Türkiye PMIF Karbon Piyasası Geliştirme Projesi Paydaş Katılım Planı Proje No: P180248 Şubat, 2023 Sayfa 0/ 28 İçerik tablosu 1 GİRİŞ : .................................................................................................................................................. 4 2 PROJE ÖZETİ : .................................................................................................................................... 5 3 PAYDAŞ KATILIM PLANI HEDEFLERİ: ........................................................................................ 6 4 DÜZENLEYİCİ BAĞLAM: ................................................................................................................ 6 4.1 Paydaş Katılımı için Türkiye Gereksinimleri ............................................................................... 6 4.2 Paydaş Katılımı için Dünya Bankası Gereklilikleri ...................................................................... 7 5 PAYDAŞ TANIMLAMASI ................................................................................................................. 8 5.1 Proje paydaşları:............................................................................................................................ 8 5.1.1 Paydaş Kategorileri ............................................................................................................... 8 5.1.1.1 Etkilenen Taraflar ............................................................................................................. 9 5.1.1.2 Diğer İlgili Taraflar ........................................................................................................... 9 5.1.1.3 Hassas Gruplar ................................................................................................................ 10 5.2 Paydaş Katılım Metodolojisi ....................................................................................................... 10 5.2.1 Prensipler ............................................................................................................................ 10 5.3 Bugüne Kadar Paydaş Katılımı ................................................................................................... 10 5.4 Proje Paydaşlarının Ön Listesi ................................................................................................... 13 6 PAYDAŞ KATILIM PROGRAMI ..................................................................................................... 18 6.1 Etkileşim Yöntemleri ve Araçları ............................................................................................... 18 6.1.1 Bilgi Paylaşımı için Önerilen Stratejiler ve Materyaller ..................................................... 20 7 KAYNAKLAR VE SORUMLULUKLAR ........................................................................................ 23 7.1 Kaynaklar .................................................................................................................................... 23 7.2 Sorumluluklar ............................................................................................................................. 23 8 ŞİKÂYET MEKANİZMASI .............................................................................................................. 25 8.1 Ulusal Düzeyde Şikâyet Mekanizması ....................................................................................... 25 8.2 Bakanlık Düzeyinde Şikâyet Mekanizması ................................................................................ 27 8.3 Dünya Bankası Şikâyet Giderme Hizmeti .................................................................................. 27 9 İZLEME VE RAPORLAMA.............................................................................................................. 28 1/ 28 KISALTMALAR BDDK: Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu BM: Birleşmiş Milletler BİST: Borsa İstanbul Anonim Şirketi CİMER: Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi ÇŞİDB: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı COP: Taraflar Konferansı CPF: Ülke Ortaklığı Çerçevesi DEİK: Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu EÇBS: Çevre Bilgi Sistemi EPİAŞ: Enerji Borsası İstanbul ERCST: İklim Değişikliği ve Sürdürülebilir Geçiş Konulu Avrupa Yuvarlak Masa Toplantısı ESF: Çevresel ve Sosyal Çerçeve ESCP: Çevresel ve Sosyal Taahhüt Planı ESS: Çevresel ve Sosyal Standartlar ETS: Emisyon Ticaret Sistemi EÜD: Elektrik Üreticileri Derneği GUID: Gübre İmalatçıları İthalatçıları ve İhracatçıları Birliği İDB: İklim Değişikliği Başkanlığı İDUKK: İklim Değişikliği Uyum Koordinasyon Kurulu İKV: Ekonomik Kalkınma Vakfı İRD: İzleme, Raporlama ve Doğrulama KFA: Karbon Fiyatlandırma Araçları KOSGEB: Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı MKK: Türkiye Sermaye Piyasasının Merkezi Saklama Kuruluşu MÜSİAD: Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği PESTEL: Politik, ekonomik, sosyal, teknolojik, çevresel ve yasal faktörler PUB: Proje Uygulama Birimi PKP: Paydaş Katılım Planı PLR: Performans ve Öğrenme İncelemesi 2/ 28 PMI: Pazar Uygulama Ortaklığı Programı PMIF: Piyasa Uygulama Kolaylığı PMR: Pazara Hazırlık Ortaklığı Programı SBSTA: Bilimsel ve Teknolojik Danışmanlık için Yardımcı Organ SBI: Uygulama için Yardımcı Organ SKD: Sürdürülebilir Kalkınma için İş Konseyi Türkiye SPK: Sermaye Piyasası Kurulu STK: Sivil Toplum Kuruluşları SWOT: Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler TAKASBANK: İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. TALSAD: Türkiye Alüminyum Sanayicileri Derneği TCMB: Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası TEPAV: Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı TİKA: Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı TİM: Türkiye İhracatçılar Meclisi TMB: Türkiye Müteahhitler Birliği TOBB: Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği TSE: Türk Standartları Enstitüsü TSKB: Türkiye Sınai Kalkınma Bankası TTGV: Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı TÜRKAK: Türk Akreditasyon Kurumu TURKCİMENTO: Türkiye Çimento Müstahsilleri Birliği TURKONFED: Türkiye Girişim ve İş Dünyası Konfederasyonu TÜSİAD: Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği TÜBİTAK BİLGEM: Bilişim Ve Bilgi Güvenliği Araştırma Merkezi VCM: Gönüllü Karbon Piyasası VER: Doğrulanmış Emisyon Azaltma YASED: Uluslararası Yatırımcılar Derneği 3/ 28 1 GİRİŞ : Bu Paydaş Katılım Planı (PKP), Çevresel ve Sosyal Standart (ESS) 10 Paydaş Katılımı ve Dünya Bankası'nın Çevresel ve Sosyal Çerçevesine (ESF). İlişkin Bilgi Açıklamalarına uygun olarak “Türkiye Piyasa Uygulama Kolaylığı (PMIF) Karbon Piyasası Geliştirme Projesi Ortaklığı” için hazırlanmıştır. PKP, paydaşlar arasında Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) ve diğer karbon fiyatlandırma araçlarına yönelik hazırlığın güvence altına alınmasına ve desteğin artırılmasına odaklanacaktır. Bu, bir iletişim planının geliştirilmesi ve uygulanması, eğitim verilmesi, seminerler, çalıştaylar ve konferanslar düzenlenmesi yoluyla başarılacaktır. Ülkelerin Ulusal Katkı Beyanlarında belirtilen emisyon azaltım hedeflerine ulaşmak için birbirleriyle gönüllü olarak işbirliği yapmalarını sağlayan 6. Madde desteği, Türkiye için bu konuda bir politika yol haritasının geliştirilmesine odaklanacak ve hazırlık aşamasındaki tüm ilgili personel için Birleşmiş Milletler (BM) müzakerelerinde kapasite geliştirmesini sağlayacaktır. Bu, bir ulusun (veya ülkelerin), bir veya daha fazla ülkeye 6. Madde kapsamındaki iklim hedeflerini gerçekleştirmesine yardımcı olmak için sera gazı emisyonlarının azaltılması yoluyla elde edilen karbon kredilerini transfer etmesine izin verileceği anlamına gelir. Son olarak, ETS'nin geliştirilmesi ile Adil Geçiş politikaları arasındaki tutarlılığın sağlanması için ETS'nin sosyal etkilerine ilişkin kapsamlı bir çalışma yapılmasına destek verilecektir. Türkiye Yeşil Mutabakat Eylem Planı'nda yer alan eylemlerden biri de ulusal bir karbon fiyatlandırma mekanizmasının oluşturulmasıdır. Ayrıca, İklim Şura’sı ana tavsiyelerinden biri, pilot aşamadan başlayarak 2024 yılına kadar Türkiye'de ulusal bir ETS oluşturmaktı. ETS'nin temel parametrelerinin ulusal İklim Kanunu’nda düzenlenmesi planlanmaktadır. Bu yasama sürecinin sonucu, ETS için temel tasarım ve uygulama seçeneklerini belirleyecek, daha geniş yasal ve kurumsal çerçevesini oluşturacak olsa da, daha fazla kural ve teknik rehberlik içeren müteakip tüzük ve genelgelerde bir dizi operasyonel detayın belirtilmesi planlanacaktır. Karbon Fiyatlandırma Araçları (KFA'lar), enerji yoğun endüstrileri karbondan arındırmak ve daha temiz yakıtlara geçmek için bir teşvik sağlar. Bu geçiş, tüm endüstrilerin yeniden yerleştirilmesi ve ayarlanması dahil olmak üzere ekonomide derin yapısal değişiklikleri gerektirecek ve bazı endüstriler, diğerleri büyüdükçe ve yeni endüstriler ortaya çıktıkça olumsuz sonuçlarla karşılaşabilir. Bu nedenle, karbon fiyatlandırma politikalarını başarılı kılmanın önemli bir parçası, olumsuz etkilenenler için 'adil bir geçiş' sağlamaktır. Adil Bir Geçiş, yeşil geçişin ve karbon fiyatlandırması gibi yeşil politikaların sosyal etkilerini ele alarak kimsenin geride kalmamasını sağlıyor. 4/ 28 2 PROJE ÖZETİ : “Türkiye PMIF Karbon Piyasası Geliştirme Projesi”nin temel amacı, başta ETS olmak üzere karbon fiyatlandırma araçlarının ve Madde 6 mekanizmalarının kapasitesinin geliştirilmesi ve piyasaya sürülmesinde Türkiye Cumhuriyeti’ine destek olmak olacaktır. Piyasa Uygulaması için Ortaklık (PMI) programı kapsamında, karbon vergisi ve yerel kredilendirme mekanizması gibi diğer karbon fiyatlandırma araçlarına (KFA'lar) ilişkin hususlar da verilmektedir. Dünya Banka’sının Türkiye için FY18 - FY21 Ülke Ortaklığı Çerçevesi (CPF) yürütüğü PMI projesi ilk olarak FY18- FY21 CPF dönemini kapsayacak şekilde tasarlanmış ancak sonrasında FY22-23 dönemlerini de Performans ve Öğrenme İncelemesi (PLR) ile kapsayacak şekilde genişletilmiştir. PMI projesi, genişletilmiş CPF'nin “iklim eylemi” olan Hedef 9'unu doğrudan destekler. Türkiye PMIF Karbon Piyasasını Geliştirme Projesi kapsamında aşağıdaki faaliyetler planlanmaktadır; Faaliyet 1. Ülkenin Kalkınma Politikası Karışımında Karbon Fiyatlandırması (karbon fiyatlandırma alternatifleri ile mevcut mevzuat, politikalar ve kurumlar arasındaki etkileşimlerin belirlenmesini, ülkenin kalkınma politikası çerçevesine entegre edilecek karbon fiyatlandırma politikalarına yönelik tavsiyeleri içerir), Faaliyet 2. İstişare süreci aracılığıyla Karbon Fiyatlandırması Uygulaması için siyasi taahhüt, kapasite geliştirme ve destekleyici yapılar. (tasarım ve uygulama aşamaları için bir çalışma programı geliştirerek karbon fiyatlandırma aracına (KFA) ilişkin karar alma sürecine desteği, kurumların rol ve sorumluluklarını içeren KFA uygulaması için bir yol haritası ve zaman çizelgesi geliştirmeyi içerir) Faaliyet 3.1 Ulusal Emisyon Ticaret Sistemi (ETS) (mevcut mevzuatın ve PMR Projelerinin çıktılarının gözden geçirilmesi, ETS için tasarım seçeneklerinin ana hatlarını, tüm ETS sektörleri için emisyon yoğunluğu kıyaslamalarının geliştirilmesini, taslak ETS Mevzuatının hazırlanmasına destek kısmını, ETS’nin ekonomik etkilerin modellenmesini, kayıt sisteminin geliştirilmesini, ETS Pilot uygulamasının desteklenmesini ve ETS Faz I'in uygulanması için hazırlıklarını kapsar), Faaliyet 3.2 Karbon Vergisi (karbon fiyatlandırmasının bir karbon vergisi mekanizması içerecek şekilde genişletilmesinin değerlendirilmesini, karbon vergisi için taslak mevzuat hazırlanmasına desteği içerir), Faaliyet 3.3 Yurtiçi Kredilendirme Mekanizması (bir yerli kredilendirme mekanizmasının tasarımını, birincil ve ikincil mevzuat taslağının geliştirilmesini, seçilen sektörler için standartlar ve metodolojileri, kılavuz belgeler dahil olmak üzere kredilendirme mekanizmasının uygulanmasını içerir), Faaliyet 4.1 Karbon Fiyatlandırması ve Piyasaları için Kesişen Faaliyetler (PMI bileşenleri için bir tanıtım ve görünürlük programı, paydaş katılımının geliştirilmesi ve yerel karbon fiyatlandırması için kapasite geliştirme dahil olmak üzere karbon fiyatlandırması için bir İletişim Stratejisinin geliştirilmesini içerir), 5/ 28 Faaliyet 4.2 Madde 6 (güncellenmiş politikalar ve bilgiler dikkate alınarak 6. Madde mekanizmalarına ilişkin Türkiye için potansiyel yol haritalarının geliştirilmesini içerir), Faaliyet 4.3 Adil Geçiş (karbon fiyatlandırma araçları için Adil Geçiş Stratejisi ve Eylem Planının geliştirilmesini içerir). 3 PAYDAŞ KATILIM PLANI HEDEFLERİ: Bu Paydaş Katılım Planının (PKP) genel amacı, açıklama ve istişare de dahil olmak üzere PMI Programının uygulanması boyunca paydaş katılımı için bir program tanımlamaktır. PKP, farklı ilgili ve etkilenen paydaş gruplarını ve bu gruplara ulaşmak için yaklaşımları tanımlar. PKP genel olarak aşağıdaki amaçlara hizmet eder: i) paydaş belirleme ve analizi; (ii) etkileşim yöntemlerini ve araçlarını belirtmek; ve (iii) planın uygulanmasında farklı aktörlerin rollerinin ve sorumluluklarının tanımlanması; (iv) bir şikayet mekanizmasının oluşturulması ve uygulanması; ve (v) izleme ve raporlama düzenlemeleri. Paydaş Katılım Planı, PMI Programı kapsamında paydaşlarla nasıl iletişim kurulacağını ana hatlarıyla belirtir ve ilgili tarafların ve kuruluşların Karbon Piyasası Uygulama Ortaklığı programı hakkında endişelerini dile getirebileceği, geri bildirimde bulunabileceği veya şikayette bulunabileceği bir mekanizma içerir. Paydaş katılımı bu programın önemli bir bileşenidir ve Proje Uygulama Birimi (PUB), hem bir önceki Piyasaya Hazırlık Ortaklığı Programı (PMR) kapsamında hem de Türkiye'nin Yeşil Mutabakat Eylem Planı Çalışma Grubu bünyesinde Ulusal Karbon Fiyatlandırması İhtisas Çalışma Grubu'nun faaliyetleri sonucunda oluşmuştur. İhtisas Çalışma Grubu, çeşitli paydaş gruplarında geniş bir odak noktası listesine sahiptir. Bu uygulama sürecinde, Proje Uygulama Birimi'nin (PUB) paydaş gruplarıyla ilişkilerini daha da geliştirerek olabildiğince çok kurum ve kuruluşa ulaşması beklenmektedir. Bu, bilinçlendirme çalışmalarının başarısının devam etmesini sağlayacak ve bu faaliyetlerin olabildiğince geniş kitlelere ulaşmasını kolaylaştıracaktır. PUB'ın paydaş odak noktası listesini büyütmeye devam etmesi beklenmektedir. 4 DÜZENLEYİCİ BAĞLAM: 4.1 Paydaş Katılımı için Türkiye Gereksinimleri Türkiye Cumhuriyeti Anayasası düzenlemelerinde paydaş katılımı Anayasa ile güvence altına alınmıştır. Anayasa, insanların görüşlerini özgürce ifade edebilmelerini sağlayan hükümler içermektedir. Türkiye Anayasasının 25. maddesi olan "Düşünce ve kanaat hürriyeti" maddesine göre herkes düşünce ve fikir hürriyetine sahiptir. Her ne sebeple ve amaçla olursa olsun hiç kimse, düşünmez ve görüşlerini açıklamaya zorlanamaz; düşünce ve kanaatlerinden dolayı kınanamaz ve suçlanamaz. "Düşünceyi İfade ve Yayma Özgürlüğü (Türkiye Anayasası'nın 26. Maddesi)"nde de vurgulandığı gibi; herkesin düşünce ve kanaatlerini tek başına veya toplu olarak söz, yazı, resim veya diğer 6/ 28 vasıtalarla açıklama ve yayma hakkı vardır. Bu özgürlük, resmi makamların müdahalesi olmaksızın bilgi, fikir alma veya verme özgürlüğünü içerir. Aynı zamanda herkesin "Dilekçe Hakkı" vardır (Türkiye Anayasası'nın 74. maddesi). Buna göre, vatandaşlar ve Türkiye'de ikamet eden yabancılar, karşılıklılık kaydıyla, kendileri veya kamuoyu ile ilgili dilek ve şikayetlerini yetkili mercilere ve Türkiye Büyük Millet Meclisine yazılı olarak başvurma hakkına sahiptir. 2872 Sayılı Çevre Kanununda Amaç, Tanımlar ve Esaslar başlığı altında “Madde 1; Bu Kanunun amacı, tüm canlıların ortak mülkiyeti olan çevrenin, sürdürülebilir çevre ve sürdürülebilir kalkınma ilkeleri doğrultusunda korunmasını sağlamaktır.” Ayrıca “Bilgi edinme ve başvuru hakkı” başlıklı 30. maddesi; “Çevreyi kirleten veya bozan bir faaliyetten zarar gören veya haberdar olan herkes, ilgili mercilere başvurarak gerekli tedbirlerin alınmasını veya faaliyetin durdurulmasını talep edebilir.” 9/10/2003 tarihli ve 4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu kapsamında herkesin çevre ile ilgili bilgilere ulaşma hakkı vardır. Ancak, açıklanması halinde üreme alanları ve nadir türler gibi çevresel değerlere zarar verecek bilgilere ilişkin talepler de bu Kanun kapsamında reddedilebilir. Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları, Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun'un 3. maddesi uyarınca Türkiye Büyük Millet Meclisine istek ve şikayetlerini yazılı dilekçe ile başvurma hakkına sahiptir (01.11.1984 tarihli ve 3071 sayılı Resmi Gazete). Türkiye'de yaşayan yabancılar da mütekabiliyet ve dilekçelerinde Türkçe kullanmak şartıyla bu hakka sahiptir. Çevre Kanunu'nun 10. maddesi kapsamında hazırlanan Çevresel Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği (25.11.2014 tarihli ve 29186 sayılı Resmi Gazete) (11.08.1983 tarihli ve 18132 sayılı Resmi Gazete) proje hakkında kamuoyunu bilgilendirme ve istişare amaçlı bir halkın katılımı toplantısı düzenlemeyi amaçlamaktadır. 4.2 Paydaş Katılımı için Dünya Bankası Gereklilikleri Dünya Bankası'nın Çevresel ve Sosyal Çerçevesi (ESF) 1 Ekim 2018'de yürürlüğe girdi. “Yararlanıcı ve proje paydaşları, iyi uluslararası uygulamanın kilit bir unsuru olarak” ESS10, etkili paydaş katılımının, projelerin çevresel ve sosyal sürdürülebilirliğini ve proje performansına önemli ölçüde artırabileceğini, ayrıca başarılı proje tasarımına ve uygulamasına önemli ölçüde katkıda bulunduğunu vurgulamaktadır. 2018 ESF ve ESS10 tarafından tanımlandığı gibi, paydaş katılımı, proje yaşam döngüsü boyunca devam eden kapsayıcı bir süreçtir. Düzgün tasarlanıp uygulandığında, bir projenin çevresel ve sosyal risklerinin başarılı bir şekilde yönetilmesi için önemli olan güçlü, yapıcı ve duyarlı ilişkilerin geliştirilmesini destekler. ESS10'un temel unsurları şunları içerir: Paydaş katılımı, proje geliştirme sürecinin erken bir aşamasında başlatıldığında en etkilidir ve erken proje kararları ile proje değerlendirme, yönetim ve izlemenin ayrılmaz bir parçasıdır. Yararlanıcılar, proje yaşam döngüsü boyunca paydaşlarla ilişki kuracak, bu tür bir katılımı proje geliştirme sürecinde mümkün olduğunca erken ve proje tasarımı konusunda paydaşlarla anlamlı istişareye izin veren bir zaman çerçevesi içinde başlatacaktır. Paydaş katılımının doğası, kapsamı ve sıklığı, projenin doğası ve ölçeği ile potansiyel riskleri ve etkileri ile orantılı olacaktır. 7/ 28 Yararlanıcılar, tüm paydaşlarla anlamlı istişarelerde bulunacaklardır. Yararlanıcılar, paydaşlara zamanında, ilgili, anlaşılır ve erişilebilir bilgiler sağlayacak ve manipülasyon, müdahale, zorlama, ayrımcılık ve sindirme olmaksızın kültürel olarak uygun bir şekilde paydaşlarla istişarelerde bulunacaktır. Bu ESS'de daha ayrıntılı olarak detaylandırıldığı üzere paydaş katılım süreci şunları içerecektir: (i) paydaş belirleme ve analizi; (ii) paydaşlarla nasıl ilişki kurulacağının planlanması; (iii) bilgilerin açıklanması; (iv) paydaşlarla istişare; (v) şikayetlerin ele alınması ve yanıtlanması; ve (vi) paydaşlara raporlama. Çevresel ve sosyal değerlendirmenin bir parçası olarak, yararlanıcı, danışılan paydaşların tanımı, alınan geri bildirimin bir özeti ve geri bildirimin nasıl dikkate alındığına ya da göz arda edildiğini dair kısa bir açıklama da dahil olmak üzere, paydaş katılımının belgelenmiş bir kaydını tutar. Yararlanıcıların, projenin doğası ve ölçeği ile potansiyel riskleri ve etkileri ile orantılı bir PKP geliştirmeleri gerekmektedir. Paydaşlar belirlenmeli ve PKP, proje Dünya Bankası tarafından değerlendirilmeden önce mümkün olan en kısa sürede kamuoyunun incelemesine ve yorumuna açıklanmalıdır. ESS10 ayrıca, projeden etkilenen tarafların ve diğerlerinin endişelerini dile getirmelerine ve geri bildirimde bulunmalarına olanak tanıyan bir şikayet çözüm mekanizmasının geliştirilmesini ve uygulanmasını gerektirir. 5 PAYDAŞ TANIMLAMASI 5.1 Proje paydaşları: Proje Paydaşları, projede rolü olan, projeden etkilenebilecek veya projeyle ilgilenen kişi/kurumlar/sivil toplum kuruluşlarıdır (STK). PMI projesinde paydaşların etkilenen taraflar, diğer ilgili taraflar ve hassas gruplar olarak sınıflandırılması planlanmaktadır. 5.1.1 Paydaş Kategorileri Paydaş belirleme, genel paydaş katılım sürecini yönetmede önemli bir adımdır ve belirli bir paydaş grubunun istişare sürecinde baskın hale gelme riskini azaltır. Paydaşlar arasındaki dinamikler ve onların projeye dahil olmalarından kaynaklanan riskler ve fırsatlar dikkate alınarak proje yaşam döngüsünde mümkün olduğu kadar erken gerçekleştirilmelidir. Paydaş belirleme, paydaşların ilgi düzeylerine ve proje ile etkileşimlerine dayalıdır. ESS 10'a göre, proje paydaşları üç grup altında kategorize edilir:  Projeden etkilenen taraflar, fiziksel çevrelerine, sağlıklarına, güvenliklerine, kültürel uygulamalarına, refahlarına veya geçim kaynaklarına yönelik fiili etkiler veya potansiyel riskler nedeniyle projeden etkilenen veya etkilenmesi muhtemel kişi veya grupları ifade eder.  Diğer ilgili taraflar (DIT'ler), proje konumu, özellikleri, etkileri veya kamu yararı ile ilgili konular nedeniyle projeye ilgi duyabilecek kişi veya grupları ifade eder. Örneğin, bu taraflar arasında düzenleyiciler, hükümet yetkilileri, özel sektör, bilim camiası, akademisyenler, sendikalar, kadın örgütleri, diğer sivil toplum kuruluşları ve kültürel gruplar yer alabilir. 8/ 28  Hassas Gruplar, özel durumları nedeniyle proje etkilerinden olumsuz etkilenme olasılığı daha yüksek olan veya bir projenin faydalarından yararlanma becerileri diğerlerinden daha sınırlı olan bireyleri veya grupları ifade eder. Bu tür bir bireyin/grubun genel istişare sürecinden dışlanması/bu sürece tam olarak katılamaması daha olasıdır ve bu nedenle, özel önlemler veya yardımlara ihtiyaç duyabilir. 5.1.1.1 Etkilenen Taraflar Etkilenen taraflar, bireyler ve gruplar muhtemelen doğrudan veya dolaylı bir karbon fiyatına maruz kalacaktır. Bunlar tesisler ve tüketiciler olarak kategorize edilir;  Tesisler: Emisyon ticaret sisteminin uygulanmasının bir sonucu olarak karbon fiyatı, emisyon ticaret sistemi kapsamındaki tesisleri, karbon yoğun girdilerin ve süreçlerin artan maliyeti açısından etkiler ve tesisleri daha düşük karbonlu üretim süreçlerine geçmeye ve karbon yoğunluğunu azaltma teknolojilerine yatırım yapmaya teşvik eder. Öte yandan, üretim sürecinin artan maliyeti bazı tesislerin uluslararası ekonomik rekabet edebilirliğini etkileyebilir. Bu nedenle, emisyon ticaret sisteminin tesisler üzerindeki potansiyel ekonomik etkilerini dikkate almak daha iyidir.  Tüketiciler: Yüksek karbon ayak izine sahip endüstriyel ürünler için daha yüksek nihai maliyetler, tüketicileri etkileyecek ve onları daha az karbon yoğun alternatifler seçmeye teşvik edecektir. Sonuç olarak, bir karbon fiyatının kullanımı, tüketicilerin davranışlarını dolaylı olarak etkiler. 5.1.1.2 Diğer İlgili Taraflar Diğer İlgili Taraflar, projeden doğrudan etkilenmeyen ancak çıkarlarının projeden etkilendiğini düşünen, algılayan veya projeyi ve uygulama sürecini bir şekilde etkileyebilecek bireyleri/grupları/kuruluşları içerebilir. Diğer ilgili taraflar, finansal kuruluşlar ve bankalar, hükümet içi politika yapıcılar, diğer devlet kurumları ve sivil toplum kuruluşları (dernekler, meclisler, akademisyenler) gibi dört farklı grup altında kategorize edilmektedir. Bu tarafların görevleri Bölüm 5.4 Proje Paydaşlarının Ön Listesi'nde açıklanmaktadır.  Finans Kuruluşları ve Bankalar: ETS'nin kayıt sistemi, piyasa gözetimi vb. bazı bileşenlerinin işlemleri bu kuruluşlar tarafından yürütülmektedir.  Hükümet İçi Politika Belirleyiciler: İlgili Türk Bakanlıkları, iyi işleyen bir ETS'yi tanıtmak ve uygulamak için yakın bir şekilde birlikte çalışmalıdır.  Diğer Devlet Kurumları: Bu kuruluşlar, sistemin verimli bir şekilde işlemesini sağlamak için araştırma yaparak ETS'nin uygulanmasına katkıda bulunacaktır.  Sivil Toplum Kuruluşları: Devlet kurumlarının yanı sıra bu kuruluşlar, başta özel sektör ve üniversiteler olmak üzere koordinasyon ve bilgi paylaşımını sağlar. 9/ 28 5.1.1.3 Hassas Gruplar Bir emisyon ticareti sisteminin getirilmesi, emisyon yoğun sektörleri üretim süreçlerinde düşük karbonlu teknolojileri benimsemeye teşvik eder. Dolayısıyla bu geçiş, kariyerlerinin tamamını emisyon yoğun sektörlerde çalışarak geçirmiş kişiler için olumsuz sorunlara neden olabilir. 5.2 Paydaş Katılım Metodolojisi 5.2.1 Prensipler En iyi uygulama yaklaşımlarını karşılamak için, aşağıdaki paydaş katılımı ilkeleri PKP'nin temelini oluşturur: Açıklık ve yaşam döngüsü yaklaşımı: tüm yaşam döngüsü boyunca tüm geliştirme girişimleri için kamuoyu istişareleri düzenlenmelidir; Bilgilendirilmiş katılım ve geri bildirim: bilgi sağlanmalı ve tüm paydaşlar arasında uygun bir formatta geniş çapta dağıtılmalıdır; Paydaş geri bildirimlerinin iletilmesi, yorumların ve endişelerin analiz edilmesi ve ele alınması, kamu geri bildirimlerine (ilgili olduğu durumlarda) dayalı yönetim kararlarının iyileştirilmesi ve uzun vadeli ilişkiler kurulması için fırsatlar sağlanmalıdır; Kapsayıcılık ve yanıt verebilirlik: Daha iyi iletişimi desteklemek ve etkili ilişkiler kurmak için paydaş tanımlaması gereklidir. 5.3 Bugüne Kadar Paydaş Katılımı Bugüne kadar Türkiye'de Emisyon Ticaret Sistemine temel teşkil edebilecek birçok çalışma yapılmış ve bu çalışmaların tümünde paydaşların katılımına, görüşlerine ve karşılıklı istişarelerine önem verilmiştir. Bugüne kadarki paydaş katılım faaliyetleri aşağıdaki tabloda özetlenmiştir. Etkileşim yeri ve türü Tarih Katılımcılar Tartışılan önemli konular PMR Türkiye’nin 29 Mart 2018 Çevre, Şehircilik ve PESTEL (Politik, Ekonomik, Sosyal, 1.aşamasında Ankara ve 12 Nisan 2018 İklim Değişikliği Teknolojik, Çevresel ve Yasal İstanbul’da altı paydaş 27 Kasım 2018 Bakanlığı (ÇŞİDB), faktörler) analizi Aralık 2019'da toplantısı, Türkiye 11 Kasım 2019 200 C düzeyinde tamamlandı. PESTEL analizi, hedef 12 Kasım 2019 katılımcı (CEO kitlelerin değerleri ve öncelikleri, 29 Kasım 2019 benzeri Üst Düzey ifadelerin ve anlatıların tasarımı dahil Yöneticiler), kamu olmak üzere ilgili ulusal bağlamı ve kurumlarından üst iletişim kararlarını netleştirir. düzey yöneticiler, özel sektör, akademi, STK'lar ve medya Türkiye'nin ilk İklim 21-25 Şubat 2022 Özel ve kamu İklim Şurası kapsamında, ülkemizi ve Şurası, Konya, Türkiye kurumları, dünyayı derinden etkileyen iklim üniversiteler, değişikliğinin tüm yönleriyle ele STK'lar alınması, iklim değişikliği konusunda özel çalışma grupları oluşturulması, orta ve uzun vadeli strateji hedeflerinin belirlenmesine katkı sağlanması, paydaşların görüş ve önerilerini almak ve nihai önerilerde bulunmak amaçlanmıştır. 10/ 28 PMI Teklif Hazırlama 17 Mayıs 2022 Türkiye İklim - ETS Kapsamının Belirlenmesi Sürecinde Kamu-Özel 20 Mayıs 2022 Değişikliği - ETS Kurulumu İçin Yasal Sektör İstişare Başkanlığı, Avrupa Mevzuatın Tanımlanması Toplantıları, Çevrimiçi İklim Değişikliği ve - ETS Tasarımı İçin Gerekli Toplantı Sürdürülebilir Araçların Belirlenmesi Geçiş Yuvarlak - ETS'nin Piyasa Üzerindeki Masa (ERCST), Etkisinin Belirlenmesi ETS kapsamındaki - Diğer Piyasa Bazlı Enstrümanların olası özel Değerlendirilmesi sektörlerden ve ilgili kamu kurumlarından yaklaşık 46 katılımcı PMI Paydaş Toplantıları, 25 Mayıs 2022 Enerji ve Tabii - Türkiye'de İklim Politikası ve Mövenpick Otel, Türkiye Kaynaklar Karbon Fiyatlandırması Çalışmaları Bakanlığı, Tarım ve - Türkiye'deki karbon fiyatı Orman Bakanlığı, gelişmelerinde boşluk analizi Sanayi ve Teknoloji - Ulusal ETS Tasarımı ve Uygulaması Bakanlığı, - Ulusal Karbon Vergisi Tasarımı ve Ulaştırma ve Uygulaması Altyapı Bakanlığı, - Yurtiçi karbon kredilendirme Dışişleri Bakanlığı mekanizması tasarımı ve uygulaması gibi Türkiye'nin - Karbon Fiyatlandırması ve ilgili Bakanlıkları Piyasalarına İlişkin Ortak Hususlar - Paydaşlarla İletişim, İşbirliği, Karbon Fiyatlandırması Konusunda Kapasite Geliştirme ETS Toplantısı, Çevrimiçi 5 Temmuz 2022 - Türkiye Ulaştırma - Denizcilik sektörünün AB-ETS'ye ve Toplantı ve Altyapı AB 55'e Uyuma (Fit for 55) dahil Bakanlığı edilmesine ilişkin son gelişmeler - Denizcilik Genel - AB adayı olarak inovasyon fonu Müdürlüğü kullanımı mümkün müdür? - - ETS Türkiye denizcilik sektörünü kapsamalı mı? - - İRD, ETS için bir ön koşul olarak uygulanmalı mı? - - PMI Taslak Teklifi İstişare 16 Ağustos 2022 ERCST, Türkiye Paydaş kurumlar görüş, öneri ve Toplantısı, Çevrimiçi Gelir İdaresi yorumlarını belirtmişlerdir. Toplantı Başkanlığı, Ticaret Bakanlığı, Dünya Bankası, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Orman Genel Müdürlüğü ETS İstişare Toplantısı, 19 Eylül 2022 Türkiye İklim Ülkemizde kurulacak emisyon ticareti Çevrimiçi Toplantı Değişikliği sisteminde kurumlar arası işbirliğinin Başkanlığı (İDB), içeriği, kurumsal kapasiteler, kısıtlar Borsa İstanbul ve dünyadan örnekler ele alındı. (BİST), Takasbank, Tesislere dağıtılacak Ulusal tahsis Merkezi Kayıt planı, açık artırma ile ihraç edilen Kuruluşu (MKK) tahsisatların nasıl işleneceği ve 11/ 28 bundan sonraki süreçlere ilişkin hususlar masaya yatırıldı. Ulusal Karbon 21 Temmuz 2022 Türkiye İklim Paydaşlar, Türkiye'nin gelecekteki Fiyatlandırma İhtisas 13 Ekim 2022 Değişikliği ETS'sinde yer alacak maddelere Çalışma Grubu Başkanlığı, Türkiye ilişkin görüşlerini İklim Kanunu Odalar ve Borsalar taslak versiyonunda dile getirdiler. Birliği (TOBB), Türk Sanayicileri ve İşadamları Derneği (TUSİAD), Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK), Ticaret Bakanlığı, EPİAŞ Türkiye'nin önceki PMR deneyimi ile, yukarıdaki tablo paydaşlar arasındaki işbirliğinin sağlam olduğunu göstermektedir. Özellikle İklim Şurası, karbon fiyatlandırmasında güçlü paydaş katılımı için zemin hazırlamıştır. Sonuç olarak, PUB ve İDB’nin başarılı ve verimli bir proje uygulaması için bir PKP geliştirmesi kolay olacaktır. 12/ 28 5.4 Proje Paydaşlarının Ön Listesi 1 Paydaş Grubu Paydaş türü Kurum/Kuruluş İlgi düzeyi/Görev/ Amaç Paydaşların Paydaşlar proje üzerindeki üzerindeki proje etkisi etkileri Etkilenen Tesisler, İRD'den Belirlenen ETS Tesisleri Türkiye'nin gelecekteki emisyon ticareti sisteminin Orta Yüksek Taraflar Tüketiciler (tesisler için eşikler daha sonra katılımcıları. Emisyon ticaret sistemi kapsamında paydaşlarla istişare edilerek emisyonlarını azaltmaları ve doğrudan karbon belirlenecektir) fiyatlarına maruz kalmaları gerekecektir. Tüketiciler (hane) Emisyon yoğun sektörlerin üretim süreçlerinde artan maliyetler nedeniyle tüketiciler dolaylı olarak bir karbon fiyatına maruz kalacaktır. Diğer İlgili Finans kuruluşları Borsa İstanbul Anonim Şirketi (BİST) Emisyon ticareti sistemi piyasası kapsamında, Yüksek Orta Taraflar (Bankalar) emisyon ticaret sisteminin bütünlüğünü sağlamak İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. amacıyla, tahsisatların kaydi olarak ihraç edilmesi, Finans kurumları (Takasbank) elde tutulması, iptali ve hak sahibi bazında haklarının izlenmesi, piyasa mekanizması içerisinde işlem kayıt Türk Eximbank sistemi oluşturulması, kaydileştirme ve hakları, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) üyeleri ve elektronik ortamdaki haklar. Kaydi izleme, merkezi saklama ve bunlara ilişkin hakların sahipleri Bankacılık Düzenleme ve Denetleme tarafından kullanılması ve devri, ilgili mevzuatta Kurumu (BDDK) öngörülen çerçevede kayıtların gizliliğini sağlamak. Türkiye Sınai Kalkınma Bankası Emisyon ticareti sistemi piyasasındaki işlemlerin (TSKB) takibi, sermaye piyasası suçları ve piyasa suiistimallerine karşı piyasa gözetimi ve denetiminin Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu (DEİK) yapılması Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ) Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası (TCMB) 1 Liste tüm paydaşları kapsamamaktadır ve gerçekleştirilecek nihai eylemler sonucunda yeni paydaşlar dahil olabilir. Sayfa 13/ 28 Diğer İlgili Hükümet İçi Politika Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Hükümet içi politika yapıcılar, Uluslararası Mevzuat, Yüksek Orta Taraflar Yapıcılar Başkanlığı Ülke Stratejileri, Uluslararası Anlaşmalar/Sözleşmeler, Mevzuat, Adil Geçiş Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Mekanizması, Muhtemel Vergi Uygulamaları Bakanlığı (Çevre Yönetimi Genel konularındaki görev, yetki ve sorumlulukları Müdürlüğü, Çevresel Etki nedeniyle paydaş olarak yer almaktadır. Değerlendirmesi, İzin ve Denetim Genel Müdürlüğü, İl Müdürlükleri) Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (Çalışma Genel Müdürlüğü) Dışişleri Bakanlığı (AB Başkanlığı) Dışişleri Bakanlığı (Çevre, İklim Değişikliği, Sınıraşan Sular Genel Müdür Yardımcısı) Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı (Enerji Verimliliği ve Çevre Dairesi Başkanlığı) Hazine ve Maliye Bakanlığı (Gelir İdaresi Başkanlığı) Hazine ve Maliye Bakanlığı (Kamu Mali Yönetimi ve Dönüşüm Genel Müdürlüğü) Hazine ve Maliye Bakanlığı (Borçlanma Genel Müdürlüğü) Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (Avrupa Birliği ve Dış İlişkiler Genel Müdürlüğü) Tarım ve Orman Bakanlığı (Orman Genel Müdürlüğü) 14/ 28 Ticaret Bakanlığı (Uluslararası Anlaşmalar ve Avrupa Birliği Genel Müdürlüğü) Ticaret Bakanlığı (İhracat Genel Müdürlüğü) Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı (Denizcilik Genel Müdürlüğü) Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) Diğer devlet TÜBİTAK Bilişim ve Bilgi Güvenliği Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Yüksek Orta kurumları İleri Teknolojiler Araştırma Merkezi (TÜBİTAK), Türkiye'de araştırmaların yönetimi, (TÜBİTAK BİLGEM ) finansmanı ve yürütülmesinde lider kuruluştur. Bilim ve teknolojiyi ilerletmek, araştırma yapmak ve Türk Türk Akreditasyon Kurumu (TÜRKAK) araştırmacılarını desteklemek misyonuyla 1963 yılında kurulmuştur. TÜBİTAK özerk bir kurumdur Türk Standartları Enstitüsü (TSE) ve üyeleri üniversiteler, endüstri ve araştırma kurumlarından önde gelen akademisyenler arasından Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri seçilen bir Bilim Kurulu tarafından yönetilir. Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB) TÜBİTAK, ulusal hedef ve öncelikler doğrultusunda Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı araştırma ve geliştirmeyi teşvik etmek, geliştirmek, Başkanlığı (TİKA) organize etmek, yürütmek ve koordine etmekten sorumludur. TÜRKAK, uygunluk değerlendirme kuruluşlarını akredite etmek amacıyla, bu kuruluşların ulusal ve uluslararası standartlara uygun olarak faaliyet göstermelerini ve böylece uygunluk değerlendirme kuruluşları tarafından verilen sertifikaların ulusal ve uluslararası geçerliliğe sahip olmasını sağlamak amacıyla Devlet tarafından tanınan tek ulusal akreditasyon kuruluşudur. Doğrulayıcı kuruluşlar TÜRKAK tarafından akredite edilmiş olmalıdır. Türkiye'de standardizasyon konusunda tek yetkili kuruluş olan TSE, belgelendirme, test, eğitim, 15/ 28 gözetim ve muayene faaliyetlerini içeren kalite altyapısının farklı alanlarında faaliyet göstermektedir. KOSGEB, Türkiye'deki küçük ve orta ölçekli işletmelerin ekonomide sahiplenmelerini ve büyümelerini, rekabet güçlerini artırmalarını ve sektördeki ekonomik gelişmelere uygun olarak faaliyet göstermelerini sağlamak amacıyla kurulmuş bir kamu kurumudur. Sivil toplum örgütleri, Uluslararası Yatırımcılar Derneği Türkiye'de faaliyet gösteren uluslararası şirketleri Orta Orta (YASED) temsil etmek, uluslararası şirketlerin Türkiye'deki Dernekler, etkinliğini ve karlılığını artırmak, iş ve yatırım Elektrik Üreticileri Derneği (EÜD) ortamının iyileştirilmesine katkıda bulunarak ülkenin Birlikler, yatırımcılar için cazibe düzeyini artırmak. İktisadi Kalkınma Vakfı (İKV) Müstakil Sanayici ve İşadamları Derneği Üye Firmalar arasında iş birliği ve dayanışmayı (MÜSİAD) sağlamak, ortak sorunlara karşı ortak stratejiler geliştirilmesini organize etmek, Türk Sanayicileri ve İş İnsanları Derneği İlgili kamu kurum ve kuruluşları ile iletişime geçerek (TÜSİAD) üyelerin ortak sorunlarını ve çözüm önerilerini iletmek, Türkiye Alüminyum Sanayiciler Derneği (TALSAD) Sektördeki yasa ve mevzuat değişikliklerini takip etmek ve bunlara yönelik öneriler geliştirmek, Türkiye Çelik Üreticileri Derneği (TÇÜD) Piyasa ile ilgili kurallar ve gelişmeler hakkında üyeleri bilgilendirmek, Gübre Üreticileri İthalatçıları ve İhracatçıları Derneği (GUID) Sektördeki gelişmeleri yakından takip ederek Türkiye Çimento Sanayicileri Birliği sempozyum, seminer, konferans ve eğitim programları düzenlemek. (TÜRKÇİMENTO) Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Sera Gazı İzleme Planlarına uygun olarak Sera Gazı Vakfı (TEPAV) Yönetim Sistemleri Doğrulama sürecinin tüm aşamalarını yürütmek üzere TÜRKAK tarafından Türkiye İhracatçılar Meclisi (TİM) akredite edilmiş ve Sera Gazı Doğrulama Kurumu Yeterlilik Belgesi almış kurum veya kuruluşlara Sera Türkiye Müteahhitler Birliği (TMB) Gazı Doğrulama Kuruluşu denir. ETS kapsamını 16/ 28 Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği oluşturacak olan İRD sistemindeki veriler, doğrulama (TOBB) kuruluşları tarafından sağlanmaktadır. Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı ETS konusunda çalışmaları olan deneyimli (TTGV) akademisyenlerin projenin ilgili bölümlerinde görev alabileceği ve proje süresince deneyimlerinden Türk Girişim ve İş Dünyası yararlanılabileceği düşünülmektedir. Konfederasyonu (TÜRKONFED) İş Dünyası ve Sürdürülebilir Kalkınma Derneği (SKD Türkiye) Türkiye Sınai Kalkınma Bankası (TSKB) Akredite sera gazı doğrulama kuruluşları Üniversiteler, Akademisyenler Hassas Gruplar Emisyon yoğun Emisyon yoğun sektörler Bu sektörlerde düşük karbonlu teknolojilerin Düşük Yüksek sektörlerde istihdam benimsenmesi sağlandığında işlerini kaybetme riski edilen çalışanlar 17/ 28 6 PAYDAŞ KATILIM PROGRAMI 6.1 Etkileşim Yöntemleri ve Araçları Farklı hedef grupları için farklı mesajlar, söz konusu konulara ilişkin farklı farkındalık seviyeleri, farklı bilgi ihtiyaçları ve farklı medya kullanımı, iyi tasarlanmış ve iyi konumlandırılmış bir dizi iletişim önlemi gerektirmektedir. Hedef gruplar arasında yüksek ve etkili erişim, yalnızca çok çeşitli farklı iletişim önlemleri yoluyla değil, aynı zamanda farklı kanallar aracılığıyla iletişim kurularak oluşturulabilen tekrarlanan temaslar yoluyla da elde edilebilir. Bütüncül paydaş katılım planındaki Etkileşim Yöntemleri ve Araçları, medya ilişkileri faaliyetlerini, bilgi ve tanıtım materyallerini (raporlar, broşürler, kitapçıklar vb.), etkileşimli önlemleri (bültenler), anketi, paydaş toplantılarını, diyalog iletişimini (seminerler vb.) ve medya ortaklığını içerebilir. Farklı iletişim önlemleri, yinelenen kampanya mesajları ve anlatımlarıyla birbirine bağlanacaktır. Deneyimli akademisyenlerin, ETS mevzuatının geliştirilmesinde projeye yardımcı olacağı ve bunun sonucunda akademik çevre, İDB ve PUB arasında güçlü bir iletişim kurulması öngörülmektedir. Geniş tabanlı bir paydaş katılım stratejisi uygulanacaktır. İletişim çabaları, örneğin hava kirliliğinin azaltılması, yenilenebilir enerji ve temiz enerji, düşük karbonlu yatırımlar, enerji kaynaklarının daha güvenli hale getirilmesi veya istihdam yaratılması gibi karbon fiyatlandırmasının faydalarını vurgulayacaktır. İklim değişikliğinin riskleri ve fırsatları, her bir farklı dinleyici kitlesinin endişelerine ve önceliklerine göre her zaman tartışmaların bir parçası olacaktır. Temiz hava, enerji geçişi, yeşil ekonomi, temiz enerji veya yeşil işler yaratma açısından karbon fiyatlandırması çerçevelenecektir. Kamusal iletişimde ekonomi, finans veya iklim bilimi raporlarında kullanılan uzman dilinden kaçınılacak ve tüm paydaşlar tarafından kolaylıkla anlaşılabilecek, erişilebilir ve daha geleneksel bir dil kullanılacaktır. ÇŞİDB, politika belirleme sürecinde paydaş toplantıları/tartışmaları ve medya izleme faaliyetleri yürütmeye devam edecek ve daha sonra iletişimde kullanılan dili değerlendirerek, gerektiğinde iletişim stratejisini buna göre revize edecektir. Paydaşlar dinlenecek ve politikayı güçlendirmek, iletişimi şekillendirmeye yardımcı olmak için geri bildirim ve tavsiye vermeye teşvik edilecektir. Paydaşlarla istişare, temel anlatıları iyileştirmek ve test etmek için kullanılacaktır. İletişim, örneğin ekonomi için düşük karbon teknolojileri, çevre, yeni iş/istihdam fırsatları, hava kirliliği, ulusal güvenlik ve kendi kendine yetme gibi karbon fiyatlandırma fırsatlarına odaklanacaktır. Karbon fiyatlandırma anlatılarının iletilmesi, karbon fiyatlandırmasının işletmelere ve tüketicilere bu değişikliği yapmalarında nasıl yardımcı olduğunu gösterecektir. Temel anlatılar, eylemsizliğin olumsuz sonuçlarından ziyade olumlu eylem fırsatlarına odaklanacaktır. Paydaş katılım faaliyetleri, düzgün ve zamanında bilgilendirilmelerini sağlamak için ana hedef kitlelere hitap edecektir. Kitle katılımı, Paydaş Katılım Stratejisinin temel unsuru olan hükümet içinde dahili destek oluşturarak başlayacaktır. Türkiye'de ticaret ve sanayi odaları, ortak çıkarların, değerlerin ve farklı mesleki mesleklerdeki insanların geniş ağlarıdır ve politikanın etkinleştirilmesinde kilit rol oynarlar. Bu nedenle, eleştirel bir izleyici kitlesidirler. Sayfa 18/ 28 Ayrıca Yeşil Mutabakat Eylem Planı kapsamında oluşturulan Ulusal Karbon Fiyatlandırma İhtisas Çalışma Grubu üyeleri de önemli bir paydaş grubunu oluşturmaktadır. Bu çalışma grubu altında oluşturulan alt çalışma grupları, “Denkleştirme Faaliyetleri Alt Çalışma Grubu” ve “Emisyon Ticaret Sistemi Alt Çalışma Grubu” üyeleri, temsil ettikleri gruplar, iş deneyimleri ve uzmanlık alanları açısından önem taşımaktadır. Katılım faaliyetlerinin Türkiye'de yapılması planlanan ETS kapsamında yer alacak tesislere odaklanılarak yürütülmesi ve bu tesislerin desteklenmesi büyük önem taşımaktadır. Katılım faaliyetleri, tesislerin endişelerini dikkate alacak şekilde tasarlanmalıdır. Bu nedenle anlatılar, formülasyon, uyarlama ve uygulama dahil olmak üzere karbon fiyatlandırmanın her aşamasında değerlerine değinmelidir. İletişim, özel sektör, iş çevreleri, akademik çevre, sivil toplum kuruluşları, medya (geleneksel ve yeni medya), gençler ve genel kamuoyunu dahil etmeye odaklanacaktır. Kitleler farklı segmentlere ve tutumlarına göre ayrılır:  Karbon fiyatlandırmasını destekleyen ve/veya konuyla ilgili güçlü hükümet eylemini destekleyen temel kitleler.  Ara görüşlere sahip, ancak yine de açık fikirli olan açık kitleler.  Prensip olarak karbon fiyatlandırmasına karşı olduğunu ifade eden muhalif kitleler.  İklim değişikliği veya karbon fiyatlandırması hakkında güçlü bir fikir veya motivasyon göstermeyen ilgisiz izleyiciler. Türkiye, 2014 yılından bu yana düzenli çalışan bir İzleme Raporu ve Değerlendirme (İRD) sistemine sahiptir. Tesislerin izleme planlarını ve sera gazı envanter raporlarını sunabilmeleri için çevre bilgi sistemi (EÇBS) ile entegre bir yazılım platformu kurulmuştur. Türkiye'de olası bir ETS bağlamında, Türkiye'nin İRD sisteminin kapsadığı tesisler açısından kapsamı, paydaşların görüşleri de dikkate alınarak PMI Projesinde belirlenecektir. Türkiye’de hâlihazırda İRD için düzenleyici, prosedürel ve kurumsal bir çerçeve bulunmaktadır. Kapasite Boşluk Analizi Raporu'nun vurguladığı gibi, bu çerçeve işlevseldir ve büyük ölçüde amaca uygun olduğunu kanıtlamıştır. Bununla birlikte, ETS'ye uygunluğunu sağlamak için bu çerçevenin bazı yönlerinin gözden geçirilmesi gerekecektir. Örneğin, ETS'nin kapsamı hâlihazırda mevcut İRD tarafından kapsanan sektörlerin ötesine genişletilirse, düzenlemeye tabi tüm kuruluşların izleme emisyonlarına tabi olmasını sağlamak için ilgili kuralların güncellenmesi gerekecektir. Ayrıca, mevcut kapsamda emisyon verilerini toplama ve işleme yetkisinin, verilerin piyasa katılımcıları ve veri hizmetlerini sağlamak için ek bilgilere ihtiyaç duyan analitik sağlayıcılar gibi diğer paydaşlar tarafından kullanılmasını engelleyebilecek gizlilik gereksinimleri açısından da değiştirilmesi gerekebilir. Mevcut İRD çerçevesini geliştirme, genişletme ve ETS'ye entegre etme seçenekleri, masa başı araştırması ve ilgili devletlere yapılacak çalışma ziyaretleri yoluyla yeniden belirlenebilir ve ardından hükümet temsilcileri, paydaşlar ve yerel/uluslararası uzmanların katılacağı, mevcut İRD kapsamının performansı ve ETS'yi etkinleştirmek için düzenleyici değişikliklere veya güncellemelere duyulan ihtiyacı belirleyecek bir çalıştay ile tanımlanabilir. Bu keşfin sonuçları, ETS Tasarım Raporunda yer alan tavsiyeler için ilgili paydaşlarla istişarelerde sunulması gereken 19/ 28 bilgileri sağlayabilir ve yasama desteğine ilişkin teknik çalışma programının bir parçası olarak somut düzenleyici tedbirleri besleyebilir. Ulusal emisyon ticaret sistemi uygulanmaya başladığında, İRD sistemindeki ETS kapsamında yer alacak tesisleri sistemden doğrudan etkilenecektir. 6.1.1 Bilgi Paylaşımı için Önerilen Stratejiler ve Materyaller Paydaş katılımı aşağıdaki yöntemlerle sağlanabilir; -Nicel ve nitel araştırmalar, (Anketler, farklı seçenekler arasından en uygun olanın seçilmesine yardımcı olacaktır. Ayrıca, endüstriyel tesislerin uygulamaya geçişe hazır olup olmadığı ve beklentileri belirlenebilir. Örneğin, sektörel bazda geçiş olması durumunda, anketler öncelikli sektörü belirlemek için kullanılabilir.) -Toplantılar (Toplantılar farklı hedef kitle ve farklı sayıda katılımcı ile yapılmalı. Konular hedef kitlenin ilgi ve bilgilerine göre belirlenmeli. Nihai amaç için karar verilecek konular tasnif edilerek planlı bir şekilde ilerleme kaydedilmelidir.) -Çalıştaylar, (Çalıştaylar, katılımcı profilinin çok dikkatli belirleyerek yürütülmesi gereken faaliyetlerdir. İnteraktif bir ortamın sağlanması esastır.) -Eğitimler, çalışma ziyaretleri (Çalışılacak konunun uzmanlık ihtiyacı, karar verme sürecine etkisi ve aktarılacak bilginin boyutu dikkate alınarak uygun ortamlarda ve yeterli sayıda Eğitmenlerin eğitimi, eğitim konularını daha sonra diğer paydaşlara aktarabilmeleri için planlanabilir. Çalışma ziyaretleri, en iyi uygulamaları yerinde görmek için diğer katılım faaliyetlerini tamamlayıcı olacaktır.) PMI Uygulama Destek Planında tanımlanan önerilen iş programı bölümleri ve faaliyetleri ve her bir bileşen için ilgili paydaş katılımları aşağıdaki tabloda proje aşaması olarak verilmektedir. 20/ 28 Proje aşaması Hedef paydaşlar Etkileşim konusu Kullanılan yöntem Sorumluluklar Bölüm 2: Mevcut mevzuat, politikalar ve Ülkenin ÇŞİDB (İDB) kurumlarla etkileşimlerin ÇŞİDB (İDB) kalkınma belirlenmesi Toplantılar, Anketler politikası PMI/DB PMI karışımında CP Bölüm 3: SP KFA karar verme sürecini ÇŞİDB (İDB) için siyasi destekleyin: KFA tasarımını ve ÇŞİDB (İDB) Toplantılar, Eğitimler, taahhüt, kapasite uygulamasını desteklemek için bir PMI/DB/ Finans Anketler ve destekleyici çalışma programı geliştirin PMI Kuruluşları yapılar Bölüm 4 Modül A: ÇŞİDB (İDB) DB/ÇŞİDB/ Finans Toplantılar, Çalışma PMR Çıktılarının İncelenmesi Kuruluşları ziyaretleri, Anketler ETS tasarımı ve PMI uygulaması ÇŞİDB (İDB) ETS için Taslak Tasarım Toplantı/Atölye Finans Kuruluşları Seçenekleri Çalışmaları, Anketler PMI Kapalı Tesisler Tüm ETS Sektörleri için Emisyon Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) Yoğunluğu Kıyaslamaları Çalışmaları, Çalışma Geliştirin Ziyaretleri, Anketler PMI Hükümet İçi Politika Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) yapıcılar, Karbon Yoğun Çalışmaları/Saha Sektör Tesisleri/Sivil ETS Mevzuatının Hazırlanması Ziyareti/Toplantı/Anket PMI Bölüm 4 Modül toplum kuruluşları, A: dernekler, meclisler ETS tasarımı ve Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) uygulaması Hükümet İçi Politika ETS Etkilerinin Ekonomik Çalışmaları Yapıcılar Modellenmesi PMI Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) Uyumluluk Varlıkları Kayıt Geliştirme Çalışmaları PMI Kapsanan Tesisler/Sivil Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) toplum Çalışmaları Uygulama ETS Pilotu ve Aşama 1 kuruluşları,dernekler,topla PMI ntılar Bölüm 4 Modül Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) Genişleyen karbon Hükümet İçi Politika Çalışmaları, Çalışma B: Karbon fiyatlandırmasının Yapıcılar Ziyaretleri, Anketler PMI Vergisi değerlendirilmesi Sayfa 21/ 28 Toplantılar, Anketler ÇŞİDB (İDB) Hükümet İçi Politika Mevzuatın hazırlanmasına destek Yapıcılar PMI Doğrulanmış Emisyon Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) Azaltımlarını (DEA) izlemek için Çalışmaları Hükümet İçi Politika bir kayıt dâhil olmak üzere yerel PMI Yapıcılar kredilendirme mekanizması Bölüm 4 Modül tasarlayın C: Seçilen sektörler için mevzuat ve Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) Ulusal Hükümet İçi Politika ikincil mevzuat, standartlar ve Çalışmaları, Halkla Kredilendirme Yapıcılar metodolojiler geliştirmek Diyalog, Anketler PMI Mekanizması Kılavuz belgeler de dahil olmak Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) Hükümet İçi Politika üzere kredilendirme Çalışmaları Yapıcılar mekanizmasını uygulayın PMI ÇŞİDB (İDB) Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) Çalışmaları PMI/DB/ Kamu ve Özel Bir paydaş haritası geliştirin PMI Kuruluşlar/STK'lar/Finans Kuruluşları/Akademi ÇŞİDB (İDB) Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) Halkın iklim değişikliği Çalışmaları, Anketler PMI/DB/ Kamu ve Özel hakkındaki görüşlerine ve kamu PMI Kuruluşlar/STK'lar/Finans ve hedeflenen iletişim için olası Kuruluşları/Akademi mesajlara yönelik pazar PMI/DB/ Kamu ve Özel araştırması Kuruluşlar/STK'lar Bölüm 5 Modül A: ÇŞİDB (İDB) Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) Çalışmaları İletişim stratejisi Karbon fiyatlandırması için bir PMI/DB/ Kamu ve Özel PMI iletişim stratejisi geliştirin Kuruluşlar/STK'lar/Finans Kuruluşları/Akademi ÇŞİDB (İDB) Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) PMI bileşenleri için tanıtım ve Çalışmaları PMI/DB/ Kamu ve Özel görünürlük programının PMI Kuruluşlar/STK'lar/Finans hazırlanması ve uygulanması Kuruluşları/Akademi ÇŞİDB (İDB) Çalıştaylar, çalışma gezileri, Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) eğitim dahil olmak üzere ETS, Çalışmaları PMI/DB/ Kamu ve Özel Madde 6 ve ekonomik modelleme PMI Kuruluşlar/STK'lar/Finans hakkında İDB ve paydaşlar için Kuruluşları/Akademi kapasite geliştirme Güncellenen politika ve bilgileri Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) Bölüm 5 Modül ÇŞİDB (İDB) dikkate alarak Madde 6 Çalışmaları/Eğitimler B: mekanizmalarında Türkiye için PMI 22/ 28 Paris Anlaşması PMI/DB/ Kamu ve Özel potansiyel yol haritaları Madde 6 Kuruluşlar/STK'lar/Finans geliştirmek Konularında Kuruluşları/Akademi Destek ÇŞİDB (İDB) SBI/SBSTA/COP/CMA/CMP Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) toplantıları ve müzakereler için Çalışmaları/Eğitimler PMI/DB/ Kamu ve Özel kapasite geliştirme desteği PMI Kuruluşlar/STK'lar/Finans Kuruluşları/Akademi ÇŞİDB (İDB) Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) Adil geçişi sağlamak için ETS'nin Çalışmaları, Anketler Bölüm 5 Modül sosyo-ekonomik etkilerinin PMI/DB/Akademikler/Ka PMI C: modellenmesi mu Kuruluşları Adil Geçiş ÇŞİDB (İDB) KFA'lar için Adil Geçiş Stratejisi Toplantı/Atölye ÇŞİDB (İDB) ve Eylem Planı Oluşturma Çalışmaları PMI/DB/Akademikler/Ka PMI mu Kuruluşları * Saha ziyaretleri, tesislerin konumuna göre değişiklik gösterebilir. Tesislerin bulunduğu coğrafi bölge belirlenerek sektör dernekleri ve temsilcileri ile toplantılar yapılabilir. Örneğin Marmara Bölgesi'nde bulunan tesislerin temsilcileri ile Marmara bölgesi içerisinde belirlenen bir il seçilebilir. Anketler çevrimiçi olarak veya saha ziyaretleri sırasında doldurulabilir. Bu konuda sektör derneklerinden yardım alınabilir. Yukarıdaki tabloda yer alan yöntemler, paydaşların, İDB ve PUB tavsiyeleri doğrultusunda projenin uygulanması sırasında genişletilebilir/çıkarılabilir. 7 KAYNAKLAR VE SORUMLULUKLAR 7.1 Kaynaklar PMI Uygulama Destek Planındaki İletişim Stratejisinde (Bölüm 5 - Modül A) belirtildiği gibi, paydaş katılımı ile ilgili faaliyetler şunlardır: - Bir paydaş haritası geliştirilmesi - Halkın iklim değişikliği hakkındaki görüşlerine ve kamu ve hedeflenen iletişim için olası mesajlara yönelik pazar araştırması - Karbon fiyatlandırması için bir iletişim stratejisi geliştirilmesi - PMI bileşenleri için tanıtım ve görünürlük programının hazırlanması ve uygulanması - Çalıştaylar, çalışma gezileri, eğitim dâhil olmak üzere ETS, Madde 6 ve ekonomik modelleme hakkında İDB ve paydaşlar için kapasite geliştirme 7.2 Sorumluluklar PMI projesinin Türkiye'deki kilit paydaşları ve ana sorumlulukları; Aktör Paydaş katılım sorumlulukları Dünya Bankası İDB aracılığıyla genel denetim sağlanması İDB Proje yönetimi, koordinasyon ve karar verme; ETS uygulaması ve anket yapma, eğitim ve atölye çalışmaları düzenleme gibi bilgi paylaşım materyallerini kullanarak paydaş iletişimi 23/ 28 PUB Ekibi Proje yönetimi, organizasyonel işlevler, uygulama denetimi ve iletişim, İDB'nin bilgi paylaşım materyallerini şekillendirmesine yardımcı olur. Ulusal Karbon Öneriler Fiyatlandırması Uzmanlık Çalışma Grubu İklim Değişikliğine Uyum İklim değişikliği politikalarında genel ilkelerin belirlenmesi Koordinasyon Kurulu (IDUKK) Aşağıdaki tablo, söz konusu faaliyetlerden sorumlu paydaşları ve PMI Uygulama Destek Planı Bölüm 5 Modül A'da belirtilen iletişim stratejisi faaliyetleri listelemektedir. 24/ 28 İletişim Stratejisi Kapsamındaki Lider Kuruluş Faaliyetler (Bölüm 5 Modül A) Bir paydaş haritası geliştirilmesi ÇŞİDB (İDB) PMI Halkın iklim değişikliği ÇŞİDB (İDB) hakkındaki görüşlerine ve kamu ve PMI hedeflenen iletişim için olası mesajlara yönelik pazar araştırması Karbon fiyatlandırması için bir ÇŞİDB (İDB) iletişim stratejisi geliştirilmesi PMI PMI bileşenleri için tanıtım ve ÇŞİDB (İDB) görünürlük programının PMI hazırlanması ve uygulanması Çalıştaylar, çalışma gezileri, eğitim ÇŞİDB (İDB) dâhil olmak üzere ETS, Madde 6 PMI ve ekonomik modelleme hakkında İDB ve paydaşlar için kapasite geliştirme 8 ŞİKÂYET MEKANİZMASI 8.1 Ulusal Düzeyde Şikâyet Mekanizması Mevcut durumda, karbon piyasası konuları ile ilgili tüm öneri, bilgi talebi veya muhbir şikâyetleri Türkiye'de “Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER)” ve “ALO 181” aracılığıyla iletilmektedir. 3071 Sayılı Dilekçe Hakkı Yasası (1984) ve 4982 Sayılı Bilgi Edinme Hakkı Yasası (2003), ulusal düzeydeki şikâyet mekanizması olan CİMER'in temelini oluşturmaktadır. CİMER, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı'na bağlı olarak faaliyet göstermekte ve kamuoyundan talep, şikâyet, övgü ve bilgi taleplerini almak için resmi devlet aracı olarak hizmet vermektedir. Başvuru sahipleri taleplerini (öneri, şikâyet, övgü, bilgi talebi veya ihbar şikâyeti gibi) aşağıda belirtilen iletişim kanallarından Başkanlığa iletebilirler. 25/ 28 Web sayfası https://www.cimer.gov.tr https://giris.turkiye.gov.tr/ Yardım hattı Alo 150 Posta adresi TC Cumhurbaşkanlığı Külliyesi 06560 Beştepe – Ankara Telefon +90 312 590 2000 Faks +90 312 473 6494 Kim şikâyette bulunabilir? Aşağıdaki şartları taşıyan herkes şikayetini iletebilir; - 12 yaşından sonra ayırt etme gücüne sahip kişiler - Yurt dışında yaşayan Türk vatandaşları - Mavi kart sahipleri/çift vatandaş olanlar - Ayrımcılık yapabilen engelliler - Uluslararası anlaşmalar gereğince yabancılar Türkçe yazmak şartıyla mütekabiliyet çerçevesinde başvuru yapabilirler. CİMER'in kurumsal kapsamı nedir? CİMER kapsamına giren kurumlar; - Cumhurbaşkanlığı Merkez Teşkilatı - Cumhurbaşkanlığı Daireleri, Kurulları ve Bağlı Başkanlıklar - Bakanlıklar - Valilikler - Kaymakamlıklar - Üniversiteler - Bağlı, İlgili ve İlişkili Kurum ve Kuruluşlar - Belediyeler (Büyükşehir, İl ve İlçe Belediyeleri) - İl Özel İdareleri Başvuru sahipleri CİMER aracılığıyla taleplerini doğrudan ilgili mercilere iletebilmektedir. Başvuru sahipleri, talebini iletecekleri mercii bilmiyorlarsa, CİMER'e talepte bulunabilirler ve CİMER, yetkili personel tarafından yapılan ön değerlendirmeden sonra talebi ilgili devlet kurumuna yönlendirir. CİMER, yalnızca iletilecek talebin ihbarcı şikâyeti kategorisinde olması halinde isimsiz başvurulara izin vermektedir. Bir başvuru sahibi günde yalnızca bir talepte bulunabilir. CİMER'e iletilen talepler 30 gün içinde sonuçlandırılır. Başvuru sahipleri bu süre içinde geri bildirim almazsa şikayetlerini CİMER'e yeniden iletebilir veya Kamu Denetçiliği Kurumu'na (www.ombudsman.gov.tr) yükseltebilirler. CİMER, yalnızca Türkçe uygulamalara izin vermekte olup, kullanıcıları için ayrıntılı bir Türkçe kullanım kılavuzuna sahiptir (https://cimer.gov.tr/50sorudacimer.pdf adresinden ulaşılabilir). 26/ 28 8.2 Bakanlık Düzeyinde Şikâyet Mekanizması “ALO 181” ÇŞB tarafından çevre kirliliği şikâyetleri için başlatılan bir şikayet mekanizması olarak hizmet vermektedir. Şikâyetler çevrimiçi olarak https://alo181.csb.gov.tr/web/ adresinden veya Türkiye içinden “181” aranarak iletilebilir. Alo 181'in merkezi, PMI Projesi hakkında alınan tüm sorguları veya şikayetleri almak ve kaydetmek ve bunları projenin PUB'sine iletmek için bilgilendirilecektir. ALO 181 müşteri temsilcisi şikâyeti kayıt altına alacak ve şikâyet sahibine yanıt istenip istenmediğini soracaktır. Şikayetçi şikayetinin sonucu hakkında geri bildirim isterse, şikayetçiden telefon veya e-posta bilgilerini vermesi istenir. Şikâyetçi isminin gizli kalmasını tercih etse bile şikâyeti Alo 181 müşteri temsilcisi tarafından kayıt altına alınır. Daha sonra kaydedilen şikâyetin her türü ÇŞB'nin ilgili birimine gönderilir. 8.3 Dünya Bankası Şikâyet Giderme Hizmeti Dünya Bankası tarafından finanse edilen tüm projelerde, Dünya Bankası tarafından desteklenen projelerden olumsuz etkilendiğini düşünen kişi veya topluluklar, şikayetlerini Çevre ve Şehircilik Bakanlığı'na veya Dünya Bankası'nın Şikayet Çözüm Servisi'ne (GRS) iletebilir ( https:// www. worldbank.org/en/projects-operations/products-and-services/grievance-redress-service) GRS, proje ile ilgili kaygıları ortadan kaldırmak için alınan şikâyetlerin hızlı bir şekilde incelenmesini sağlar. Projeden etkilenen topluluklar veya bireyler de şikayetlerini Dünya Bankası Bağımsız Teftiş Paneline iletebilirler. Bu panel, şikâyette bulunan kişi veya toplulukların, Dünya Bankası'nın performans kriterlerinden birinin veya birkaçının ihlali nedeniyle zarar görüp görmediğini belirler. Panel, alınan şikayetlerle ilgili endişelerini doğrudan Dünya Bankası'na iletebilir. Bu aşamada, Dünya Bankası'nın şikayetlere yanıt verme fırsatı olacaktır. 27/ 28 9 İZLEME VE RAPORLAMA Paydaş Katılım Planı, projede teknik yardım faaliyetleri tamamlanana kadar gerektiği durumlarda revize edilecek ve güncellenecektir. Paydaş katılım faaliyetlerinin durumu ve ilgili düzeltici/önleyici faaliyetlerin uygulanması ile birlikte kamu şikâyetleri, soruşturmalar ve ilgili olaylar hakkında altı aylık özetler ve dâhili raporlar sorumlu personel tarafından derlenecek ve projenin üst yönetimine havale edilecektir. Özetler, şikayetlerin ve bilgi taleplerinin hem sayısını hem de niteliğini değerlendirmek için bir mekanizmanın yanı sıra, Projenin bunları zamanında ve etkili bir şekilde ele alma becerisini sağlayacaktır. İzleme raporları aşağıdaki bilgileri içerecektir;  Şikayet Mekanizması uygulamasının durumu (prosedürler, eğitim, halkı bilinçlendirme kampanyaları, bütçeleme vb.),  Alınan şikâyet sayısı (başvuru, öneri, şikâyet, talep, olumlu geri bildirim) ve çözüme kavuşturulan şikâyet sayısına ilişkin nicel veriler,  Şikayetlerin ve yanıtların türü, sunulan sorunlar ve çözülmemiş şikayetler, alınan önlemlerden (yanıtlardan) memnuniyet düzeyine ilişkin nitel veriler,  Alınan düzeltici faaliyetlerin özeti,  Alınan şikayetler hakkında ayrıştırılmış veriler (cinsiyet, il vb.).  Bugüne kadar yürütülen paydaş katılımı faaliyetleri, katılımın türü, katılımcı sayısı, dağıtılan bilgiler ve alınan geri bildirimlere ilişkin veriler. 28/ 28