyaçları (proje için gelecekte ihtiyaç duyulacak araziler dahil olmak üzere), yakın zamanda tamamlanan arazi edinimleri (Kamu Yararı Kararı veya Kamulaştırma Kararı için sunulanlar) ve Jeotermal Geliştirme Projesi kapsamında finanse edilecek kredi başvurusunun mevcut durumu ile ilgili belgeleri sunar. TSKB belgeleri inceleyecek ve OP 4.12’ye uyumu tehlikeye atabilecek bir durum tespit etmesi halinde uygulanacak telafi edici önlemleri belirleyecektir. Böyle bir durumda, TSKB başvuru sahibinden ilave bilgiler isteyecek ve Banka’dan atılacak uygun adımların tespiti için başvuruyu değerlendirmesini isteyecektir. TSKB, arazi edinimini haklı gösteren Kamu Yararı Belgesi ile arazi sahipliği ve beklenen arazi edinimi maliyetleri hakkında ayrıntılı bilgileri sunacaktır. Yukarıda belirtilen bu standart belgelere ek olarak, TSKB proje sponsorundan ekte verilen Yeniden Yerleşim Eylem Planı raporlama formatlarını (yani, Ek-1’deki Kısaltılmış Yeniden Yerleşim Eylem Planı veya Ek- 3’teki Tam Yeniden Yerleşim Eylem Planı) kullanmasını isteyecektir. Söz konusu planda aşağıdaki hususlar ele alınacaktır: - Arazi ediniminin / yeniden yerleşimin geçici ve kalıcı etkilerinin ve etkilenen insan / hanehalkı kategorilerinin değerlendir mesi —etkilenen arazi / arsa sayısı; bir arsanın / arazinin yüzde kaçının etkilendiği, edinim öncesindeki ve sonrasındaki arazi kullanımı, daha önceki arazi kullanımı ve sahip sayısı. - Etkilenen hanehalklarının sosyoekonomik durumlarının belgelenmesi -örneğin ne kadar arazileri etkileniyor, temel geçim kaynakları ne, etkilenen arazinin ana geçim kaynaklarını oluşturup oluşturmadığı gibi. Bu belgelerin amacı yerlerinden olan 5 kişilerin geçim kaynakları üzerindeki olumsuz etkileri belirlemek ve gelir kayıplarının telafisi için geçim kaynaklarının yeniden tesisine yönelik önlemler sunmaktır. - Geçici ve kalıcı arazi kaybı, ürün kaybı, üretken ağaç kaybı, konut ve işletme binası kaybı için uygulanan tazminat standartları (tam yenileme maliyeti eşdeğerinin belgelenmesi). - Varsa, mahkeme kararlarının sonuçları. - İlgisine göre, kamulaştırılan arazilerin yerine sağlanacak arazilere ilişkin hükümler . - Kırılgan gruplara, şikayetlerin giderilmesine ve izlenmesine ilişkin belgelerin sunulması. Kamu Arazilerini Edinilmesi için Gerekli Bilgiler Özel mülkiyetli arazilerin edinilmesine ek olarak, alt proje sponsorları, kamu arazilerinin projeler için devredilmesine ilişkin mevzuat kapsamında, kamu arazilerinin ve/veya bunlar üzerindeki taşınmazların mülkiyetleri/hakları ile birlikte devletten alt proje sponsoruna devrinden de yararlanabilirler. Bir proje sponsoruna devredilen kamu arazisinin üçüncü bir tarafa kiralandığı veya devir öncesinde üçüncü bir tarafça kayıt dışı olarak kullanıldığı her durum için OP 4.12 uygulanır. Bir alt projede, sponsora devredilen bir kamu arazisi kullanılacak ise, sponsor Dünya Bankası’na sunulmak üzere bir Sosyal Etki Tarama Formu hazırlayarak T SKB’ye teslim edecektir. Bu form işlemlerin özetini belgelemek ve arazi edinimi konusunda daha fazla bilgi gerektiren projelerin tespit edilmesi için kullanılacaktır. Bu belgeler aşağıdakileri içermelidir: - Daha önce kullanımda olan / olmayan arazi miktarı - Etkilenen hanehalklarının (kiracılar, yasal olmayan kullanıcılar) sayısı, adları ve sosyoekonomik durumları; örneğin ne kadar arazilerinin etkilendiği, ana geçim kaynaklarının ne olduğu, etkilenen arazinin ana geçim kaynaklarını oluşturup oluşturmadığı gibi. Arazi edinimi gerektiren her bir alt proje için, yukarıda açıklanan YYEP hazırlık sürecinin tamamlanmasını sağladıktan sonra, TSKB söz konusu YYEP’yi arazi edinimi uygulanmadan önce onaylanmak üzere Banka’ya sunacaktır. YYEP’ler OP 4.12 hedeflerine uygun şekilde yeniden yerleşimin planlanmasına ve uygulanmasına ilişkin ayrıntılı hükümler içerecektir. YYEP’nin kapsamı ve ayrıntı düzeyi arazi ediniminin ve tazminat sorunlarının büyüklüğüne ve karmaşıklığına göre değişiklik gösterir. Plan; edinilecek veya irtifak hakkı anlaşmasına konu edilecek olan parsellerin sayısını ve sahiplerini, etkilenen her bir parsel miktarını, edinilecek veya uzun süreli irtifak hakkına tabi tutulacak arazilerin ve diğer varlıkların tahmini maliyetini, uygulama sorumluluğunu ve arazi edinimi takvimini belirtecektir. Dünya Bankası, OP/BP 4.12 ile uyumu sağlamak için arazi edinimi sürecine ilişkin belgeleri gözden geçirecek ve onaylayacaktır. YYEP Banka tarafından onaylandıktan sonra, nihai YYEP yerel olarak proje sahasında ve Banka’nın Infoshop web sitesinde yayınlanacaktır. TSKB, proje uygulamasının YYEP ile tam uyumlu olmasını sağlamaktan ve YYEP’de belirlenen faaliyetlerin yeterli bir şekilde izlenmesini ve raporlanmasını sağlamaktan sorumludur. YYEP uygulaması kapsamında, TSKB her altı ayda bir arazi edinim faaliyetlerinin bir özet raporunu Dünya Bankası’na sunacaktır. Genel proje ilerleme raporuna dahil edilecek olan bu özet rapor etkilenen parsellerin sayısını ve sahiplerini, mevcut durumlarını, müzakerelerin ve itiraz başvurularının ilerleme durumunu, teklif edilen fiyatı ve sonuçta ödenen fiyatı belirletecektir. (arsanın başlangıçta tam olarak kaç metrekare olduğu, edinilen spesifik 6 alanın büyüklüğünün ne kadar olduğu, metrekare başına tutarın ne kadar olduğu belirtilecekt ir). Proje sonunda, proje tamamlama raporu kapsamında, T SKB Banka’ya YYEP tamamlama raporu sunacaktır. Gerekli olması halinde, Dünya Bankası sürecin ve sonuçlarının OP/BP 4.12 ile uyumlu olup olmadığını teyit etmek amacıyla ilgili/etkilenen taraflar ile irtibat kurabilir. Dünya Bankası OP 4.12’ye uyum durumunu tespit etmek amacıyla YYEP uygulamasını düzenli olarak denetleyecektir. 4. ÖNGÖRÜLEN ETKİLER VE ETKİLENEN KİŞİLER Bir jeotermal elektrik santralinin ayak izi; santralin kendisi, kuyular, birbirleri ile bağlantılı boru hattı şebekesi, trafo merkezi, şebekeye bağlantıyı sağlayacak elektrik iletim hatları, erişim yolları ve idari ofisler için arazi edinimini gerektirecektir. Arazi edinimi kademeli olarak gerçekleşir; arama sondaj faaliyetleri için sadece birkaç kuyu alanı ile başlar (her biri yaklaşık 0,5 hektar) ve işletme halindeki bir santral için yukarıda açıklanan tam ayak izi ile biter. Proje şirketleri kuyu alanlarını kamulaştırırken, arazi sahibinin kalan arazilerinde “çukurlar” kalabilir ve kalan araziler çiftçilik veya başka bir geçim faaliyeti için uygun olmayabilir. Benzer şekilde, birbirleri ile bağlantılı boru hattı ağı (yer üstünde kurulu, yaklaşık 2 metre genişliğinde) çiftçilerin tarlalarını böldüğü, insanların, hayvanların ve makinelerin erişimlerini engellediği için sadece taban alanına kıyasla daha önemli bir etki yaratabilir. Parçalı kamulaştırmanın çiftçilerin geçimleri üzerindeki potansiyel etkileri de arazi edinim planında değerlendirilmelidir. Bu gibi durumlarda, arazi sahibinin arazisinin tamamının kamulaştırılması veya başka etki azaltıcı önlemler gerekli olabilir. Jeotermal elektrik santralleri genellikle kırsal tarım alanlarında inşa edilir. Etkilenen insanlar arasında arazi sahipleri, ulaşılamayan arazi sahipleri, kiracılar, ortakçılar, yasal olmayan kullanıcılar ve diğer arazi kullanıcıları yer alabilir. Konumlandırma belirli bir esnekliğe izin verdiğinden dolayı, konutların edinilmesi ve insanların taşınması öngörülmemektedir , ancak bunun gerçekleşmesi halinde, etkilenen insanlar arasında bina sahipleri, mülk sahipleri, ev sahipleri ve kiracılar yer alabilir. Etkilenen kiş ilerin edinime konu arazilerde ticari faaliyette bulunuyor olması halinde (örneğin yol kenarında tarım ürünlerinin satıldığı standlar), bunlar da etkilenen işletmeler olarak değerlendirilecek ve bu işletmelerde çalışan kişiler ve yukarıda açıklanan kategorilerde yer almayan kişiler de dikkate alınacaktır. 5. ETKİLENEN KİŞİLER İÇİN SON TESPİT TARİHİ VE UYGUNLUK KRİTERLERİ Proje sonucunda arazisini, bir varlığını, işletmesini, ticari faaliyetini veya üretim varlıklarına erişimini kaybedecek veya bu konularda zarar görecek bir kişinin tazminat ve/veya yeniden yerleşim yardımı almak için uygun olduğu değerlendirilir. Tazminat ve/veya yeniden yerleşim yardımı için uygunluk durumunun tespiti için esas alınacak son tarih, varlık sayımının/envanter tespitinin tamamlandığı son gündür. Sorumlu kurumlar, topluluğun yaşça önde gelen kişileri ve liderleri tarafından son tespit tarihi ile ilgili yeterli bir bilgilendirme sağlanacaktır. Ürün ekilebileceği veya kullanıcılar varlıklarını artırabilecekleri için, son t espit tarihi temel bir önem taşır. Kayıt zamanında mevcut olmayan ancak etkilenen topluluğun bir üyesi olduğunu meşru bir şekilde iddia eden bireyler veya gruplar dahil edilebilir. 7 Türkiye’de, arazi ediniminin bir yıldan fazla sürdüğü büyük ölçekli projeler için “kamu yararı kararı” ilanı, muhtarlıkta 15 gün süreyle asılı kalmaktadır. Bu bildirim süresinin sona emesinden sonra, söz konusu tarihten sonra inşa edilen yapıların ve dikilen ağaçların bedelleri hesaba katılmamaktadır. Öte yandan, Türkiye ülke çapında sayısal kadastro sistemine geçmektedir. Ayrıca, nüfus kayıt sistemi bireylerin mevcut adreslerine dayanmaktadır. Dolayısıyla, bu sistem yoluyla hileli talepler ve nüfus akışı önlenmektedir. Buna ek olarak, proje sponsorunun başvurusu üzerine valilikler bu talepleri engellemekte dir. Ayrıca, Türkiye’nin yeniden yerleşim çerçevesi hak sahipliği başvurusu ve uygunluğu için spesifik son tespit tarihleri içermektedir. UYGUNLUK İSPATI Sponsor YYPÇ’de belirtilen çeşitli uygunluk ispatı türlerini dikkate alacaktır. Bunlar arasında aşağıdakiler bulunmaktadır: - Projeden etkilenen resmi yasal hak sahibi kişilerin tapu kayıt belgeleri, kira sözleşmeleri, kira senetleri, kira makbuzları, inşaat ve imar izinleri, işletme ruhsatları, elektrik -su-gaz faturaları gibi belgeler yoluyla belgelenmesi: işleme konulmayan/kayda geçirilmeyen resmi yasal belgeler YYEP’de belirlenecektir. - Resmi veya tanınan bir yasal hakkı olmayan projeden etkilenen kişiler - gayrıresmi, belgesiz veya tanınmamış uygunluk taleplerinin belirlenmesine ilişkin kriterler her bir durumun kendine özgü özellikleri dikkate alınarak belirlenecektir. - Uygunluk ispatının alternatif yolları arasında şunlar yer alabilir: Arazi sahipleri ve kiracılar tarafından imzalanan yeminli beyan; tanınmış idari merciin şahitliği veya kanıtları. Genel olarak, sadece nüfus / varlık envanter sayımı sırasında sayılan projeden etkilenen kişiler tazminattan veya ilave yardımdan yararlanabilir. Son tespit tarihinden sonra mevcut yapılara yapılan ekler veya yeni inşa edilen yapılar dikkate alınmaz ve sahipleri veya kullanıcıları bunlar için tazminat veya ek yardım alamazlar (nüfus / varlık envanter sayımında bunların yanlışlıkl a atlandığını kanıtlamadıkları sürece). HAK SAHİPLİĞİ POLİTİKASI Aşağıda belirtilen Projeden Etkilenen Kişiler tazminattan ve rehabilitasyon önlemlerinden / yeniden yerleşim yardımlarından yararlanabilir: 1. Arazi veya Yapılarını (veya bunlara erişimlerini) Kaybeden ve/veya Geçim Kaynağının Kaybı veya Gelir Kaynaklarına ya da Geçim Yollarına Erişim Kaybı Sebebiyle Taşınmak Zorunda Kalan Projeden Etkilene n Kişiler: Genellikle, arazi kullanımı için yasal hakkı olan tüm projeden etkilenen kişiler. Arazi ve üzerindeki yapılar ve ekonomik varlıklar için tam yenileme maliyeti üzerinden tazminat ödenir. Bunlara Dünya Bankası politika gereklilikleri uyarınca yeniden yerleşim yardımı sağlanır. 2. Ürün veya ekonomik ağaç kaybı yaşayan Projeden Etkilenen Kişiler: Etkilenen kişilerin ekilmiş ürünlerini el koyma tarihinden önce hasat edebilecekleri varsayılır. Ürünlerin hasat edilmesinden önce araziye el konulmasının gerekmesi halinde, tahmini ürün değeri için tazminat ödenir. Üretken ömrü boyunca vereceği meyvelerin kümülatif değerine (çıplak arazi değeri dikkate alınarak, özel olarak hazırlanmış bir bilanço 8 üzerinden hesaplanır) dayalı olarak, ekonomik ağacın yenileme değeri üz erinden tam tazminat ödenir. 3. Kiraladığı Araziyi Kaybeden Projeden Etkilenen Kişiler: Kiracılara alternatif kiralık arazi bulmaları için yardım sağlanır. Kiracının geçiminin etkilenmemesi için geçici yardım gerekli olabilir. 4. Yasal olmayan kullanıcı durumundaki Projeden Etkilenen Kişiler: İşgal ettikleri arazi üzerinde herhangi bir yasal hakkı olmayan kişilerdir. Arazi için bir tazminat ödenmez, ancak arazi üzerindeki yapılar ve diğer varlıklar (ağaçlar) yenileme maliyeti üzerinden tazmin edilir. Araziyi tarım veya hayvan otlatma amacıyla kayıt dışı olarak kullananların alternatif arazi bulmalarına yardım edilir. 5. Bir Taşınmazı Olmayan, Arazi Edinimi Sebebiyle Geçim Kaynaklarını Kaybeden Projeden Etkilenen Kişiler: Yerel yeniden yerleşim komisyonu tarafından uygun olarak değerlendirilmeleri halinde, talepleri üzerine Devlet Yardımlı Yeniden yerleşimden yararlanabilirler. 6. ARAZİ EDİNİMİNE VE YENİDEN YERLEŞİME İLİŞKİN TÜRKİYE’DEKİ YASAL ÇERÇEVE VE BOŞLUK ANALİZİ TÜRKİYE ’DEKİ GENEL YASAL ÇERÇEVE Türkiye'deki yasal çerçeve kapsamında, arazi edinimi / kamulaştırma 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununa (2001 yılında 4650 sayılı kanun ile değiştirilmiştir) dayanmaktadır. Ayrıca, Türkiye Cumhuriyeti Anayasasının 46. maddesi Devlet ve kamu tüzel kişilerinin, kamu yararının gerektirdiği hallerde, gerçek karşılıklarını peşin ödemek şartıyla, özel mülkiyette bulunan taşınmaz malların tamamını veya bir kısmını, kanunla gösterilen esas ve usullere göre, kamulaştırmaya ve bunlar üzerinde idarî irtifaklar kurmaya yetkili olduğunu belirtmektedir. Bir başka deyişle Anayasa, kamulaştırma bedeli mülk sahibine/sahiplerine önceden ve peşin olarak ödenmediği sürece bir taşınmaza el konulamayacağını ima etmektedir. 2942 sayılı Kamulaştırma Kanununun 8. Maddesi uyarınca, taşınmazların sahiplerinin tespit edildiği her durumda, ilk tercih edilen uygulama müzakere yoluyla araziyi satın almaktır. Müzakere yoluyla anlaşma sağlanamayan veya adresleri tespit edilemeyen sahipler ile, sahibi tespit edilemeyen araziler ve mülkiyeti ihtilaflı olan araziler için; Kamulaştırma Kanunun 10. Maddesi uyarınca ilgili asliye hukuk mahkemesinde kıymet takdiri ve tescil için dava açılmaktadır. Bu durumda dava sonucu mahkemece belirlenen kamulaştırma bedeli kamulaştırılan gayrimenkulün sahibine ödenmek üzere bir banka hesabına yatırılmaktadır. Sahibi tespit edilemeyen gayrimenkullerin kamulaştırma bedeli 3’er aylık bir vadeli hesaba yatırılmaktadır (Kamulaştırma Kanununun 10. Maddesine başvurmadan önce tebligat ve müzakere için en az 2 ay geçmesi gerekmektedir. Bu süre mülk sahiplerinin ve arazi parsellerinin sayısına göre artmaktadır). Kamulaştırma bedelleri, Kamulaştırma Kanunun 11. Maddesinde belirtilen kriterlere göre belirlenmektedir. Türkiye’deki mevzuat, gayrimenkullerin herhangi bir iyileştirme yapmamış (bina ve/veya ağaç) kiracılarına, ortakçılara ve yasal olmayan kullanıcılara tazminat ödenmesini gerektirmemektedir. Bununla birlikte, başka kişilere ait arazilere para harcayarak bina veya başka yapılar inşa etmiş / dikmiş kişilere, ağaçların ve binaların malzeme masraflarının yenileme maliyeti üzerinden tazminat ödenmektedir. Dava Hakkı: Varlık sahibi, tebligat tarihinden itibaren 30 gün içerisinde kamulaştırma işlemine 9 karşı idari yargıda iptal ve maddi hatalara karşı da adli yargıda düzeltim davası açılabilir (Kamulaştırma Kanunu, Madde 14). Diğer yandan, taşınmaz sahibi, Kanunun 10. Maddesine göre mahkeme tarafından belirlenen kamulaştırma bedelinden memnun olmaması halinde, Yargıtay’da temyiz davası açabilmektedir. Kamulaştırma kanunundan ayrı olarak, (kamulaştırma alanının dışında) güzergah üzerinde veya güzergâha giden yolda bir hasara yol açılması halinde, gerekli durum tespitinin ardından, yasal olarak sorumlu kuruluş tarafından etkilenen kişilere tazminat ödemesi yapılmaktadır. Bu tazminatlar, arazi sahibi ile sponsor arasında arazini kullanım veya irtifak hakkı için yapılan sözleşme uyarınca taşınmazın eski haline getirilmesini de kapsayabilmektedir. Öte yandan, Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Hakkında Kanun hükümleri uyarınca, lisans sahibi bu alanları (irtifak hakkına veya kamulaştırmaya konu alanları) çevredeki doğal durumuna uygun hale getirerek terk etmekle yükümlüdür. İlan: Devlet kamulaştırılacak taşınmazın sahiplerine iadeli taahhütlü posta yoluyla tebligatta bulunarak söz konusu araziyi uzlaşma yoluyla satın almak istediğini ve arazi veya irtifak hakkı için peşin ödeme yapmak istediğini bildirir. Mülkiyeti üzerinde ihtilaf bulunan taşınmazlar ve sahipleri tespit edilemeyen taşınmazlar için, ilgili mahkeme kamulaştırma belgelerinin özetini bir yerel ve bir ulusal gazetede en az bir kez yayınlar. Anlaşma Yoluyla Satın Alma / Tazminat Bedelinin Ödenmesi / Devir: Mülk sahipleri ile uzlaşmak amacıyla, kamulaştırmadan sorumlu kurum bünyesinde bir uzlaşma komisyonu oluşturulur. Her uzlaşma komisyonu en az üç kişiden oluşur. Uzlaşma aşamasından önce, ilgili kurum varlığın daha önce kıymet takdir komisyonu tarafından belirlenen tahmini değerini belirtmeden, mülk sahibine resmi bir davet yazısı gönderir. Daha sonra, belirlenen tarihte uzlaşma toplantısı yapılır (Kamulaştırma Kanunu, Madde 8). Anlaşma: Kamulaştırma bedeli üzerinde anlaşmaya varılması halinde, öncelikle her iki taraf arasında bir yazılı anlaşma (tutanak) imzalanır, daha sonra 45 gün içerisinde mülkiyet devri ve kamulaştırma bedeli ödeme işlemleri tamamlanır. Taşınmaz sahibi, müzakere yoluyla uzlaşma sürecinden sonra, kamulaştırmaya veya bedeline karşı itiraz dava sı açamaz. Anlaşma Sağlanamaması: Uzlaşma müzakereleri sırasında bir anlaşmaya varılamaması halinde, iki taraf arasında anlaşmaya varılamadığına dair bir tutanak imzalanır ve kamulaştırmadan sorumlu kurum/sponsor gerekli belgeler ile birlikte asliye hukuk mahkemesine başvurur. Mahkeme, idarenin başvuru tarihinden itibaren en geç otuz gün sonrası için bir duruşma günü belirler ve tarafları (kurum ve taşınmaz maliki) duruşma günü bir bedel üzerinde uzlaşmak üzere duruşmaya katılmaya çağırır. Mahkemece yapılan ilk duruşmada tarafların bedel de anlaşamamaları halinde hakim, en geç on gün içinde bağımsız bilirkişilerce yapılacak keşif ve otuz gün sonrası için de duruşma günü tayin eder. Taşınmaz için bu bilirkişi heyeti tarafından ilgili tüm tarafların ve köy muhtarının katılımı ile keşif yapılır. Yerinde yapılacak keşif sonrasında, bilirkişi heyeti 15 gün içerisinde raporunu mahkemeye sunar. Raporda taşınmaz için belirlenen değer açık bir şekilde belirtilir. Daha sonra, mahkeme bu raporu her iki tarafa gönderir. Tarafların duruşmada bu bedel üzerinde de yine anlaşmaya varamaması halinde, hakim 15 gün içerisinde aynı prosedürü tamamlamak üzere yeni bir bilirkişi heyeti tayin edebilir ve kamulaştırma bedelini bir sonraki duruşma gününde belirler. Mahkeme söz konusu taşınmazın kamulaştırma bedeli ve taşınmazın devlete devri / tescili ile ilgili nihai kararını verir. Daha sonra, her iki taraf kıymet takdiri ile ilgili olarak üst mahkemeye temyiz başvurusunda 10 bulunma hakkına sahiptir. Son olarak, mahkeme kararına uygun olarak 15 gün içerisinde taşınmazın mülkiyet devri ve kamulaştırma bedeli ödeme işlemleri tamamlanır. Kamulaştırma Kanunu uyarınca, mahkeme sürecine ilişkin masrafların kamulaştırmadan sorumlu kurumca karşılandığını belirtmek gerekir. Özellikle, mahkeme sürecinin 4 ay içerisinde tamamlanamaması halinde, bu sürenin sonundan itibaren belirlenen kamulaştırma bedeline yasal faiz oranı uygulanır. Vefat eden maliklerin, tespit edilemeyen maliklerin ve örfi hak iddiasında bulunan kişilerin kamulaştırma dosyaları kamulaştırmadan sorumlu kurum tarafından doğrudan asliye hukuk mahkemesine teslim edilmektedir. Kamulaştırma Kanununun 10. Maddesi uyarınca, asliye hukuk mahkemesi duruşma gününü, dava dilekçesi ve sorumlu idare tarafından verilen belgelerin birer örneği de eklenerek taşınmaz malın malikine meşruhatlı davetiye ile veya sorumlu idarece yapılan araştırmalar sonucunda adresleri bulunamayanlara Tebligat Kanunu gereğince ilan yoluyla tebligat suretiyle (gazete ilanı) bildirerek duruşmaya katılmaya çağırır. Yani, tespit edilemeyen malikler birkaç yolla bilgilendirilmektedir. Kanunun 10. Maddesi uyarınca, hak sahibinin tespit edilemediği durumlarda mahkemece, kamulaştırma bedelinin üçer aylık vadeli hesaba dönüştürülerek nemalandırılması amacıyla gerekli tedbirler alınmaktadır. Ayrıca, bir kısmı kamulaştırılan taşınmaz maldan artan kısmı yararlanmaya elverişli bir durumda değil ise, mal sahibinin en geç kamulaştırma kararının tebliğinden itibaren otuz gün içinde yazılı başvurusu üzerine, bu kısmın da kamulaştırılması zorunludur (Kamulaştırma Kanunu, Madde 12). Acele Kamulaştırma: Kamulaştırma Kanununun 27. Maddesi, kamulaştırmadan sorumlu idareye proje için gerekli olan taşınmazları normal kamulaştırma prosedüründe gerekli süreden daha kısa bir sürede kamulaştırma yetkisi vermektedir. Bu işlem maliklerin tespit edilen kamulaştırma bedeline itiraz etmelerini engellememektedir. Esas olarak, Kanunun 27. Maddesi, 3634 sayılı Milli Müdafaa Mükellefiyeti Kanununun uygulanmasında yurt savunması ihtiyacına veya aceleliğine Bakanlar Kurulunca karar alınacak hallerde veya özel kanunlarla öngörülen olağanüstü durumlarda gerekli olan taşınmaz malların kamulaştırılmasında bu usulün kullanılabileceğini belirtmektedir. Bu durumda, kıymet takdiri dışındaki işlemler sonradan tamamlanmaktadır. İlgili idarenin istemi ile mahkemece yedi gün içinde o taşınmaz malın değeri 10 uncu madde esasları dairesinde ve 15 inci madde uyarınca seçilecek bilirkişilerce tespit edilmektedir. Sorumlu idare tarafından mal sahibi adına 10 uncu maddeye göre yapılacak davetiye ve ilanda belirtilen bankaya belirlenen kamulaştırma bedeli yatırılarak o taşınmaz mala el konulabilmektedir. Yargıtay 5. Hukuk Dairesinin 2008 yılında verdiği karara göre (E 2008/1494, K 2008/3602 sayılı), Kamulaştırma Kanununun 27. Maddesine göre belirlenen kamulaştırma bedeli nihai kamulaştırma bedeli değildir. Bir arazi sahibi, kamulaştırmadan sorumlu idare ile kamulaştırma bedeli üzerinde anlaşamaması halinde, arazisinin devrine itiraz edebilir. Bu durumda, sorumlu idare Kamulaştırma Kanununun 10. Maddesi uyarınca konuyu mahkemeye taşımak zorundadır. Bu koşullar altında, sorumlu idare kamulaştırma sürecini sonuçlandırmak amacıyla başlangıçtaki kamulaştırma bedelini kabul etsin veya etmesin tüm sahipleri davet etmek zorundadır. 11 TÜRKİYE ’DE YENİDEN YERLEŞİME İLİŞKİ N YASAL ÇERÇEVE Yeniden yerleşim faaliyetleri 5543 sayılı İskan Kanunu ile düzenlenmektedir. Bu kanun proje bölgesinde ilgili kamu kurumlarına başvurarak devlet yardımıyla yeniden yerleşim talebinde bulunan aileler ile ilgilidir. Devletin sağladığı yeniden yerleşim yardımı hak sahibi ailelere sağlanırken, kamulaştırma tazminat ödemeleri proje alanında taşınmazı olan tüm bireylere yapılmaktadır. Kanunun 3. Maddesine göre, etkilenen ailelerin tercihlerine ve taleplerine göre üç tür iskan vardır. Kanununun 3. Maddesinde bunlar şöyle açıklanmaktadır: “MADDE 3 – (1) a) Tarımsal iskan: Tarımsal iskan, bir aileye Çevre ve Şehircilik Bakanlığı (ÇŞB) tarafından hazırlanan özel bir iskan projesinde öngörülen miktarda tarım arazisi, işletme binası, konut, irat hayvanı, zirai araç ve gereç, tezgah ve kredilerden bir veya birkaçının verilmesiyle yapılan iskândır. b) Tarım dışı iskan: Bu iskan, bir aileye özel bir iskan projesinde öngörülen miktarda arsa, konut, araç, gereç, tezgah ve kredilerden bir veya birkaçının verilmesiyle yapılan iskândır. c) Fiziksel yerleşim : Bu iskan, bir aileye, yerleşim yerinin elverişsizliği nedeniyle köylerin nakledilmesi veya dağınık yerleşim birimleri ve afet sonucu parçalanmış köylerin toplulaştırılması amacıyla veya köy gelişme alanından ihtiyaçlılara yapılacak arsa satışından sonra Bakanlıkça (ÇŞB) belirlenecek kredi miktarı üzerinden verilecek kredi desteğiyle yapılan iskândır”. Kanunun 12. Maddesi taşınmazları kamulaştırılan kişilerin yeniden yerleşimini düzenlemekte ve devlet yardımıyla yeniden yerleşim için uygunluk kriterlerini şöyle belirlemektedir: “(1) Kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılacak baraj, baraj mücavir alanı, koruma alanı, havaalanı, karayolu, demiryolu, fabrika, ekonomi ve savunma ile ilgili diğer tesislerin inşası, tarih ve tabiat kıymetlerinin korunması gibi amaçlar için veya özel kanunların uygulanması sebebiyle; a) Taşınmaz mallarının kısmen veya tamamen kamulaştırılması sonucu yerlerini terk etmek zorunda kalan aileler, b) Yapılan iskân planlama etütlerinin başladığı takvim yılı başlangıcından en az üç yıl önce kamulaştırma sahasında yerleşmiş olup da taşınmaz malı olmayan aileler, talep ettikleri takdirde Bakanlıkça (ÇŞB) gösterilecek yerlerde bu Kanun hükümlerine göre iskân edilirler. (2) Ancak, iskân planlama etütlerinin başladığı tarihten önce yerini terk etmiş olup kamulaştırılacak taşınmaz malı bulunan aileler iskân edilmezler. Bu tarihten geriye doğru üç yıl içerisinde, taşınmaz mallarını zorunlu hal olmadan ellerinden çıkaran ve yerine eşdeğerde veya daha fazla değerde taşınmaz mal almayan aileler yerlerini terk etmemiş olsalar dahi iskân edilmezler. Zorunlu haller yönetmelikle belirlenir. (3) Kamu kurum ve kuruluşlarınca kamulaştırılan alanlarda yerleşik olan ve kamulaştırmadan etkilenen ailelerden Devlet eliyle başka yerde iskânını istemeyenler, yazılı başvuruları üzerine, ilgili Valiliğin teklifi ve İçişleri Bakanlığının olumlu görüşü alınmak şartıyla Bakanlıkça kendi köy hudutları içinde gösterilecek bir yerde iskân edilebilirler. (4) Bu madde kapsamına giren ve Devlet eliyle iskânlarını isteyen ailelerden; - iskân duyurusu tarihinin bitiminden sonra doksan gün içinde müracaat etmeyenler 1 ile 1 30 günlük bildirim süresi dikkate alındığında, toplam müracaat süresi 120 güne denk gelmektedir. 12 - aldıkları veya alacakları kamulaştırma bedelinin, Bakanlıkça (ÇŞB) belirlenen miktarını; kamulaştırma bedelinin Bakanlıkça belirlenen miktardan az olması halinde ise kamulaştırma ve tezyidi bedellerinin tamamını, Bakanlık Merkez Muhasebe Birimi Hesabına yatırmayı taahhüt etmeyenler iskân edilmezler.” Bu maddeye göre, projeden etkilenen ve Devlet eliyle iskan talebinde bulunan ailenin (kamulaştırma tazminatına hak kazanan) bu tazminatın belirli bir miktarını Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na yatırmayı taahhüt etmesi gerekmektedir. İskan Kanunu Uygulama Yönetmeliği bu miktarı, 16 yaşından büyük çalışanlar için brüt (aylık) asgari ücretin 120 katı olarak belirlemektedir. Eğer projeden etkilenen ve devlet eliyle iskan talebinde bulunan aile kamulaştırma tazminatına hak kazanmamış ise Bakanlığa ön ödeme (depozito) yapmakla yükümlü değildir. İskan inşaat sürecinin tamamlanmasından sonra, iskan bedeli aile tarafından 5 yıllık geri ödemesiz süreden sonra 15 yıl içerisinde faizsiz olarak Bakanlığa geri ödenir. Doğal olarak, ön ödeme tutarı daha sonra düşülmektedir. Ön ödeme tutarı bu mahsuplaşma tarihi itibariyle güncellenmektedir. Ayrıca, Kanunun uygulama yönetmeliği uyarınca, ailede herhangi bir sosyal güvenlik kurumuna bağlı olarak çalışan veya emekli maaşı alan birisi varsa, ücretlerinin/emekli aylıklarının toplam yıllık tutarının aylık brüt asgari ücretin 18 katından az olması gerekmektedir. İskan Yardımı; İskan Kanununun 9. Maddesi (Dünya Bankası standartlarına benzerdir) uyarınca iskan yardımı şu şekilde açıklanmaktadır: a) “Öncelikle konut ve arsası, b) Esnaf, sanatkâr ve tüccarlara, geçimlerini sağlayacak işyeri ve arsası ile işletme kredisi, c) Çiftçilere tarımsal iskan projesinde (özel) öngörülen arazi, gerekli tarımsal girdiler, tarımsal yapılar veya arsası ile aynî ve nakdî işletme ve donatım kredileri, d) Hak sahiplerinin (iskana hak kazananların) talepleri halinde, konut, işyeri ve tarım arazisi kendileri tarafından bulunarak teklif edilmesi ve Bakanlıkça (ÇŞB) uygun görülmesi halinde iskân kredileri ailelere toplu veya münferit olarak verilebilir.” Diğer yardımlar şu şekilde özetlenebilir: “Hak sahiplerinin iskan alanına taşınması (nakli), Bakanlıkça özel olarak hazırlanacak “Taşınma Projesine” uygun olarak Devlet tarafından ücretsiz olarak sağlanır ” Özet olarak, arazisi olmayan aileler, ev ve/veya işyeri kiracıları, araziyi kiracı olarak kullananlar, hazine veya orman alanlarını yasal/ yasal olmayan olarak kullananlar ve taşınmazı olmayan ancak bölgede yaşayan zanaatkarlar (seyyar işportacılar dahil olmak üzere) hak sahibi olabilecekleri devlet eliyle iskandan yararlanabilmektedir. Fiziksel Yerleşim (Madde 3.1.c) İskan Kanununa göre, yeni bir ev inşası için arsa ve kredi sağlanması yoluyla ailelerin aynı köy sınırları içerisinde yerleşiminin sağlanması mümkündür. Bu genellikle baraj gibi projeler ile bölünen köylerde uygulanmaktadır. Dolayısıyla, köyün yerleşim alanı kısmi olarak etkilenmektedir. Bu seçenek için uygunluk kriterleri yukarıda belirtilen “tarımsal” ve “tarım dışı” tam iskan seçeneklerinin kriterlerinden (kanunun Madde 3.1.a ve 3.1.b’de belirtilenlerden) farklıdır. Ailenin en az bir yıldır orada yaşıyor olması gerekmektedir. Bu faaliyet gelirin yeniden etsisini içermemektedir. Bu sebeple, gelirin yeniden tesisine ihtiyaç duyuluyorsa, ilgili 13 valilik devlet desteği programlarının öncelikli olarak iskan alanına yönlendirilmesi için İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü gibi ildeki diğer kamu kurumlarından destek talep etmektedir. Aile Kategorisi (Geçim Kaynağı Hak Sahiplikleri Notlar Kaybı) Proje kapsamındaki kamulaştırmalar sebebiyle geçim Tarım Dışı Tarımsal İskan kaynağını İskan kaybeden aile (konut ve arsası, arazi, ev) Bir taşınmazı olmayan ancak kamulaştırmalar Tarım Dışı Tarımsal İskan sebebiyle geçim İskan kaynağını kaybeden aile Bu seçenek konut alanları Sadece evini Fiziksel kısmen kaybeden aile Yerleşim etkilenen (konut) köylerde uygulanır. JEOTERMAL PROJELERİNE İLİŞKİN TÜRKİYE’DEKİ YASAL ÇERÇEVE Jeotermal Kaynaklar ve Doğal Mineralli Sular Hakkındaki Kanunun Uygulama Yönetmeliğinin 22. Maddesi, proje sponsorları tarafından gerçekleştirilecek kamulaştırmalara ilişkin usul ve esasları açıklamaktadır. 22. maddenin (1) no’lu fıkrası arama ruhsatı sahibi sponsorun arama faaliyetlerini taşınmazın sahibinden izin alarak sürdürebileceğini hüküm altına almaktadır. Taşınmazın sahibinden izin alınamaması halinde, sponsor valiliğe (büyükşehir belediyesi olması halinde, İl Özel İdaresine veya Yatırım İzleme Koordinatörlüğüne) müracaat ederek irtifak hakkı talebinde bulunabilir. İdarece talebin uygun bulunması halinde “kamu yararı kararı” alınır. Söz konusu maddenin (2) no’lu fıkrası, işletme ruhsatı sahibi sponsorun, ruhsat süresince işletme faaliyetlerini varsa özel mülkiyete konu taşınmaz sahibinden izin alarak yürüteceğini belirtmektedir. Ruhsat sahibi, işletme için gerekli yerleri taşınmazın sahibi ile anlaşma yoluyla sağlayamaması halinde valiliğe (yukarıda belirtilen kurumlara) başvurarak 2942 sayılı kanuna göre irtifak hakkı veya kamulaştırma talebinde bulunabilmektedir. Üçüncü fıkraya göre, irtifak ve kamulaştırma işlemlerine ilişkin tazminat ödemeleri ve ilgili masraflar sponsor (ruhsat sahibi) tarafından karşılanmaktadır. 14 Kamulaştırılması talep edilen alan, kamulaştırma kararı alınmasından sonra tapuya İdare adına tescil ettirilir ve bu alanda işletme faaliyetleri devam ettiği sürece sponsor (ruhsat sahibi) adına tahsis edilir (Dördüncü fıkra). Kamulaştırılan taşınmazlara duyulan ihtiyacın sona ermesi, durumun İdareye bildirilmesi ve İdare tarafından da bu hususun tespit edilmesi halinde, Kamulaştırma Kanununda öngörülen usul ve esaslara göre kamulaştırılan alanın eski sahibine iade edileceği hususu ruhsat sahibi ve taşınmazın eski sahibine tebliğ edilir. Eski sahibinin taşınmazı almak istememesi durumunda taşınmaz İdareye kalır. Ruhsat sahibi, irtifak hakkı tesis edilen veya kamulaştırılan alanı amacı dışında kullanamaz. 22. Maddenin yedinci fıkrası uyarınca, ruhsat sahibi bu alanı, projesinde belirtilen süre içinde çevreyle uyumlu olacak şekilde doğaya yeniden kazandırarak terk etmek zorundadır. B OŞLUK ANALİZİ Boşluk Türkiye’deki Yasal Dünya Bankası Boşlukları Kapatmaya Çerçeve Politikasının Yönelik Önlemler Gereklilikleri Acele Kamulaştırma DB politika Acele kamulaştırmanın kamulaştırma Kanununun 27. dokümanları arazi kaçınılmaz olması sırasında Maddesi, hak edinimi ve yeniden halinde, bu sürece halkın bilgilendirme sahiplerini yerleşim ile ilgili bilgilendirilmesi ve yapılmaması bilgilendirmeden acele tüm faaliyetlerde istişare toplantıları ilave kamulaştırma halkın edilmelidir. Etkilenen yapılmasına izin bilgilendirilmesini / insanlar kamulaştırma vermektedir. istişareyi ve katılımı sürecindeki hakları gerektirmektedir. hakkında bilgilendirilmelidir. Yenileme Maliyeti Tarım arazilerinin Tam yenileme Kapitalizasyonda, kıymet Araziler kıymet takdiri, piyasa maliyeti uygulanır takdiri sırasındaki eşit fiyatları dikkate üretim potansiyelinin alınarak hesaplanan değeri (örneğin lokasyon yıllık net gelirin merkezlerine ve erişim kapitalizasyonuna yollarına uzaklık, sulama dayanmaktadır. durumu ve sulama kolaylığı, sağlık koşulları, arazinin şekli ve büyüklüğü, arazinin parçalı bileşimi, kadastrosu, arazinin yeri/konumu) dikkate alındığından ve arazinin tamamlayıcı parçaları ayrıca değerlendirilerek arazi değerine eklendiğinden dolayı, bu noktada bir boşluk bulunmamaktadır. Ancak tam yenileme maliyetine 15 Boşluk Türkiye’deki Yasal Dünya Bankası Boşlukları Kapatmaya Çerçeve Politikasının Yönelik Önlemler Gereklilikleri ulaşılabilmesi için, yeni arazi ile ilgili tapu tescili ve devri ile ilgili vergilerin de eklenmesi gerekecektir. Yenileme Maliyeti Piyasa değeri Tam yenileme Yeni arsa ile ilgili tapu Arsalar maliyeti tescil ve devir vergilerine ilişkin işlem maliyetleri, tam yenileme maliyetine ulaşmak için eklenir. Yenilme Maliyeti İnşaat maliyeti Tam yenileme Amortisman Binalar/yapılar yaklaşımı kullanılır ve maliyeti düşülmeyecektir. binanın / yapının OP 4.12, Ek A, Kamulaştırma Kanunu amortismanı (aşınma Gönülsüz Yeniden amortismanın ve yıpranma için) Yerleşim Kaynak düşülmesini düşülür. Değerleme Kitabı. gerektirdiğinden dolayı, yöntemi kırsal alanlar (Tazminat net bazda eşit değerde yenileme ve kentsel alanlar için hesaplanmaktadır ve varlıklarının aynıdır. etkilenen kişinin eşit edinilebilmesi için değerdeki yenileme yenileme maliyeti esas varlıklarını alınacaktır. edinmesine olanak YYEP içeriğinde, projeye tanımalıdır. İşleyen özgü bir mekanizma DB ikincil piyasaların dokümanlarında belirtilen olduğu yerlerde, bu ilave araçları içerecektir. yeni yapı Hurda malzemeler hiçbir maliyetinde tazminat ücret alınmaksızın malike anlamına bırakılacaktır. gelmemektedir. Yenileme maliyetine nazaran eksik tazminata yol açacak ise, amortisman uygun değildir. Bu gibi durumlarda, yenilene değerine ulaşmak için ilave araçların bir kombinasyonu kullanılabilir. Hurda malzemeler malike bırakılmalıdır. Kamulaştırma Konut ve/veya Taşınmaz varlıkları YYEP ile yardım Tazminatı için işyerlerinin kiracıları, için tazminat sağlanacaktır. Olumsuz Hak Sahipliği arazi kiracıları, orman ödemesi yapılmalı ve etkilenen herkesin tespit alanlarının yasal/ ek olarak geçim edilmesi ve yeniden yasal olmayan kaynaklarının yerleşim planlarının kullanıcıları, yeniden tesis tazminat ile ilgili 16 Boşluk Türkiye’deki Yasal Dünya Bankası Boşlukları Kapatmaya Çerçeve Politikasının Yönelik Önlemler Gereklilikleri gayrımenkul sahibi edilmesine (ve konularda bağlama özgü olmayan tüccarlar mümkünse açıklamalar ve ilgisine kamulaştırma iyileştirilmesine) göre geçim kaynaklarının tazminatı için hak yönelik çabalarına yeniden tesisine yönelik sahibi değildir yardım önlemler sunması sağlanmalıdır. gerekmektedir. Bu Bu bakımdan OP yardımlar için, projeye 4.12, tam yasal özgü mekanizmalar da hakka sahip sunulacaktır -örneğin olunmamasının alternatif yardım yardıma bir engel yöntemleri. teşkil etmemesi gerektiğini belirtmektedir. Kamulaştırma Başka kişilere ait olan Tam yenileme Proje tarafından, tam Tazminatı için veya sahipsiz maliyeti yenileme maliyetine Hak Sahipliği durumda olan ve/veya ulaşmak için fark örfi sahibi tarafından ödemesi yapılır. edinilmeyen arazilerin üzerine yapı inşa eden veya ağaç diken kişiler, asgari malzeme değerine ve ağaçların takdir edilmiş kıymetine göre kamulaştırma tazminatı alabilmektedir. Mera arazilerinin Kamu mülkiyetindeki Bunlara YYEP Yerel yeniden yerleşim tazminatı alanlardan yararlanan çerçevesinde yardım planlarında bu kişilere yerlerinden olmuş sağlanması yönelik projeye özgü kişiler tazminat gerekmektedir. mekanizmalar alamamaktadır; çünkü sunulmalıdır. Alternatif bu tazminat kurum mera alanlarının (veya sponsor) sunulması gibi. tarafından Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’na ödenmektedir. Yerinden Tüm yerinden olan Dünya Bankası Sorumlu Kurum veya Yerleşim kişileri ve ev sahibi politikası, YYEP sponsor tarafından bir Planlaması aileleri kapsayan bir hazırlanmasını YYEP’nin hazırlanması.. Yeniden Yerleşim gerektirmektedir. Etkilenen kişilerin Planının sayısına ve fiziksel hazırlanmasına ilişkin taşınmanın gerekip yasal bir düzenleme gerekmediğine bağlı bulunmamaktadır. olarak bu tam veya 17 Boşluk Türkiye’deki Yasal Dünya Bankası Boşlukları Kapatmaya Çerçeve Politikasının Yönelik Önlemler Gereklilikleri kısaltılmış bir YYEP olmalıdır. Arazinin finansal yardım başvurusunda bulunmadan önce edinilmiş olması halinde, sonradan (geriye dönük) raporlama prosedürleri gerçekleştirilecektir. Ayrıca, gelecekte ilave arazi edinimi içeren projeler için, proaktif etüt ve raporlama gerçekleşt irilecektir. Kurumsal Durum, Arazi edinimi ve Dünya Bankası Sorumlu Kurumlar ve Kapasite ve yeniden yerleşim Politikası, süreçte sponsorlar bir Proje Koordinasyon, süreçlerinin çeşitli görev alan tüm Uygulama Birimi Eğitim boyutlarında farklı kurumlar arasında, bünyesinde bu eşgüdümü bazı kamu kurumları yeniden yerleşim sağlamalıdır. Eğitim ve ve özel sektör uygulamasına iş başında destek şeklinde kuruluşları rol yönelik eşgüdümlü teknik yardım almaktadır (örneğin bir kurumsal çerçeve sağlanacakt ır. kadastro/tapu, sondaj, öngörmektedir. işletme, elektrik üretimi, arazi edinimi ve yeniden yerleşim; çeşitli bakanlıkların, yerel yönetimlerin ve özel kuruluşların faaliyetleri). İlgili kurumlar arasında eşgüdüm eksikliği bulunmaktadır. Halkın Kamulaştırma Projeden etkilenen Bu, sorumlu kuruluş / bilgilendirilmesi, prosedüründe, halkın kişilere, bunların sponsor tarafından istişare, katılım bilgilendirilmesi, içinde bulundukları gerçekleştirilecektir. istişare ve halkın topluluklara ve ev katılımı ile ilgili sınırlı sahibi topluluklara hüküm bulunmaktadır. zamanlı ve anlamlı Ancak Yeniden bilgiler sunulmalıdır; Yerleşim prosedürü yeniden yerleşim halkın seçenekleri ile ilgili bilgilendirilmesi, olarak bunlarla istişare ve halkın istişare yapılmalıdır; katılımı ile daha fazla ve yen iden faaliyet içermektedir. yerleşimin planlanması, uygulanması ve 18 Boşluk Türkiye’deki Yasal Dünya Bankası Boşlukları Kapatmaya Çerçeve Politikasının Yönelik Önlemler Gereklilikleri izlenmesi çalışmalarına katılımları için fırsat sunulmalıdır. Taşınma ödeneği Devlet eliyle iskan Yerlerinden olan Kendi kendine taşınanlara yardımına hak kişilere, taşınmaları da proje sponsoru kazanan ailelere bir sırasında taşınma tarafından oluşturulan “taşınma ödeneği” ödeneği gibi özel bir YYEP fonu sağlanmaktadır. yardımlar yoluyla gerçekleşen sağlanmalıdır. maliyetleri karşılamaya yönelik yardım sağlanacaktır. İzleme Türkiye’deki yasal Dünya Bankası Projeye özgü izleme ve çerçevede, izlemeye politikasının değerlendirme programı dair hiçbir hüküm gerekliliklerine oluşturulmalı ve YYEP’e bulunmamaktadır. uygun olarak, YYEP dahil edilmelidir. Ayrıca, uygulamasının izleme ve şikayet izlenmesi ve mekanizması şikayetlerin etkilerin nasıl ele alındığına ilişkin değerlendirilmesi bilgiler içermelidir. için düzenlemeler yapılmalıdır. Şikayet Giderme Mevcut sistem Dünya Uygun ve erişilebilir Mekanizma, sorumlu Mekanizması Bankası gereklilikleri şikayet kuruluş / sponsor ile uyumlu değildir. mekanizmaları tarafından kurulacaktır. kurulmalıdır. Ayrıca YYEP ayrıntılı bir Şikayet Giderme Mekanizması içerecektir. 7. VARLIKLARIN DEĞERLEMESİNE İLİŞKİN YÖNTEM Türkiye’deki yasal çerçeve kapsamında, arazi ediniminden sorumlu kuruluş tarafından kurum içinden atanan üç kişiden oluşan bir kıymet takdir komisyonu, Kamulaştırma Kanununun 8. Maddesi uyarınca bilirkişilerden, uzman kurum ve kuruluşlardan (İl Gıda Tarım ve Hayvancılık Müdürlüğü gibi), ve gerektiğinde Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı ile yerel emlak komisyoncularından aldıkları bilgi ve belgelere dayalı olarak, kamulaştırılacak taşınmazın tahmini değerini belirlemektedir. Komisyon sayısı birden fazla o labilmektedir. Kıymet takdir komisyonu kamulaştırma alanındaki taşınmazların tahmini tavan değerini belirlemektedir. Taşınmaz varlıkların veya kaynakların değerlemesi sırasında, kıymet takdir komisyonu (ve mahkeme tarafından atanan bilirkişi heyeti) Kamulaştırma Kanununun 11. maddesinde belirtilen aşağıdaki kriterleri dikkate almak zorundadır: - Taşınmaz mal veya kaynağın cins ve nevi, - Taşınmaz mal veya kaynağın yüzölçümü, 19 - Taşınmaz mal veya kaynağın kıymetini etkileyebilecek bütün nitelik ve unsurlar ve her unsurun ayrı ayrı değeri, - Varsa vergi beyanı, - Kamulaştırma tarihindeki resmi makamlarca yapılmış kıymet takdirleri, - Arazilerde, taşınmaz mal veya kaynağın kamulaştırma tarihindeki mevkii ve şartlarına göre ve olduğu gibi kullanılması halinde getireceğ i net geliri, - Arsalarda, kamulaştırılma gününden önceki özel amacı olmayan emsal satışlara göre satış değerini, - Yapılarda, kamulaştırma tarihi itibariyle (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından yıllık olarak yayınlanan) resmi birim fiyatları ve yapı maliyet hesaplarını ve aşınma-yıpranma payını, - Taşınmaz mal veya kaynağın bedelinin tespitinde etkili olacak diğer objektif ölçüleri. İrtifak hakkı tesisine ilişkin tazminat değeri, bu kamulaştırma sebebiyle varlığın veya kaynağın değerinde meydana gelen azalma kadardır. Arazinin irtifak bedeli (tazminat) gelir kayıplarını da içerir. Bu tazminat sorumlu idarenin kamulaştırma uzmanları tarafından belirlenir. Varlıkların kıymet takdirinin OP 4.12 ile uyumlu olmasını sağlamak amacıyla, T SKB Türkiye’nin yukarıda sayılan yasal gerekliliklerine ek olarak Bölüm 10’da sunulan Hak Sahipliği Matrisini de uygulayacaktır. Söz konusu matris projeden etkilenen kişilerin uğrayabileceği her bir kayıp türü için hak sahipliklerini ayrıntılı olarak açıklamaktadır. 8. UYGULAMA SÜRECİ Etkilenen kişi sayısının 200’den az olacağı durumlar için, sponsorlar tarafından hazırlanacak Kısaltılmış Yeniden Yerleşim Eylem Planlarının / Sosyal Etki Tarama Formunun örnek bir raporlama formatı ve spesifik kullanımı ekte sunulmuştur (bakınız Ekler). Yatırımcı bu Kısaltılmış (veya tam) Yeniden Yerleşim Eylem Planının / Sosyal Etk i Tarama Formunun, nihai proje tasarımında proje ayak izleri belirlenir belirlenmez incelenmek ve proje denetlemesinde destekleyici doküman olarak kullanılmak üzere Dünya Bankası’na sunulmasını sağlar. Tazminat tutarını arazi ediniminin etkilerini telafi etmek için yeterli olduğu etkilenen taraflara tazminat ödemelerinin tamamlanmasından sonra, yatırımcı/sponsor denetleme döngüsü çerçevesinde bir arazi edinimi izleme raporu hazırlar ve bu raporda etkilenen taraflar, edinilen araziler, geçim kaynakları üzerindeki etkiler, tazminat tutarları ve ödeme tarihleri ile arazi edinimi tamamlama tarihi belirtilir. Raporda ayrıca henüz çözüme kavuşturulamamış tazminat sorunları veya mahkemelere taşınan kamulaştırma davaları da belirtilir. Bu rapor inşaat işleri başlamadan önce Dünya Bankası’na sunulur. Arazi ediniminin önceden tamamlandığı alt projeler için, Dünya Bankası’nın OP 4.12 politikasını gerekliliklerine uyumun sağlanması amacıyla, bir sonradan (geçmişe dönük) sosyal incelemenin yapılması gerekir (Bakınız Sonradan Yapılan Geçmişe Dönük Sosyal İnceleme Formu (Ek 2). Arazi ediniminin gelir akışları üzerinde önemli bir olumsuz etkiye yol açacağı, projeden etkilenen kişilerin fiziksel olarak yeniden yerleşimini gerektireceği veya toplamda 200 veya daha fazla kişiyi etkileyeceği durumlarda, bu etkiler projenin Yeniden Yerleşim Politika Çerçevesinde ve Dünya Bankası dokümanlarında belirtilen rehber ilk e ve kriterlere uygun 20 olarak hazırlanan alt projeye özgü yeniden yerleşim eylem planları (YYEP) yoluyla azaltılır (Bakınız Ek 3 ve aşağıdaki not). “Bir projede arazi ediniminin 200’den fazla kişiyi etkilediği, bir arazi parçasının yüzde 10’dan fazlasının alındığı ve nüfusun fiziksel olarak taşınmasını gerektirdiği durumlarda, değerlendirme aşamasında bir tam YYEP hazırlanır (OP 4.12, Paragraf 25; Şekil 2.1). Yerinden olan kişi sayısının 200’den az olması halinde kısaltılmış bir yeniden yerleşim planı kabul edilebilir. 200’den fazla kişi etkilense bile, arazi ediniminin toplam miktarı küçük ise (tüm arazilerin yüzde 10 veya daha azının edinilmiş olması) ve fiziksel taşınma gerektirmiyorsa, kısaltılmış bir yeniden yerleşim planı kabul edilebilir. Eğer 200’den az kişi etkilenmişse ancak belirli ölçüde bir fiziksel taşınma gerekiyorsa, kısaltılmış YYP bir rehabilitasyon programı içerecek şekilde genişletilir (OP 4.12, Ek A, son not 6).” TSKB, OP 4.12’yi tetikleyen alt projeler için, YYEP ile birlikte tüm destekleyici belgeleri uygun formatta önceden inceleme ve onay için Dünya Bankası’na gönder ecektir. OP 4.12 uyarınca, tüm YYEP’ler ülke içinde yayınlanacak ve Banka’nın InfoShop’unda yayınlanmak üzere Banka’ya sunulacaktır. Ayrıca, TSKB yeni ve devam etmekte olan yatırımlardaki arazi edinimi durumu ile ilgili olarak Banka’ya altı aylık raporlar gönder ecektir. TSKB tarafından önceden bilgi sahibi olunmaksızın arazi ediniminin önceden başlatıldığı veya bir süre önce tamamlandığı alt projeler için, T SKB geçmişteki arazi edinimlerinin ve sosyal etkilerinin değerlendirildiği sonradan sosyal inceleme dokümanlarını onay için Banka’ya gönderecektir. OP 4.12’yi tetikleyen alt projelerin tüm sosyal dokümanları önceden inceleme ve onay için Banka’ya gönderilir. 8.1. Geçmiş Arazi Edinimlerinin Durum Tespitine İlişkin Uygulama Süreci Projenin yapısı gereği, kredi için başvuran sponsorların çoğunluğu özel işlemler veya kamulaştırma yoluyla önceden arazi edinimi gerçekleştirmiş olabilir. Bu durumda, OP 4.12’ye uyum için bir sonradan sosyal denetim gerçekleştirilmesi ve OP 4.12 gerekliliklerinin karşılanmasında tespit edilen açıkların giderilmesi gerekir. Sonradan denetim projeden etkilenen tüm kişilerin tam yenileme maliyeti üzerinden tazminat almasını, projeden etkilenen kişilerin YYPÇ kapsamındaki haklarından haberdar olmalarını, olası talepleri için başvurabilecekleri şikayet giderme mekanizması hakkında bilgi sahibi olmalarını ve buna erişebilmelerini ve kırılgan ya da ciddi şekilde etkilenen kişilerin durumlarını daha da kötüleşmemesini sağlayacaktır. Bu çerçevenin geriye dönük olarak uygulanabilmesi ve tüm bireysel tazminat ödemelerinin yenileme maliyeti üzerinden veya belirlenmiş başka standartlara uygun olarak gerçekleştirilmesini sağlamak için, aşağıdaki prosedür uygulanacaktır: Bir sonradan sosyal denetim raporu hazırlanacak ve onay için DB ile paylaşılacaktır. Sosyal denetim aşağıdaki bilgileri içermelidir: - Projenin açıklaması ve kilit bileşenleri. - Arazi Edinimi tablosunda, projeden etkilenen kişilerin bir listesi, parsel sayıları, alt proje kapsamında etkilenen veya edinilen parsel yüzdesi, arazi türü (kurak alan, incir ağacı, vs.), arazi üzerindeki varlıklar, tazminat birim fiyatı ve tazminat tutarı, vs. Arazi edinimi tablosu (Excel formatında) sosyal denetim raporunun bir eki olacaktır. - Tazminat fiyatlarının nasıl belirlendiğinin ve tazminatın yenileme maliyeti üzerinden belirlenip belirlenmediğinin gösterilmesi amacıyla, arazi değerleme yöntemi. Dünya Bankası OP 4.12 uyarınca “yenileme maliyeti”, projeden 21 etkilenen kişilerin yeni bir araziyi veya varlığı satın almak / tescil ettirmek için ödemesi gerekecek vergi ve masraflar da dikkate alınarak hesaplanmalıdır. - Hak Sahipliği Matrisine göre etki kategorileri. - Projeden etkilenen insanlar için, temel geçim kaynakları, araziye dayalı faaliyetin gelirleri için önemli bir kaynak oluşturup oluşturmadığı ve ilgili alt projenin geçim kaynakları üzerinde olumsuz etkiler yaratıp yaratmadığı gibi sosyoekonomik bilgiler toplanmalıdır. - Arazi ve varlıklar için yenileme değeri üzerinden nakit alınması yoluyla tam olarak telafi edilemeyecek geçim kaynağı etkilerinden zarar gören ve/veya kırılganlık kategorisine giren bireylerin olup olmadığını tespit etmeye yardımcı olacak hanehalkı düzeyindeki bilgiler. Kırılgan kişiler (bunlarla sınırlı olmamak üzere) aile reisinin tek bir kadın olduğu ve başka aile desteğinin olmadığı hanehalkları, engelli, yaşlı, okuryazar olmayan, işsiz, yoksul, sürekli hasta hanehalkları olabilir. - Cinsiyete özgü önlemler var ise, yatırımcı tarafından gerçekleştirilen iyi uygulamalar. - Yatırımcının istişare gerçekleştirmiş olması halinde, projeden etkilenen kişiler, muhtarlar ve varsa başka paydaşlar ile yapılan istişarelerin açıklamaları (örneğin tarihler, içerik, katılım düzeyi, dile getirilen endişeler, vs.). - Şikayet Giderme Mekanizması, Şikayetlerin Yönetimi, ve kaydedilen şikayet olup olmadığı Ayrıca, sonradan sosyal denetimi destekleyecek ilave dokümanlar da olabilir. Örneğin; - Bağımsız emlak komisyoncuları tarafından hazırlanan arazi değerlendirme raporu proje bölgesindeki farklı arazi türleri için ortalama piyasa fiyatlarını gösterecek (örneğin sulanan alanların, kurak alanların, vs. birim fiyatları) ve tazminatın gerçekte yenileme değerine eşit olup olmadığını tespit etmeye yönelik bir başlangıç noktası olarak hizmet edecektir. Sonradan sosyal denetim kapsamında uyumsuzlukların / uyuşmazlıkların tespit edilmesi halinde, etki azaltma önlemleri alınacaktır ve bu, alt projenin ÇSYP / ÇYP raporlarına ekli eylem planının bir parçasını oluşturacaktır. Olumsuz veya ciddi etkilerin yenileme maliyeti üzerinden tam tazminatın sağlanması yoluyla giderilemediği durumlar olabilir. Bu gibi durumlarda, önceden belirlenen kategorilere giren projeden etkilenen kişilere ilave yardım sağlanması gerekebilir. İlave yardım alabilecek kategoriler ve ilave yardımın içeriği aşağıdaki tabloda açıklanmaktadır. Sonradan Sosyal Denetimin İstişare Edilmesi ve Açıklanması: Alt proje yatırımcısı tarafından hazırlanan arazi edinimi tablosu projeden etkilenen kişiler ile bireysel olarak ve rızaları altında istişare edilmelidir. Projeden etkilenen her bir kişi kendi üzerindeki etkilerin tabloda belirtildiğini doğrulayabilmelidir. Sonradan denetim raporu incelenmek ve onaylanmak üzere Dünya Bankası ile paylaşıldıktan sonra, rapor hem Banka’nın InfoShop platformunda hem de ülke içinde ve etkilenen topluluğun muhtarlığında ilan edilecektir. 22 İlave Etki Kategorileri Projeden Etkilenen Kişi Tazminat İlke Kategorisi Hem kamu arazileri hem de Yapılar yenileme maliyeti Geçim kaynaklarının özel mülkiyetli araziler üzerinden, tarladaki ürünler yeniden tesis edilmesi üzerindeki yasal ve yasal piyasa değerleri üzerinden amacıyla projeden etkilenen olmayan arazi kullanıcıları ve ekonomik ağaçlar kişiye yardım sağlanması indirgenmiş net gelir üzerinden. Bunlara ayrıca taşınma ödeneği veya yardımı sağlanacaktır. Arazilerinin yüzde 20’den Kaybedilen arazi/varlıklar Geçim kaynaklarının azını kaybeden kişiler için yenileme maliyeti; yeniden tesis edilmesi ürünün piyasa değeri ve amacıyla projeden etkilenen ağacın indirgenmiş net kişiye yardım sağlanması geliri, artı toplam işlem maliyeti (satıcı adına yetkili makamlara; yaklaşık yüzde 2,1) artı sonraki işlem maliyeti (yaklaşık yüzde 2,1), taşınma maliyetleri (varsa) Arazilerinin yüzde 20 veya Yenileme maliyeti ve 6 Geçim kaynaklarının daha fazlasını kaybeden aylık asgari ücrete eşdeğer yeniden tesis edilmesi kişilerden, geçim gelir restorasyonu paketi amacıyla projeden etkilenen kaynaklarının olumsuz (veya duruma göre bir iş kişiye yardım sağlanması etkilendiğini ispat edenler fırsatı) Geçim kaynaklarının Duruma göre, geçim Geçim kaynaklarının olumsuz etkilendiğini kaynaklarının yeniden tesis yeniden tesis edilmesi gösteren kırılgan gruplar edilmesine yönelik paket – 6 amacıyla projeden etkilenen (aile reisinin bekar bir kadın aylık asgari ücrete eşdeğer kişiye yardım sağlanması olduğu hanehalkları, engelli üyesi olan hanehalkları, yoksulluk sınırı altındaki hanehalkları - hanehalkının sosyal yardım alıp almadığına göre belirlenir) 9. FİNANSMAN Proje ile ilgili tüm arazi edinimi maliyetleri ve ilave YYEP maliyetleri sponsorlar tarafından karşılanacaktır. RPM danışmanı tarafından sponsorlara sağlanacak teknik desteğin ve YYEP denetlemesinin maliyetleri karşılanacaktır. 23 10. HAK SAHİPLİĞİ MATRİSİ Bu YYPÇ’de ele alınan arazi edinimi ve yeniden yerleşim ile ilgili etkilere yönelik tazminat önlemleri aşağıdaki matriste sunulmaktadır. Devlet eliyle iskana ilişkin Türkiye’deki yasal çerçeve projeden etkilenen ailelere yeniden yerleşim seçenekleri sunmaktadır. İskan Kanununun ve uygulama yönetmeliğinin bazı hükümleri uluslararası standartların da ötesindedir; örneğin etkilenen hanehalkındaki her çekirdek aile ayrı bir aile/hanehalkı olarak görülmekte ve ayrı ayrı iskan yardımı alabilmektedir. Bu sebeple, yeniden yerleşime ilişkin Türkiye’deki yasal çerçeve Bölüm 6’da ele alınmaktadır. Dolayısıyla, etkilenen kişiler (istekli satıcılar hariç) bu alternatifi talep edebilecektir; devlet eliyle iskan yardımından faydalanamıyorlarsa, aşağıdaki YYPÇ hak sahipliği matrisinde öngörülen yardımlara başvurabileceklerdir. Hak Sahipliği Matrisi: Jeotermal Geliştirme Projesi Mülkiyet Hak Etki Türü Tazminat İlkeler Durumu Sahipliği Boş / Konut Dışı Özel 1. Arazinin Sahipler: Arazi ve Müzakere yoluyla arazi Kullanılan Arazinin ve ekonomik varlıklar edinimi. Müzakere ile Kalıcı Kaybı ekonomik (ağaçlar, vs. dahil) belirlenen fiyat tam varlıkların tam yenileme yenileme maliyetinden sahipleri maliyeti üzerinden; daha düşük olamaz. kaybedilen ürünler Müzakerelerin 2. Arazinin piyasa değeri başarısız olması hem yasal üzerinden; ekonomik halinde, OP 4.12 göz hem de ağaçlar indirgenmiş önünde bulundurularak yasal net gelir üzerinden, ulusla mevzuata göre olmayan vs. kamulaştırma yapılır kullanıcıları (iki prosedür arasındaki Kullanıcılar: gerekliliklerde Tarladaki mevcut boşluklar var ise). ürünler için yasal ve yasal olmayan Projeden etkilenen kullanıcılara piyasa kişilere gerekli olması değeri üzerinden, halinde gelir ekonomik ağaçlar restorasyonu yardımı için indirgenmiş net sağlanır. gelir üzerinden tazminat ödenir. Kamu 1. İlgili Devlet Kurumu: İlgili devlet kurumu devlet Devlet kurumu ile arazinin kullanımı için kurumu kararlaştırılan bedel, izin verir veya tam veya izin yenileme maliyeti 2. Arazinin üzerinden kuruma hem yasal Kullanıcılar: tazminat ödenir. hem de Tarladaki mevcut yasal ürünler için yasal ve Projeden etkilenen olmayan yasal olmayan kişilere gerekli olması kullanıcıları kullanıcılara piyasa halinde gelir 24 Mülkiyet Hak Etki Türü Tazminat İlkeler Durumu Sahipliği değeri üzerinden, restorasyonu yardımı ekonomik ağaçlar sağlanır. için indirgenmiş net gelir üzerinden tazminat ödenir. Üzerinde konut (ve Özel 1. Arazinin ve Sahipler: Arazi ve Müzakere yoluyla arazi başka taşınmazlar) diğer tüm yer üstü edinimi. Müzakere ile bulunan arazinin taşınmazları varlıklar tam belirlenen fiyat tam kalıcı kaybı n sahipleri yenileme maliyeti yenileme maliyetinden üzerinden; taşınma daha düşük olamaz. 2. Taşınmazla ödeneği veya Müzakerelerin rın hem yardımı, mevcut başarısız olması yasal hem ürünler piyasa değeri halinde, OP 4.12 göz de yasal üzerinden, ekonomik önünde bulundurularak olmayan ağaçlar için ulusla mevzuata göre kullanıcıları indirgenmiş net gelir kamulaştırma yapılır üzerinden. (iki prosedür arasındaki gerekliliklerde Kullanıcılar: Yasal boşluklar var ise). ve yasal olmayan kullanıcılara sadece Projeden etkilenen yapılar için yenileme kişilere taşınma maliyeti üzerinden, yardımı sağlanır ve mevcut ürünler için ilgili masraflar piyasa değeri karşılanarak üzerinden, ekonomik gerekiyorsa gelir ağaçlar için restorasyonu yardımı indirgenmiş net gelir sağlanır. üzerinden tazminat ödenir. Ayrıca taşınma ödeneği veya yardımı da sağlanır. Kamu Arazinin hem Yasal ve yasal İlgili devlet kurumu yasal hem de olmayan arazinin kullanımı için yasal kullanıcılara sadece izin verir veya tam olmayan yapılar için yenileme yenileme maliyeti kullanıcıları maliyeti üzerinden, üzerinden kuruma mevcut ürünler için tazminat ödenir. piyasa değeri üzerinden, ekonomik Projeden etkilenen ağaçlar için kişilere taşınma indirgenmiş net gelir yardımı sağlanır ve üzerinden tazminat ilgili masraflar ödenir. Ayrıca karşılanarak taşınma ödeneği gerekiyorsa gelir veya yardımı da restorasyonu yardımı sağlanır. sağlanır. 25 Mülkiyet Hak Etki Türü Tazminat İlkeler Durumu Sahipliği Üzerinde işletme Özel Arazi ve Arazi, işletmeler ve Müzakere yoluyla arazi bulunan arazinin işletmelerin tüm yer üstü edinimi. Müzakere ile kalıcı kaybı sahipleri varlıklar tam belirlenen fiyat tam yenileme maliyeti yenileme maliyetinden üzerinden tazmin daha düşük olamaz. edilir; geçici gelir Müzakerelerin kaybı, taşınma başarısız olması ödeneği veya halinde, OP 4.12 göz yardımı sağlanır. önünde bulundurularak ulusla mevzuata göre kamulaştırma yapılır (iki prosedür arasındaki gerekliliklerde boşluklar var ise). İşletme sahiplerinin geçici gelir kayıpları tazmin edilir, işletmelerinin taşınması için yardım sağlanır ve ilgili masraflar karşılanır. Gerekli olması halinde gelir restorasyonu yardımı sağlanır. Topluluk arazisinin Özel Köy Tüzel Arazi ve ekonomik Müzakere yoluyla arazi kalıcı kaybı Kişiliği varlıklar (ağaçlar, vs. edinimi. Müzakere ile dahil) tam yenileme belirlenen fiyat tam maliyeti üzerinden yenileme maliyetinden tazmin edilir daha düşük olamaz. Müzakerelerin başarısız olması halinde, OP 4.12 göz önünde bulundurularak ulusla mevzuata göre kamulaştırma yapılır (iki prosedür arasındaki gerekliliklerde boşluklar var ise). İrtifak sebebiyle arazi Özel 1. Arazi ve Sahipler: Arazi ve Müzakere yoluyla arazi kullanımının ekonomik ekonomik varlıklar edinimi. Müzakere ile sınırlanması varlık tam yenileme belirlenen fiyat taam sahipleri maliyeti üzerinden; yenileme maliyetinden kaybedilen ürünler daha düşük olamaz. 2. Arazinin piyasa değeri Burada, arazi hem yasal üzerinden, ağaçlar üzerindeki yapılar gibi hem de indirgenmiş net gelir varlıkların kalıcı bir yasal üzerinden, vs. şekilde kaybı tam olarak tazmin 26 Mülkiyet Hak Etki Türü Tazminat İlkeler Durumu Sahipliği olmayan Kullanıcılar: edilirken, sahibine iade kullanıcıları Tarladaki mevcut edilecek arazi için adil ürünler için yasal ve bir tazminat belirlenir. yasal olmayan Müzakerelerin kullanıcılara piyasa başarısız olması değeri üzerinden, halinde, OP 4.12 göz ekonomik ağaçlar önünde bulundurularak için indirgenmiş net ulusla mevzuata göre gelir üzerinden kamulaştırma yapılır tazminat ödenir. (iki prosedür arasındaki gerekliliklerde İlgili arazi kullanım boşluklar var ise). sonrası eski haline getirilir. Projeden etkilenen kişilere gerekli olması halinde gelir restorasyonu yardımı sağlanır. Arazinin sahibine belirli kısıtlamalar ile iade edilmesi. Arazinin geçici kaybı Özel Arazi Belirli bir süre için Arazinin kullanılacağı (örneğin arazinin sahipleri nakit tazminat ödenir süre için kira bedelinin geçici olarak ve arazi kullanım belirlenmesi için kullanımına yönelik sonrası eski haline müzakere yapılır. Arazi kira anlaşmaları) getirilir. eski haline getirildikten sonra sahibine iade edilir. Kalıcı veya geçici Özel 1. Arazi Geçim yardımı; 6 Geçim kaynaklarının gelir kaybı sahipleri aylık asgari ücret olumsuz etkilendiğini 2. Arazinin eşdeğeri, kira kanıtlayan ve/veya hem yasal bedeline eşit tek arazisinin yüzde 20 hem de seferlik ödenekler, veya daha fazlasını yasal vs. kaybeden projeden olmayan etkilenen kişiler veya kullanıcıları kırılgan kişiler (hanehalkı reisi kadın olan, engelli üyesi olan, yoksulluk sınırının altında yaşayan -sosyal yardım alıp almadığını göre belirlenir- hanehalkları) için geçimlerinin yeniden sağlanmasına yönelik yardım sağlanır; ayrıca 27 Mülkiyet Hak Etki Türü Tazminat İlkeler Durumu Sahipliği uygun görülen ilave tazminat sağlanır. 11. İSTİŞARE, İLETİŞİM VE ŞİKAYET YÖNETİMİ OP4.12, Banka tarafından finanse edilen projelerde borçluların projeden etkilenen kişiler ile önceden istişare yapmalarını gerektirmektedir. Dolayısıyla sponsor veya yatırımcı, inşaat çalışmaları başlamadan önce projenin etki alanı içinde kalan topluluklar ile istişare toplantıları gerçekleştirerek bunları belgeleyecektir. Bu istişare toplantılarında projenin yapısı ve ilişkili altyapı tesisleri de dahil olmak üzere temel özellikleri (yollar ve iletim hatları, geçici işçi kampları gibi) açıklanacak, paydaşlar projenin yaklaşık başlangıç tarihi ve süresi hakkında bilgilendirilecek ve halk projenin başlıca etkileri (olası yerel halk istihdamı ve istenen beceriler, arazi edinimi ve tazminat, yeniden yerleşim (varsa) ve gelir restorasyonu düzenlemeleri, ve diğer proje faydaları gibi) hakkında bilgilendirilecektir. Arazi edinimi ve diğer inşaatla ilgili etkiler hakkındaki sorular ve sorunlar için iletişim kurulmak üzere görevlendirilen proje görevlisinin adının, irtibat bilgilerinin ve kendisine ulaşılabilecek saatlerin yerel paydaşlara bildirilmesi gerekecektir. Halkın iletişim kurması için görevlendirilen kişi toplantılarda dile getirilen başlıca soru ve sorunları ve bunların çözüme kavuşturulması için atılan adımları kaydedecektir. Proje kapsamında topluluk için önem taşıyan yeni gelişmeleri etkilenen topluluklara proaktif bir şekilde açıklayacaktır. Şikayet Giderme Mekanizması: Topluluk ile işbirliğinin sağlanması ve potansiyel olarak sorunlu hususların önlenmesi amacıyla yatırımcı, proje sponsorunun bir irtibat bürosu kurarak, kolaylıkla erişilebilecek ve proje ile ilgili soruların ve sorunların (sadece arazi edinimi veya proje ÇSED/ÇSYP dokümanlarına uyulmaması ile değil, aynı zamanda inşaat aşamasındaki çevresel etkiler ve sorunlar ile ilgili olanlar) cevaba/çözüme kavuşturulmasına yardımcı olabilecek iletişim görevlisi atamasını sağlayacaktır. Yatırımcı/sponsor ücretsiz olarak aranabilecek telefon numaraları sunacak ve proje sahasında şikayetlerin ve bunların nasıl çözüldüğünün kaydedileceği bir şikayet kayıt defteri tutacaktır. Şikayet giderme mekanizması DB politikasının gerekliliklerine uygun olarak işleyecektir. Yukarıda belirtildiği gibi, yatırımcı/sponsor şikayetlerin alınması ve kayda geçirilmesi ve eğer bunlar ilk adımda çözülemiyorsa çözüm için ilgili makamlara aktarılması için bir arazi edinimi ve yeniden yerleşim irtibat görevlisi istihdam edecek veya atayacaktır. Yatırımcı/sponsor, her türlü şikayetin öncelikle alındığı tarihten itibaren 7 gün içerisinde cevaplandırılmasını sağlayacaktır. Şikayetin çözümü 15 günden fazla sürebilecek ise, irtibat görevlisi durumu başvuru sahibine bildirecek ve sorunun daha üst düzey makamlarca bir a y içerisinde çözüme kavuşturulmasına çalışacaktır. Ayrıca, alınan her türlü şikayet için sponsor tarafından bir veri tabanı oluşturulacak ve tutulacaktır. Şikayet ler ücretsiz telefon hattı, yazılı dilekçe, e-posta veya şahsen başvuru yoluyla alınabilecektir. Kayıt defteri tutmanın yanı sıra, şikayet mekanizması için iki ayrı şikayet formu kullanılacaktır. İlk form “şikayet başvuru formu” olacaktır. Şikayet ilk alındığında, doldurulan şikayet formunun bir nüshası başvuru sahibine verilecektir. Yapılan düzeltici işlem ve şikayetin 28 giderilmesi üzerine, şikayet görevlisi tarafından bir “kapanış” formu doldurulacaktır. Örnek Şikayet Formu sponsorun kullanımı için Ek-4’te sunulmuştur. Düzeltici işlemin belirlenmesi; Sorumlu kuruluşun (şikayet ile ilgili olarak) sponsor veya inşaat şirketi olması halinde, ilk olarak şikayet alındıktan sonra bir hafta içerisinde şikayet sahibine cevap verilecektir. Ancak şikayetin yeniden yerleşim faaliyetleri ile ilgili olması halinde, şikayete alındığı tarihten itibaren en geç 10 gün içerisinde cevap verilecektir. Başvuru sahibine verilen ilk cevaptan sonra, sorumlu taraf (veya taraflar) şikayeti değerlendirecek ve şikayet sahibi ile birlikte en uygun “düzeltici işlemin” ne olacağını belirleyecektir. Sorumlu taraf, şikayet i le ilgili yerinde (sahada) soruşturma yapmak için bir heyet göndermeyi talep edebilir. Şikayetin giderilmesinden sonra, sponsor durumu doğrulayan bir “kapanış formu” hazırlayacak ve imzalayacaktır. Şikayet mekanizması, izleme sistemi ile birlikte işleyecektir. Kadınların şikayetleri/mağduriyetleri ayrı olarak kaydedilecek ve projenin Sonuç Çerçevesi Göstergelerine işlenmek üzere proje izleme sistemine raporlanacaktır. Bunlar ayrıca “Uygulama Durum Raporları” için de raporlanacaktır. 29 12. İZLEME VE DEĞERLENDİRME Önceki deneyimler, alt projelerin etkilenen kişiler üzerinde tazminat mekanizmaları yoluyla telafi edilemeyecek önemli olumsuz etkilerinin olmayacağını göstermektedir. Bununla birlikte, olumsuz sosyal etkilerin öngörüldüğü durumlar olabilir. Arazi edinimi veya yeniden yerleşim içeren bir alt projenin değerlendirme aşamasında, T SKB Banka’ya etkilerin izlenmesine yönelik alt projeye özgü bir izleme planı sunacak ve talep edilmesi halinde sponsorun bu etkiler ile baş etmek için bir etki azaltma planı hazırlamasına yardımcı olacaktır. T SKB uygulama sırasında bir Arazi Edinimi İzleme Planı hazırlayacak ve Banka’ya ayrı [altı aylık] izleme raporları sunacaktır. Bu raporlarda arazi edinimi ve yeniden yerleşim durumu, ödenen tazminatların durumu, karşılaşılan sorunlar, uygulanan etki azaltma önlemleri, düzenlenen halkla istişare toplantıları, varsa geçim kaynaklarının yeniden tesisine yönelik başlatılan planlar ve programlar, şikayet kayıtlarına kaydedilen şikayet türleri, çözüme kavuşturulan şikayetlerin yüzdesi, vs. belirtilecektir. Her bir alt proje için proje faaliyetlerini (hâlihazırda tamamlanmış olan, bu süre zarfında tamamlanan, gerçekleştirilmeyi bekleyen) ve diğer ilgili hususları belirten performans izleme raporları hazırlanacaktır. 200 kişiden fazla bir nüfusu etkileyen alt projeler için, proje faaliyetlerinin Dünya Bankası politikasının gerekliliklerine ve YYEP’ye uygun olduğunu gösteren bir harici izleme (üçüncü taraf) mekanizması kurulacaktır. Dünya Bankası tarafından önerilmesi halinde, sponsor tarafından “tamamlama denetimi” veya “uzman paneli” gerçekleştirilmesi sağlanacaktır. 30 EK 1- KISALTILMIŞ YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI RAPORLAMA FORMATI (tüm yeni alt proje yatırımları için) 1. GİRİŞ Bu bölümde (asgari olarak) aşağıdaki bilgiler yer almalıdır:  Alt projenin / Projenin adı ve yeri  Proje Sponsoru  Projenin gerekçesi ve amacı (Projenin neden gerçekleştirildiği)  Proje ve (varsa) bileşenleri hakkında kısa bilgiler; kurulu üretim kapasitesi (ünite sayısı X MW/ünite), Proje için gerekli olan toplam arazi miktarı ve türü (özel / kamu) , vs.  Bu spesifik sahanın seçilmesinin sebepleri. 2. POTANSİYEL ETKİLER VE ETKİLENEN KİŞİLER 2.1.PROJE ETKİLERİ Proje ve/veya bileşenleri ne gibi potansiyel etkilere sahip olacak? Bu etkiler kalıcı mı yoksa geçici mi? Ne tür arazi edinimi gerçekleştirilecek; kalıcı, geçici, irtifak, kiralama, vs.? Geçim kaynakları üzerinde beklenen etkiler var mı? Yoksa sadece arazi mi? 2.2. PROJEDEN ETKİLENEN KİŞİLER Projeden etkilenen kişiler kimler? Nasıl ve ne şekilde etkilenecekler? Projeden etkilenen kişiler arasında kırılgan gruplar var mı (kadınlar, yaşlılar, gençler, vs.)? Varsa, kırılgan gruplara ilişkin bilgi verin. 2.3.UYGUNLUK KRİTERLERİ Uygunluk ile ilgili bilgiler 3. YASAL ÇERÇEVE VE BOŞLUK ANALİZİ 3.1. ARAZİ EDİNİMİNE İLİŞKİN ULUSAL MEVZUAT VE PROSEDÜRLER Ulusal mevzuat hakkında kısa bilgi (sadece Proje için geçerli olan ilgili kanunlar / yönetmelikler) 3.2.DÜNYA BANKASI POLİTİKALARI VE OP 4.12 KAPSAMINDA GEREKLİ ÖNLEMLER Banka Politikalarının ve OP 4.12’nin özeti 3.3.BOŞLUK ANALİZİ Arazi edinimi süreci ile ilgili aşırı veya yetersiz düzenlemelerin ve bunların nasıl giderileceğinin sunulması. 4. UYGULAMA, TAZMİNAT VE DİĞER YARDIMLAR Arazi edinimi sürecinin özeti;  Süreçten kim sorumlu?  Arazi nasıl edinilecek? (mevzuat ve Proje bilgileri doğrultusunda – ana yatırım ve varsa bileşenleri - yukarıda sunulmuştur)  Süreç ne zaman başlayacak, hangi adımlardan sonra tamamlanacak? 31 Kimlere ve hangi tür taşınmazlar için tazminat verilecek? (Hak Sahipliği Matrisinde belirtiniz) Geçim kaynaklarının yeniden tesisi için ilave önlemler olacak mı? (Hak Sahipliği Matrisinde belirtiniz) Hak Sahipliği Matrisi Etkilenen Proje Proje Kişi Hak Sahipliği İlave Önlemler Bileşeni Etkisi Kategorisi 5. İSTİŞARE VE KATILIM Takip edilecek istişare sürecinin açıklaması;  İstişarelerin amacı  İstişarelerin gerçekleştirilmesinden sorumlu taraf  Projeden etkilenen kişilerin ve diğer paydaşların bilgilendirilmesine yönelik kullanılacak kanallar veya araçlar  İstişare toplantılarını sıklığı  Kırılgan grupların (varsa) dahil edilmesine yönelik önlemler 6. ŞİKAYET GİDERME MEKANİZMASI Şikayet Giderme Mekanizmasını açıklaması;  Şikayet Giderme Mekanizmasının gerekçesi  Şikayet Giderme Mekanizmasının yönetilmesinden sorumlu taraf/kişi(ler)  Kullanılacak araçlar/yöntemler  Örnek şikayet kayıt formları ve kapanış formları 7. İZLEME VE RAPORLAMA  YYEP için izleme ve kapanış düzenlemelerinin açıklaması.  DB dokümanları doğrultusunda performans izleme, üçüncü taraf harici izleme (gerekirse) gibi izleme sistemlerinin açıklaması.  Raporlama sıklığı ile izleme planının kilit ögelerinin açıklaması .  Faydalanıcı geri bildirim göstergeleri de dahil olmak üzere raporların içeriğinin açıklaması. 8. TAKVİM VE BÜTÇE Başlıca uygulama konularını sıralayınız ve gerçekleştirilme zamanları için ilgili kutucukları renklendiriniz. Başlıca Uygulama 20.. 20.. 20.. 20.. Konuları Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1 Ç2 Ç3 32 YYEP bütçesini sununuz ve beklenmeyen durumlar da dahil olmak üzere tüm arazi edinimi ve yeniden yerleşim konuları ile ilgili finansal sorumluluk ve yetkileri belirtiniz. İlgisine göre bütçe kalemleri ekleyiniz veya çıkartınız. Maliyetler tahmin edilen götürü usulü rakamlardır ve bağlayıcı değildir. Bütçe Kalemi Öngörülen Maliyet İzin/Ruhsat Maliyetleri xxx Tazminat Ödemeleri xxx İlave Sosyal Destek ve Yeniden xxx Yerleşim Yardımı Maliyetleri İzleme Maliyeti xxx Beklenmeyen Giderler xxx TOPLAM BÜTÇE xxx 33 EK 2 – SONRADAN SOSYAL DENETLEME FORMATI 1. Proje Hakkında Bilgiler Alt Projenin Adı ve Yeri Proje Sponsoru Proje Maliyeti Kurulu Üretim Kapasitesi Kilit Uygulama Tarihleri Proje Bileşenleri ve Arazi Gereklilikleri 2. Hak Sahipliği Matrisi Etkilenen Proje Proje Kişi Hak Sahipliği İlave Önlemler Bileşeni Etkisi Kategorisi 3. Özel Mülk Sahiplerinden Edinilen Arazi ve Varlık Envanteri (Tamamen Gönüllü Satın Alınan) (Excel Belgesi olarak sunulacak) 3.1. Özel Mülk Sahiplerinden Edinilen Arazi ve Varlık Envanteri (Kamulaştırma) Maliklerin / Arazi Kullanıcılarının Adları Proje Bileşeni: Edinilen alan(lar) / arsa(lar) (ha) Malikin/Kullanıcının toplam alanının (ha) yüzde kaçının proje için alındığı(%) Arazi kullanımı: mera, tarım, konut, vs. Etkilenen yapı veya başka sabit varlık ya da üretim varlığı envanteri (kuyular, çitler, ağaçlar, tarım ürünleri, vs.) Arazi başka bir tarafça kiralanmış mı veya kayıt dışı olarak kullanılıyor mu? Malik olmayan kullanıcıların etkilenen varlıkları, ağaçları, ürünleri, vs. var mı? Araziye dayalı faaliyetin malik veya arazi kullanıcısı için önemli bir gelir kaynağı olup olmadığını belirtiniz 34 Ödenen tazminat (işlem ücretini ekleyiniz) Teslim edilen tarihler Malikin geliri üzerindeki etki 3.2 Edinilen Kamu, Topluluk veya Devlet Arazilerinin Envanteri Edinilen arazi parselleri / arsalar (ha) Arazi türü / arazi kullanımı: Orman, ortak mera, diğer Mülkiyet: Devlet, topluluk, diğer. Yapılar veya diğer sabit varlıklar Arazi kullanıcısı üzerindeki etkileri azaltmak için ödenen tazminat, arazi devri veya başka önlemler. Önlemleri ve teslim tarihlerini belirtiniz 4. İstişare, İletişim, Şikayet Yönetimi ve Uygulama Sorunları Proje ve Proje Alanı Hakkında Genel Bilgi: İstişare, İletişim ve Şikayet Yönetimi: Projeden Etkilenen Kırılgan Grupların Tespiti: EK 3 – TAM YENİDEN YERLEŞİM EYLEM PLANI RAPORLAMA FORMATI (Arazi ediniminin geliri önemli ölçüde etkilediği, fiziksel yeniden yerleşimi gerektirdiği veya toplamda 200 veya daha fazla kişiyi etkilediği her durumda, gönülsüz yeniden yerleşim ile ilgili DB dokümanlarında YYEP için belirtilen kapsama ve ayrıntı düzeyine göre kullanılacaktır.) 1. GİRİŞ  Projenin kısa açıklaması.  İlişkili tesisler de dahil olmak üzere proje bileşenlerinin listesi (varsa ).  Arazi edinimi ve yeniden yerleşim gerektiren proje bileşilenlerinin açıklaması; arazi edinimi ve yeniden yerleşim için genel tahminler.  Arazi ediniminin etkilerini gösteren, proje saha planı veya tarama formundan alınan haritayı ekleyiniz,  Arazi mülkiyet ve arazi kullanım haritalarını ekleyiniz 2. YENİDEN YERLEŞİMİN EN AZA İNDİRİLMESİ İnsanların fiziksel veya ekonomik olarak yeniden yerleşimini en aza indirmek amacıyla yapılan tasarım değişikliklerini belirtiniz. 35 3. SAYIM, ENVANTER VE SOSYOEKONOMİK ARAŞTIRMA  Etkilenen kişilerin / ailelerin veya işletmelerin gelir akışları üzerindeki etkiler için uygun telafi edici önlemleri geliştirmek için ihtiyaç duyulan ilave sosyoekonomik verileri sununuz.  Proje için edinilecek sabit varlıkların envanterinin kısa bir açıklamasını sununuz -söz konusu envanterin tam bir listesi ekte sunulacaktır (varsa).  Kırılgan gruplar veya özel yardıma ihtiyaç duyana kişileri belirtiniz. 4. YASAL ÇERÇEVE 4.1. ARAZİ EDİNİMİNE İLİŞKİN ULUSAL KANUNLAR VE PROSEDÜRLER Ulusal mevzuat hakkında kısa bilgi (sadece Proje için geçerli ilgili kanunlar / düzenlemeler) 4.2.DÜNYA BANKASI POLİTİKALARI VE OP 4.12 KAPSAMINDA GEREKLİ ÖNLEMLER Banka Politikalarının ve OP 4.12’nin bir özeti 4.3. BOŞLUK ANALİZİ Arazi edinimi süreci ile ilgili aşırı veya yetersiz düzenlemelerin ve bunların nasıl giderileceğinin sunulması 5. YENİDEN YERLEŞİM SAHALARI Eğer araziye karşı arazi veriliyorsa, alınan araziden kaynaklı gelir kaybını telafi etmek için verilen yeni arazinin yeri, büyüklüğü, telafi etme kapasitesi ve öne çıkan özellikleri hakkında ayrıntıları sununuz. Eğer araziye karşı arazi verilmiyor ise, bu başlığı kaldırınız. 6. HAK SAHİPLİĞİ VE GELİR RESTORASYONU  Etkilenen taraf ile ilgili sosyoekonomik verileri kullanarak, sunulan gelir restorasyonu önlemlerini açıklayınız.  İlave ekonomik rehabilitasyon önlemlerini açıklayınız; geçiş ve taşınma ödenekleri, geçici konut, vey a başka önlemler.  Kırılgan kişilere veya hanehalklarına sağlanan özel yardımları açıklayınız.  Etkilenen yapılar, araziler, ağaçlar veya diğer varlıklar için kullanılan değerleme yöntemini açıklayınız (OP 4.12’nin kaybedilen varlıklar için yenileme maliyetini esas aldığını unutmayınız).  Her türlü etkiyi ve hak sahipliğini bir matris formunda özetleyiniz; (aşağıda verilmiştir) Hak Sahipliği Matrisi Etkilenen Proje Proje Kişi Hak Sahipliği İlave Önlemler Bileşeni Etkisi Kategorisi 7. KURUMSAL DÜZENLEMELER YYEP’nin hazırlanmasını ve uygulanmasını sağlamak için sorumlu kurumları ve proje düzeyinde kurumsal düzenlemeleri açıklayınız. 8. KATILIM VE İSTİŞARE  Paydaşları ve YYEP’nin hazırlanması ve uygulanmasındaki istişare ve paydaş katılımı sürecini açıklayınız . 36  Etkilenen taraflar ile yapılan istişarelerin kayıtlarını tutunuz ve özetleyiniz: öne çıkan sorunlar, bunların nasıl ele alındığı, vs. Ayrıca geri bildirim göstergelerini raporlayınız.  Yerel paydaşlar ile açık iletişimi sağlamaya yönelik düzenlemeleri açıklayınız (personel, saha ofisleri, vs). 9. ŞİKAYETLERİN GİDERİLMESİ  Arazi edinimi, yeniden yerleşim ve yerel topluluk üzerindeki diğer proje etkileri ile ilgili şikayetlerin kayıt altına alınmasına ve çözülmesine ilişkin süreci açıklayınız.  Bu sürecin maliyetsiz olmasını ve kısa sürede cevap verilmesini sağlayınız.  Şikayetlerin çözümünde bağımsız ve karşılıklı olarak saygı duyulan bir üçüncü tarafın katılımını sağlayınız.  Örnek şikayet kayıt formları ve kapanış formları hazırlayınız.  Mahkemeye başvuran etkilenen tarafların en aza indirtilmesi amacıyla, dile getirilen tüm şikayetlerin ve sorunların nasıl çözüldüğünün veya yönetildiğinin kayıtlarını tutunuz. Ayrıca faydalanıcı geri bildirim göstergelerini de raporlayınız. 9.1. İZLEME VE DEĞERLENDİRME  YYEP için izleme ve kapanış düzenlemelerini açıklayınız.  DB dokümanları doğrultusunda performans izleme, üçüncü taraf harici izleme (gerekirse) gibi izleme sistemlerini açıklayınız.  Raporlama sıklığı ile izleme planının kilit ögelerini açıklayınız.  Faydalanıcı geri bildirim göstergeleri de dahil olmak üzere raporların içeriğini açıklayınız. 10. UYGULAMA TAKVİMİ VE BÜTÇESİ YYEP uygulamasındaki kronolojik adımları listeleyiniz; hakların inşaat işleri başlamadan sunulmasını sağlayınız. Kilit Uygulama 20.. 20.. 20.. 20.. Konuları Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1 Ç2 Ç3 Ç4 Ç1 Ç2 Ç3 YYEP bütçesini sununuz ve beklenmeyen durumlar da dahil olmak üzere tüm arazi edinimi ve yeniden yerleşim konuları ile ilgili finansal sorumluluk ve yetkileri belirtiniz. İlgisine göre bütçe kalemleri ekleyiniz veya çıkartınız. Maliyetler tahmin edilen götürü usulü rakamlardır ve bağlayıcı değildir. Bütçe Kalemi Öngörülen Maliyet İzin/Ruhsat Maliyetleri xxx Tazminat Ödemeleri xxx İlave Sosyal Destek ve Yeniden xxx Yerleşim Yardımı Maliyetleri İzleme Maliyeti xxx Beklenmeyen Giderler xxx TOPLAM BÜTÇE xxx 37 EK 4 – ÖRNEK ŞİKAYET FORMU Sayfa 1 yerel halktan yazılı şikayetlerin alınabilmesi için proje sahasında ve muhtarlıkta askıya çıkarılmalıdır. Şikayetin telefon yoluyla veya toplantılar ve sponsor ziyareti sırasında sözlü olarak alınması halinde (ofiste veya sahada) şikayet formu sorumlu şikayet komitesi tarafından doldurulmalıdır. Şikayetin posta veya e-posta yoluyla alınması halinde, şikayet formu sorumlu şikayet komitesi tarafından doldurulabilir veya posta ya da e-posta çıktısı kapanış formuna eklenebilir. ŞİKAYET FORMU Şikayeti alan kişinin adı: Tarih: Unvanı ŞİKAYET SAHİBİ İLE İLGİLİ BİLGİLER Şikayetin hangi yolla alındığı Adı – Soyadı Telefon □ Telefon Numarası Toplantılar □ Adres Ofise bizzat başvuru □ Köy Posta/e-posta □ Şikayet Sahibinin İmzası (mümkün Saha ziyareti □ ise) ŞİKAYETİN AYRINTILARI 38 ÖRNEK ŞİKAYET KAPANIŞ FORMU Kapanış formu sorumlu şirket tarafından doldurulmalıdır. KAPANIŞ FORMU Hanehalklarına veya geçim □ kaynaklarına verilen zarar Çevresel ve sosyal □ ŞİKAYETİN DEĞERLENDİRMESİ Kamulaştırma □ İstihdam □ Diğer □ Tazminat gerekiyor mu?: □EVET □HAYIR SONUÇ KAPANIŞ Bu bölüm, tazminatı aldığında veya dosya kapatıldığında şikayet sahibi ve sorumlu şirket tarafından doldurulacak ve imzalanacaktır. (Şikayet sahibinin imzasını almak yerine, banka dekontu forma eklenebilir) Sorumlu Şikayet Sahibi Adı-Soyadı Adı-Soyadı Tarih ve İmza Tarih ve İmza (Mümkün ise. Neden imzalanmadığı açıklanmalıdır) 39